معرفت‌شناسی اقتصاد اسلامی می‌باید به طور عمده به چهار سؤال به هم پیوسته در مورد چیستی، شرایط حصول، منابع و اعتبار شناخت‌های اقتصاد اسلامی پاسخ دهد. پاسخ به این سؤال‌ها حدود و مرزهای مبانی معرفت شناختی اقتصاد اسلامی را شکل می‌دهد. اقتصاددانان مسلمان تلاش چندانی جهت روشن‌نمودن این حدود و همچنین تبیین مبانی معرفت‌شناختی اقتصاد اسلامی انجام نداده‌اند. حتی تفکیک میان مذهب و علم اقتصاد اسلامی در حوزه چیستی معرفت اقتصاد اسلامی نیز با ابهاماتی روبرو است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی به بررسی حدود و مرزهای مبانی معرفت‌شناختی اقتصاد اسلامی و طرح مبانی قابل ارائه می‌پردازیم . بنا به فرضیه تحقیق، مبانی معرفت‌شناختی اقتصاد اسلامی حداقل به هشت حوزه ماهیت معرفت اقتصاد اسلامی، هویت ارزشی آن، ملاک اسلامی بودن، خصایص ساختاری شناخت‌ها، نسبت با نام‌گرایی، منابع شناخت و نسبت شناخت‌ها با واقعیت تعلق دارند. بنا به یافته‌های تحقیق، شناخت‌ها در اقتصاد اسلامی هویتی ترکیبی دارند، ارزش‌بار بوده و اسلامی‌بودن گزاره‌های علمی آن وابسته به گزاره‌های مذهب اقتصادی اسلام است. بر این اساس، شکل‌گیری مذهب اقتصادی اسلام شرط خارجی ندارد؛ ولی تحقق علم اقتصاد اسلامی وابسته به تحقق (عملی/فرضی)ساختارهای نهادی مذهب اقتصادی اسلام در جامعه است. دستیابی به شبکه‌ گزاره‌های اقتصاد اسلامی وابسته به استفاده از هر سه منبع عقل، حس و وحی منقول است. و بالاخره، اقتصاد اسلامی از حیث صدق و توجیه به ترتیب مبتنی بر واقع‌گرایی اصلاحی و مبناگروی می‌باشد. مبانی معرفت‌شناختی مزبور هم روش‌شناسی اقتصاد اسلامی و هم محتوای نظریات اقتصاد اسلامی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: معرفت‌شناسی، اقتصاد، اقتصاد اسلامی، مبانی معرفت‌شناختی.

نویسنده:

محمدجواد توکلی / استادیار گروه اقتصاد مؤسسه  آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

دو فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی - سال هشتم، شماره 1، پاییز و زمستان 1395.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.