وی سپس به شرح شرایط چهارگانه‌ ای پرداخت که طرح قانونی احتمالی کنگره درباره برجام بایستی داشته باشد. ترامپ گفت: «هر طرح قانونی که من درباره برجام امضا می‌ کنم بایستی شامل چهار مؤلفه باشد. وی در خصوص شروط چهارگانه خود گفت که ایران در ابتدا باید اجازه به بازرسی نظامی از تمامی تأسیسات خود را بدهد». وی افزود: «دوم، ایران بایستی ضمانت کند هرگز حتی به تملک سلاح هسته‌ ای نزدیک هم نمی‌ شود. سوم، بر خلاف این توافق هسته ‌ای مفاد آن طرح نبایستی تاریخ انقضا داشته باشند. چهارم، این طرح بایستی به صراحت برای اولین بار در قوانین آمریکا ذکر کند که موشک‌ های دوربرد و برنامه‌ های تسلیحات اتمی، جدا نشدنی هستند و ساخت و آزمایش موشک‌ بالستیک توسط ایران مشمول تحریم‌ های شدید شود».

تلاش برای به کرسی نشاندن یک خواسته سیاسی

واقعیت این است که توافق هسته ای (برجام) یک توافق بین المللی چند جانبه تلقی می شود که به تأیید شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز رسیده است. از منظر حقوق بین الملل، یکی از طرف‌های امضا کننده این توافق چندجانبه نمی تواند به صورت یکجانبه و خودسرانه، شرایط مد نظر خود را در چنین توافقی تحمیل کند. این اتفاق تنها درصورتی می تواند رخ دهد که در متن برجام بند یا تبصره ای مبنی بر وجوب اعمال نظرات و دیدگاه های طرف های مقابل پس از نهایی شدن توافق، وجود داشته باشد که این مسئله عملا باتوجه به متن موجود، منتفی است. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که موارد مد نظر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا برای تغییر توافق هسته ای، جملگی از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران به شمار می روند. موضع جمهوری اسلامی ایران در این زمینه نیز کاملا واضح و شفاف بوده و پیشتر نیز بارها برآن تأکید شده است. مواردی که رئیس جمهوری آمریکا از آنها به عنوان مکمل برجام یاد می کند به دلیل تعارض با مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران حتی قابل مذاکره هم نیستند. بنابراین، آنچه که ترامپ به عنوان بسته های مکمل برجام مطرح می کند، چیزی جز زیاده خواهی نیست. ترامپ درحال حاضر تلاش می کند تا از بالا به مسئله توافق هسته ای نگاه کند. این درحالی است که هیچیک از مواضع وی در قبال برجام با قوانین بین المللی و موازین حاکم بر مقرراتِ توافقات چندجانبه بین المللی، همخوانی ندارد. پافشاری ترامپ بر مواضع خود در واقع، تحمیل یک خواست سیاسی است و چنین چیزی هم با قوانین بین المللی کاملا مغایرت دارد.

طراحی سناریوی «مذاکرات مکمل» برای ایران

«مذاکرات مکمل» مسئله ای نیست که آمریکایی ها آن را امروز مطرح کرده باشند. ایالات متحده آمریکا از مدت ها پیش به دنبال مذاکرات مکملِ برجام با جمهوری اسلامی ایران بوده است اما در هر بار با در بسته مواجه شده است. مذاکرات مکمل در واقع سناریوی آغازین آمریکا برای ایران بوده است. آمریکایی ها در چارچوب این سناریو به دنبال آن بودند تا پس از نهایی شدن توافق هسته ای به صورت پله به پله به دیگر مسائل و موارد مورد اختلاف خود با ایران از جمله برنامه موشکی، مسائل حقوق بشری، مسائل منطقه ای و ... ورود کنند. باتوجه به اینکه این موارد جزو خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود، چنین نگاهی از سوی ایالات متحده کاملا غیر منطقی و غیرمعقول است. علاوه براین، برجام یک توافق صرفا هسته ای است و ابعاد دیگری را خارج از این حوزه را دربر نمی گیرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی از مقطع اجرایی برجام تاکنون 10 گزارش منتشر کرده است که در تمامی گزارش ها بر پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات هسته ای خود صحه گذاشته شده است. لذا باید گفت که مواضع ترامپ مبنی بر لزوم ایجاد تغییرات در برجام فاقد ارزش قانونی است.

البته این بار اولی نیست که آمریکایی ها چنین اقداماتی را انجام می دهند. سازمان ملل در خصوص مسائل حقوق بشری و یا موارد مربوط به مواد مخدر گزارش هایی را به صورت دوره ای منتشر می کند. آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز به اقتضای وظیفه ای که دارد گزارش هایی را در خصوص مسائل هسته ای منتشر می کند. اما شما نگاه کنید. آمریکایی ها در خصوص تمامی این موارد، خود به تنهایی اقدام به صدور گزارش های سالانه در خصوص حقوق بشر، تروریسم، موارد مخدر و ... می‌کنند. در واقع، هدف اصلی آمریکایی ها ایجاد یک رژیم موازیِ بین المللی در برابر رژیم پذیرفته‌شده بین المللی است؛ این رژیم مبتنی بر مقررات بین المللی و منشور سازمان ملل متحد است. تمامی کشورها این سازوکارها را ـ فارغ از سیاسی کاری هایی که صورت می گیرد ـ به رسمیت می شناسند. با این حال، آمریکایی ها خط جداگانه ای را به موازات هنجارها و قراردادهای بین المللی دنبال می کنند. در بحث هسته ای ایران هم آمریکا همین سیاست را دنبال می کند.

احتمال وجود توافقات پشت پرده

کشورهای غربی در ظاهر یک ژست سیاسی در برابر آمریکا گرفته و اینگونه وانمود می کنند که در بحث هسته ای دنباله روی آمریکایی ها نیستند و رأی و نظر مستقل خود را دارند. اما واقعیت این است که مواضع پشت پرده کشورهای غربی با ایالات متحده آمریکا درقبال ایران در خصوص توافقات مکملی که باید با تهران حاصل شود به ویژه در زمینه های موشکی، منطقه ای و حقوق بشری، کاملا تطابق و همخوانی دارد. لذا بعید نیست که کشورهای غربی و آمریکا با یکدیگر بر سر تشدید فشارهای سیاسی بر ایران در طول ضرب الاجل 3 ماهه ترامپ، توافق کرده باشند. با این حال، ایران نیز موضع خود را در این خصوص شفاف اعلام کرده است. خواسته جمهوری اسلامی ایران از کشورهای غربی این است که ایستادگی آنها در برابر آمریکا به صورت عملی اتفاق بیفتد و تنها به اتخاذ سیاست های اعلامی و واکنش های شفاهی محدود نشود.

 آمریکا برجام را دور می زند

در هر صورت، برجام به عنوان توافقی که به امضاء رسید و تبلیغات گسترده ای برای آن انجام شد، به این مفهوم بود که دیگر تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال نشود؛ چراکه هرگونه تحریم جدید با روح برجام و هدفگذاری آن تأثیر منفی می گذارد. با این حال، دولتمردان ایالات متحده آمریکا این مسئله را رعایت نکردند. درست است که تحریم های جدید ایالات متحده در ذیل برجام نمی گنجد و از آن به عنوان «تحریم های غیربرجامی» یاد می شود، اما اصل، ماهیت و ذات آنها تحریم است. از نگاه آمریکایی ها تحریم های کاتسا و همچنین تحریم های اخیر علیه 14 نهاد و شخصیت ایرانی، نقض برجام نیست اما در واقع، این اقدام به مثابه لطمه زدن به برجام و دور زدن این توافق است؛ به گونه ای که واشنگتن تلاش می کند آن را به توافقی بی خاصیت برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل کند.

بسترسازی جهت اعمال فشار مضاعف بر تهران

تعیین ضرب الأجل از سوی دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته ای در واقع، نوعی اعاده حیثیت سیاسی برای ترامپ است، چراکه وی پیشتر اعلام کرده بود که قطعا در این دوره توافق هسته ای را تأیید نمی کند و از آن خارج می شود. اکنون ترامپ با تعیین این ضرب الاجل اینگونه وانمود می‌کند که همچنان بر روی حرف خود برای خروج از توافق هسته ای ایستاده است. از سوی دیگر، تعیین ضرب الاجل سه ماهه برای خروج از برجام با هدف بسترسازی جهت اعمال فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. ترامپ با این اقدام به دنبال آن است تا کشورهای اروپایی را با خود علیه ایران همراه ساخته تا بدین سان فشار مضاعفی بر تهران اعمال شود. در هر حال، خروج آمریکا از برجام از لحاظ بین المللی پیامدهای زیادی برای واشنگتن دارد. توافق هسته ای در برابر دیدگان افکار عمومی جهان به امضاء شده و به تأیید سازمان ملل رسیده است. لغو یکجانبه این توافق از سوی آمریکا، چهره واشنگتن در برابر افکار عمومی جهانی را به شدت خدشه دار خواهد کرد و هزینه های سیاسی هنگفتی را برای آن به دنبال خواهد داشت. بدون شک خروج آمریکا از برجام ـ هرچند که دیگر اعضاء هم به آن پایبند بمانند ـ روند و مسیر اجرایی توافق را با مشکلات زیادی مواجه می سازد.