بعد از چند روز غوغاسالاری در فضای داخلی عربستان، پادشاه سعودی راهی مسکو شد تا درباره روابط نه چندان مساعد ریاض با مسکو به رایزنی با روسها بپردازد. ملک سلمان سرخوش از استقبال هایی که از تغییرات ظاهری اخیر در پادشاهی سعودی رخ داده است بر آن بود تا در گفتگو با مقامات روس، زمینه را برای بهبود مناسبات دو کشور فراهم کند. این سفر از این جهت دارای اهمیتی اساسی بود که نخستین سفر یک پادشاه از کشور سعودی به روسیه محسوب می شود. این که چه پرونده هایی بر روابط مسکو و ریاض تاثیرگذار است و آیا طرفین می توانند با عبور از مرحله نامساعد کنونی به سطوح بالای همکاری و مشارکت دست پیدا کنند یا خیر، موضوع نوشته کنونی است.

نخست؛ اهداف سفر ملک سلمان به مسکو

رسانه های غربی معتقدند توسعه روابط ریاض و مسکو در مقطع کنونی برای طرفین بسیار حیاتی است. از یک طرف گفته می شود در سفر ملک سلمان معاملات سرمایه گذاری چند میلیاردی بین دو کشور منعقد شده است که برای اقتصاد آسیب دیده روسیه پس از کاهش قیمت نفت و تحریم های غرب، فوق العاده با اهمیت است.

1. قیمت نفت

روسیه و عربستان سعودی، با وجود اختلافاتشان، با یک علاقه مشترک به افزایش قیمت نفت در جهان می اندیشند و این در شرایطی است که بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای دیگر قادر نیستند نفوذ مسکو را نادیده بگیرند. پادشاه عربستان که در سفر به مسکو از ولادیمیر پوتین برای سفر به ریاض دعوت کرده است نیز همانند روسها به دنبال پایداری قیمت نفت در بازار جهانی است. مقامات سعودی اعلام کرده اند که در زمینه پیشنهادات نفتی روسها انعطاف پذیر هستند.

2. سرمایه گذاری

بسته ای از سرمایه گذاری هایی که در جریان این سفر اعلام شده است، راهی برای متوقف کردن خلاء سرمایه گذاری غربی در روسیه خواهد بود که پس از تحولات کریمه علیه مسکو اعمال شد. بر اساس اعلام برخی رسانه ها، عربستان سعودی تا حدود 100 میلیون دلار در پروژه های حمل و نقلی روسیه سرمایه گذاری خواهند کرد. دو کشور همچنین توافق نامه برای ایجاد یک صندوق سرمایه گذاری مشترک 1 میلیارد دلاری امضا کردند.[1]

3. قراردادهای نظامی

از سوی دیگر اخبار حکایت از این دارد که عربستان سعودی یادداشت تفاهمی در مورد خرید سیستم های دفاع هوایی S-400 از روسیه را امضا کرده است. مقامات سعودی گفته اند که در حاشیه بازدید سلمان از مسکو، موافقت نامه های اولیه برای خرید سیستم های دفاع هوایی S-400 از روسیه امضا شده است. این موضوع نشان دهنده تحولی در بازار تسلیحات است، چه این که پادشاهی سعودی عمده ابزارآلات جنگی خود را از ایالات متحده و انگلیس خریداری می کند.

4. تحولات منطقه غرب آسیا

در جبهه سیاسی نیز طرفین به دنبال نشانه ای از پیشرفت قابل توجه در مورد موضوعاتی هستند که مسکو و ریاض را به مدت طولانی درگیر خود کرده است که بیگمان جنگ در سوریه اصلی ترین موضوع در این رابطه است. در سوریه، ریاض از شورشیان مخالف بشار اسد حمایت می کند، در حالی که نیروهای روسیه و ایران با اسد پیوند دارند. در شرایطی که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از اهمیت مبارزه با تروریسم و یافتن راه حل های مسالمت آمیز برای درگیری در خاورمیانه و بر پایه اصل یکپارچگی ارضی صحبت کرده است، عادل الجبیر، همتای سعودی وی سخن از افق های جدید برای روابط روسیه و عربستان سعودی می کند که پیشتر غیر قابل تصور بودند.

5. عربستان به دنبال جلب نظر روسیه

تلاش سعودی برای ترمیم چهره خود، به عنوان یک کشور بهنجار در سطح بین المللی با انتشار سند 2030 این کشور به وقوع پیوست، بعد از آن ولیعهد جوان سعودی تلاش کرد تا اصلاحات ناگهانی در سیستم های اجتماعی این کشور را به وجود آورد، موضوعی که به عقیده بسیاری از کارشناسان می تواند خود مسبب تغییرات سیستمی سیاسی در این کشور شود. اما با این حال سعودی ها به جلب نظر قدرت های بین المللی بسیار چشم دوخته اند. قطعا همکاری با کشوری نظیر روسیه می تواند در به نتیجه رسیدن اهداف، آنها را یاری کند. تحلیلگران با بیان این که نفت و سوریه تمرکز اصلی دیدار سران سعودی و مسکو بوده است، معتقدند عربستان در پیشبرد چشم انداز 2030 خود نیازمند روسیه است و  مسکو نیز برای برون رفت از وضعیت بغرنج اقتصادی خواهان جلب سرمایه گذاری های سعودی است.

دوم؛ عوامل بازدارنده در راه بهبود مناسبات روسیه-عربستان

اما در این زمینه مسکو و ریاض با موانعی نیز روبرو هستند. در جریان سفر ملک سلمان به مسکو، مدودیف، عربستان سعودی را مهمترین شریک منطقه ای روسیه در خاورمیانه خواند و اعلام کرد خواهان بهبود روابط با این کشور مهم خلیج فارس است.

1. نقش ایران در منطقه غرب آسیا

با این حال طرفین این مهم را نیز در نظر گرفته اند که دستیابی به صلح و ثبات در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه با در نظر گرفتن بحران های حال حاضر نظیر یمن و سوریه، نیازمند ایران است. اصلی ترین دغدغه سعودی ها همکاری های سطح بالای روسیه با ایران است که مهمترین نگرانی ریاض را در منطقه تشکیل داده است. با وجود این که نشست سطح بالای مقامات ریاض و مسکو نشان دهنده تلاش طرفین برای تقویت روابط است اما تصور اینکه روسیه ایران را در تحولات منطقه ای نادیده بگیرد، و پیش از آن اساسا ایران قابل نادیده گرفته شدن در تحولات منطقه باشد، چندان واقع بینانه نیست و سعودی نیز به خوبی این موضوع را می داند.

2. عدم اطمینان از افزایش مبادلات اقتصادی

مانع دیگر این که به نظر می رسد مسکو و ریاض جهت افزایش مبادلات اقتصادی با یکدیگر مطمئن نیستند، چرا که از نظر اقتصادی، تجارت دوجانبه عربستان سعودی و روسیه در دهه گذشته در حدود 1 میلیارد دلار ثابت مانده است که بسیار ناچیز است. [2]

3. نگرش منفی سعودی ها از روسیه و روسیه از سعودی ها

تردیدی نیست که سفر تاریخی پادشاه عربستان سعودی به روسیه تأئیدی بر نفوذ سیاسی و نظامی کرملین در خاورمیانه است. فئودور لوکیانف کارشناس برجسته روسی در این رابطه می گوید: «این اولین بار نیست که روسیه و عربستان سعودی در تلاش برای تغییر شرایط گذشته و بهبود مناسبات هستند اما تاکنون این امر رخ نداده است، هرچند اکنون که ریاض نفوذ مسکو در منطقه را درک کرده است، ممکن است با تحولاتی جدید مواجه شویم». با این حال به گفته لوکیانف، تاکنون که روسیه یک بازیگر توانمند در خاورمیانه بوده است دارای نگرش منفی سعودی ها بوده ایم، اما به نظر می رسد ریاض اکنون به طور متفاوت به قضیه نگاه می کند. در همین رابطه مرکز تحقیقاتی کارنگی در مسکو از مناسبات بین روسیه و عربستان با عنوان «بی اعتمادی عمیق» یاد کرده است. روی دیگر این بی اعتمادی را می توان در نگرش روس ها نسبت به ایدئولوژی سعودی ها دانست، به هر حال بخش عمده ای از دغدغه روس ها را افراط گرایانی تشکیل می دهند که هم راستا با ایدئولوژی عربستان در برخی از بخش های روسیه مستقر هستند و روسیه از گسترش نفوذ ایدئولوژی عربستان در خاک خود واهمه دارد.

منطقه غرب آسیا در شرایط بحران عمیق سیاسی قرار دارد و این در حالی است که همواره در رابطه با روس‌ها این نکته به اثبات رسیده است که نفوذ مسکو در دوران درگیری و اوج بحران تقویت می‌شود. عربستانی ها با درک این موضوع بر آن هستند تا در جهت حل و فصل موانع تحقق چشم انداز 2030 خود، روابط با مسکو را توسعه دهند. سعودی ها با علم به این که موانع مهمی بر سر راه بهبود روابط با مسکو وجود دارد در این راه پیشقدم شده اند. اما به نظر می رسد در جبهه سیاسی، نشانه ای از پیشرفت قابل ملاحظه در مورد موضوعات مورد مناقشه بین دو کشور وجود نداشته باشد.