به گزارش دیدبان،در برهه کنونی، دو پیمان نظامی در غرب و شرق یعنی "سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)" و"سازمان پیمان امنیت جمعی"از اهمیت زیادی در زمینه تاثیر گذاری بر روندها و جریان های نظامی و امنیتی در عرصه اروپا و اورآسیا برخوردار هستند. نگاهی به ماهیت و عملکرد آنها نشان دهنده دو فلسفه وجودی متفاوت بین  این دو سازمان نظامی است. طبیعتا این مساله بر دیگر جنبه های فعالیت این پیمان تاثیر گذاراست. در این راستا بررسی دیدگاه های دو مقام ارشد روسی و اروپایی درباره این دو سازمان نظامی می تواند ماهیت متفاوت آنها را به نمایش بگذارد.

نگاه لاوروف

 "سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه  اخیرا تاکید کرد "سازمان پیمان امنیت جمعی" در مسیری که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با توافقات حاصله در دهه 1990 در آن حرکت کرد، قرار نخواهد گرفت. لاوروف با تاکید بر اینکه سازمان پیمان امنیت جمعی بر خلاف ناتو هیچ کشوری را تهدید نمی کند، خاطر نشان کرد این سازمان تنها در قلمرو کشورهای عضو آن و در راستای افزایش امنیت آنها فعالیت می کند. سازمان پیمان امنیت جمعی در سال 1992 و با مشارکت کشورهای ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان تشکیل شد.این کشورها در سال 2002 تصمیم گرفتند، این سازمان را به یک ائتلاف نظامی تبدیل کنند.بعدها کشورهای گرجستان، آذربایجان و ازبکستان از آن جدا شدند.

دو فلسفه وجودی

تاکید لاوروف بر اهداف متفاوت دو پیمان امنیتی و نظامی غربی و شرقی، نشانگر تفاوت فلسفه وجودی آنها است.پس از فرو پاشی شوروی در سال 1991 و پایان دوره جنگ سرد ، فلسفه وجودی ناتو زیر سئوال رفت . آمریکا به عنوان سردمدار بلوک غرب، تلاش زیادی به منظور ایجاد فلسفه وجودی جدیدی برای این سازمان نظامی کرد تا بدین ترتیب ناتو بتواند در دوره پسا جنگ سرد به حیات خود ادامه دهد. در این راستا ناتو در وهله نخست ادعا کرد که با پیشروی به سوی شرق ، خواهان ایجاد یک پیمان با گستره جغرافیایی بی سابقه است .ناتو هیچگاه از عضویت روسیه در این پیمان نظامی استقبال نکردو برخوردی بدبینانه ودرمراحل بعدی با آغاز و گسترش بحران اوکراین ،برخوردی خصمانه با روسیه داشته است. ناتو ،در سالهای اخیر  با مداخله نظامی در مناطق بیرون از حوزه جغرافیایی این سازمان نظامی ، عملا در صدد است تا به عنوان یک سازمان نظامی جهانی و با وظایف بین المللی مطرح شود .در مقابل سازمان پیمان امنیت جمعی با هدف برقراری امنیت کشورهای همسود در سال 1992 تشکیل شد و هم اکنون روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان عضو این سازمان هستند. در واقع سازمان پیمان امنیت جمعی ، ،برای آن دسته از کشورهای حوزه همسود که در آن عضویت دارند ، به منزله تضمینی برای مقابله با چالش های نوین امنیتی و نظامی است که این کشورها با آنها مواجه هستند. "ایگار پانارین" کارشناس اطلاعاتی با اشاره به نقش سازمان پیمان امنیت جمعی در فضای اوراسیا، بر این نکته تصریح  دارد که،سازمان پیمان امنیت جمعی ،چتر دفاعی و سپری برای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است.

دفاع از ناتو

"ینس استولتنبرگ" دبیر کل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی "ناتو" در شصت و هشتمین سالگرد تاسیس "ناتو" مدعی شد که اهداف ناتو از زمان تاسیس تغییری نکرده و همچنان به دنبال صلح و ثبات در منطقه و جهان است، اماروش دستیابی به این اهداف بستگی به فضای امنیتی دارد.دبیرکل ناتو با اشاره به چالش های فراروی این سازمان گفت، روسیه امروز بزرگترین چالش امنیتی ناتو است. استولتنبرگ افزود: از سال 2014تاکنون، ائتلاف ناتو توان دفاعی جمعی خود را به طرز قابل توجهی تقویت کرده است ،اما هدف ناتو از این کار تحریک مناقشه نیست، بلکه هدف آن جلوگیری از بروز مناقشه است. استولتنبرگ هم چنین بی ثباتی برخی مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا را از دیگرچالش های ناتو دانست و گفت: بی ثباتی باعث شده است که میلیون ها نفر مجبور به ترک کشورشان شوند. دفاع دبیر کل ناتو از عملکرد این سازمان با واقعیات و رویدادهایی که این سازمان نظامی در آنها دخالت داشته چندان همخوانی ندارد.هر چند ناتو در سال 1949 در آغاز دوره جنگ سرد به منظور دفاع از بلوک غرب یا آنچه غربی ها آن را جهان آزاد می خواندند با مشارکت کشورهای غربی دو سوی اقیانوس اطلس تاسیس شد، اما پس از فرو پاشی شوروی در سال 1991 و در نتیجه پایان دوره جنگ سرد ، فلسفه وجودی آن زیر سئوال رفت .در واقع دشمن اصلی ناتو یعنی شوروی از میان رفته بود و به همین دلیل سران غربی برای ادامه حیات آن به دنبال دیگر علل وجودی رفتند .در این راستا ناتو در وهله نخست ادعا کرد که با گسترش دامنه آن  وبویژه به عضویت در آوردن کشورهای کمونیستی سابق در شرق و مرکز اروپا و در مجموع پیش روی به سوی شرق ، خواهان ایجاد یک پیمان با گستره جغرافیایی بی سابقه یعنی از آمریکا وکانادا در غرب اقیانوس اطلس تا کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در اورآسیا است .با این حال ناتو هیچگاه از عضویت روسیه در این پیمان نظامی استقبال نکرد و به رغم خوش بینی  روسها به  غرب بویژه در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین رئیس جمهوری اسبق روسیه ، ناتو برخوردی بدبینانه و سپس یعنی با آغاز و گسترش بحران اوکراین برخوردی خصمانه با روسیه داشته است. سون بسکوپ، کارشناس مسائل دفاعی با اشاره به هراس از روسیه می گوید: «نباید در مورد آن مبالغه کنیم. 28 عضو اتحادیه اروپا در مجموع یک و نیم میلیون نفر نیروی نظامی دارند که دو برابر ارتش روسیه است. در نتیجه به نظر من از نظر نظامی مورد تهدید نیستیم.»در عین حال اقدامات ناتو بویژه استقرار سامانه های ضد موشکی در شرق اروپا به سوءظن روسها در باره اهداف واقعی ناتو بیش از پیش افزوده است .از دیدگاه مسکو ، هدف واقعی این اقدام ، تضعیف توان بازدارنده هسته ای راهبردی روسیه است. به گفته آندری کوشکین، کارشناس نظامی روسی ،"در سال های دهه 1990، موقعی که ما ناتوان بودیم آنها با ما دوستی می کردند و ما را شریک می نامیدند. اکنون که روسیه خود کفا و در سیاست خارجی مستقل شده، ناتو و آمریکا از "تجاوزگری" ما حرف به میان آورده است. "در عین حال ناتو که تحت نفوذ آمریکا به عنوان قدرت مسلط قرار دارد ،در سالهای اخیر  با مداخله نظامی در مناطق بیرون از حوزه جغرافیایی این سازمان نظامی ، عملا  تلاش کرده تا خود را به مثابه یک سازمان نظامی جهانی و با وظایف بین المللی مطرح کند . عملکرد ناتو در دوره پسا جنگ سرد بیش از این که  تقویت امنیت و ثبات آفرینی بوده باشد ، بیشتر به سوی امنیت زدایی و تنش آفرینی بوده  است .کما اینکه رویکرد خصمانه ناتو در قبال روسیه و تلاش برای به عضویت در آوردن کشورهای حوزه خارج نزدیک روسیه ، همواره از دلایل مهم  وادار ساختن مسکو به افزایش بودجه نظامی و استقرار و آمادگی نیروهای نظامی این کشورو برگزاری رزمایش هادر مرزهای غربی این کشور بوده است. این سیاست هنوز از سوی این بزرگترین سازمان نظامی غربی دنبال می شود.در این راستا شاهد مداخله جویی ناتو  در کشورهایی مانند افغانستان و لیبی بوده ایم.مداخله ناتو در این کشورها نه فقط باعث ایجاد ثبات و امنیت نشده ، بلکه نگاهی به اوضاع کنونی این دو کشور نشان می دهد که عملیات ناتو در آنها صرفا موجب افزایش هرج و مرج ، ناامنی و در باره لیبی، صرفا موجب چند تکه شدن این کشورشده است.

اهداف جدید

این در حالی است که سازمان پیمان امنیت جمعی دارای اهداف و مسیری کاملا متفاوت است.تاکید این ائتلاف امنیتی در وهله نخست حفظ امنیت کشورهای عضو آن در مقابل گستره وسیعی از تهدیدات سخت و نرم است. در حال حاضر قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان ، ارمنستان ، بلاروس و روسیه عضو سازمان پیمان امنیت جمعی هستند.همچنین افغانستان و صربستان از سال 2013اعضای ناظر آن بشمار می آیند. هدف رسمی سازمان پیمان امنیت جمعی ، دفاع از تمامیت ارضی و منافع اقتصادی کشورهای عضو، با استفاده از نیروی نظامی مشترک و ارتش کشورهای عضو است.روسیه  به عنوان عضو کلیدی سازمان پیمان امنیت جمعی توجه خاصی به توسعه این نهاد امنیتی اروآسیایی دارد. تغییرات ماهوی و مهمی  که در چند سال اخیر چه در صحنه اروپای شرقی و چه در صحنه آسیای مرکزی بوقوع پیوسته ، باعث شده تا اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی درصدد اقداماتی با هدف تطبیق با وضعیت جدید امنیتی بر آمده و در عین حال کارایی این سازمان را افزایش دهند. با توجه به اینکه نیمی از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی در آسیای مرکزی قرار دارند لذا این سازمان توجه خاصی به رخدادها و تحولات در این منطقه و آسیای جنوبی دارد. با توجه به عضویت شمار قابل توجهی از اتباع کشورهای آسیای مرکزی و روسیه در گروههای تروریستی تکفیری و حضور آنها در سوریه و عراق ، مساله بازگشت آنها به کشورهای خود تهدیدی جدی علیه امنیت داخلی آنها محسوب می شود. روسیه به عنوان سردمدار این سازمان بر مقابله موثر آن با تهدیدات جدید تاکید دارد. در این راستا نیکولا پاتروشف دبیر شورای امنیت روسیه درژوئن 2016 از گسترش همکاری این کشور با سازمان پیمان امنیت جمعی برای مقابله با تروریسم خبر داد.دبیر شورای امنیت روسیه تصریح کرد مقابله با افراط گرایی از دیگر اولویت های همکاری مسکو با این سازمان است.در واقع آن دسته از اتباع کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی که به عضویت گروههای تروریستی تکفیری مانند داعش در آمده اند ،علاوه بر انگیزه های ایدئولوژیکی ، دارای آموزش ها ومهارتهای رزمی و نظامی شده و به همین دلیل بازگشت آنها نه فقط به روسیه بلکه به سایر کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی می تواند مخاطرات امنیتی جدی ایجاد کند. به همین دلیل در برهه کنونی یکی از اهداف عمده این سازمان ، مقابله با تهدیدات تروریستی علیه کشورهای عضو آن است.هدف جدید دیگر سازمان پیمان امنیت جمعی، تلاش برای تامین امنیت فضای مجازی و همکاری کشورهای عضو در این عرصه است که بویژه در نشست وزیران خارجه این سازمان در مینسک پایتخت بلاروس به تصویب رسید. مساله امنیت در فضای سایبری با توجه به اهمیت روز افزون آن در همه عرصه ها بویژه در زمینه امنیتی و نظامی مورد توجه کشورهای عضو این سازمان قرار گرفته و با توجه به اقدامات گسترده روسیه برای امنیت سایبری و مقابله با حملات سایبری ، می توان انتظار داشت که مسکو نقش رهبری تدابیر و اقدامات جدید در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی را عهده دار شود. ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه ، توان حملات سایبری را از تسلیحات متعارف بالاتر دانسته است.  

جمع بندی

درحال حاضر هدف سازمان پیمان امنیت جمعی ، دفاع از تمامیت ارضی و منافع اقتصادی کشورهای عضو، با استفاده از نیروی نظامی مشترک و ارتش کشورهای عضو است. در واقع سازمان پیمان امنیت جمعی ،برای آن دسته از کشورهای حوزه همسود که در آن عضویت دارند ، به منزله تضمینی برای مقابله با چالش های نوین امنیتی و نظامی است که این کشورها با آنها مواجه هستند. در مقابل هدف ناتو به عنوان بزرگترین سازمان نظامی غربی، افزایش حوزه تاثیر گذاری ، گسترش هرچه بیشتر قلمرو، مداخله نظامی در بحران های منطقه ای و فرا منطقه ای و نیز پیروی از سیاست های آمریکا در ابعاد اروپایی و بین المللی  بوده است.ضمن اینکه عملکرد ناتو در دوره پسا جنگ سرد بیش از این که به منظور تقویت امنیت و ثبات آفرینی بوده باشد ، بیشتر به سوی امنیت زدایی و تنش