به گزارش دیدبان، همه پرسی استقلال کردستان عراق در 25 سپتامبر 2017  همان گونه که پیش بینی می شد با مخالفت شدید جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و عراق مواجه شد. مخالفت سه کشور مهم منطقه ای با این اقدام اقلیم کردستان،تقریبا تمامی سرخط های خبری را به خود اختصاص داد. به همین جهت ، شانیت برگزاری این همه پرسی از دید کشورهای عربی کمتر مورد تحلیل قرار گرفته است. از آن جایی که قاطبه کشور های عربی تصمیم ساز در تحولات اخیر منطقه ای عضو شورای همکاری خلیج فارس(GCC) هستند در این نوشتار بر آن هستیم تا موضع  این کشورها نسبت به همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.

موضع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نسبت به همه پرسی استقلال کردستان عراق ناشی از منافع متفاوت اعضای شورا در منطقه کردستان با هم مغایر می باشد اما در یک نمای کلی می توان گفت که عربستان سعودی و امارات متحده عربی فضای به وجود آمده در منطقه کردستان را فرصتی برای گسترش بلوک مسلمان سنی ، گسترش موقعیت عرب های سنی در سایر نقاط عراق، برهم زدن موازنه  قوا بر علیه ایران و ایجاد یک اهرم فشار بر علیه ترکیه می بینند. اما  همزمان این نگرانی نیز در ریاض و ابوظبی وجود دارد که درگیری های داخلی بین بغداد و اربیل می تواند منجر به سرایت این درگیری ها به کشور های منطقه، بحران در مبارزه علیه داعش و نزدیکی بیش از پیش مناطق کردنشین به دولت ایران شود.

این ترس و امید ، توامان تا زمان همه پرسی در عربستان و امارات متحده عربی وجود داشت. رسانه های سعودی و اماراتی به طور وسیع از همه پرسی حمایت کردند اما هر دو دولت به طور رسمی نگرانی خود را از به خطر افتادن تمامیت ارضی عراق ابراز داشتند.موضع سایر دول عربی نیز مشابه موضع رسمی اعلامی سعودی و امارات بود. بحرین به رهبران کرد توصیه کرد که به رای گیری برای استقلال نپردازند که ممکن است ثبات عراق را به خطر بیاندازد.کویت هم بر وحدت ملی و استقلال عراق تاکید کرد. اما عمان موضع رسمی در این باره نداشت. در بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز قطر قاطع ترین موضع را در مخالفت با همه پرسی کردستان بیان کرد و ابراز نگرانی عمیق کرد که همه پرسی می تواند تهدیدی برای وحدت عراق و امنیت و ثبات منطقه باشد.

اگر دقیق بنگریم متوجه خواهیم شد که پیشینه روابط و دیپلماسی میان عراق و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تا حدی می تواند منطق این گونه موضع گیری میان کشورها را بیش از پیش روشن سازد.روابط دیپلماتیک بین کشورهای عربی خلیج فارس و اقلیم کردستان عراق محدود است، زیرا کشورهای عربی خلیج فارس باید ضمن آنکه روابط خود را با کردها حفظ کرده ،روابط خود را با دولت عراق گسترده تر کنند تا منافع خود  را حفظ  نمایند در این میان امارات متحدۀ عربی بیشترین سطح روابط دیپلماتیک و سیاسی را با اربیل با افتتاح کنسولگری خود در سال 2012 برقرار کرده است. به دنبال آن کویت در سال 2015 و سپس عربستان سعودی در سال 2016 روابط خود را با اربیل ارتقا دادند که این امر با مخالفت  ضمنی ایران مواجه شد.

کشورهای حاشیه خلیج فارس سرمایه گذاری گسترده ای در منطقه کردستان عراق دارند که سهم امارات متحده عربی و عربستان بیش از دیگران است. در اوایل سال 2014، عراق در رتبه هفتم شرکای تجارتی امارات متحده عربی قرار داشت و اکثر سرمایه گذاری های امارات در عراق در منطقه کردستان متمرکز شده و 130 شرکت اماراتی در آنجا فعالیت داشتند. کویت هم سرمایه گذاری قابل توجهی در دو منطقه کردستان و جنوب عراق دارد. روابط کویت با بغداد و اربیل حول محور تنش زدایی  می چرخد و  کویت به دنبال جلوگیری از هر امری  است که منجر به تکرار ادعاهای عراقی ها در مورد خاک کویت شود. بنابراین، کویت مدت هاست که علاقه مند به حفظ روابط خوب با رهبران عراق است، به ویژه به دلیل این که گسترش تروریسم  احتمالی در عراق به همان اندازه تهدیدی برای کویت است.با این اوصاف ، کویت همواره به دنبال این بوده که عراق کشوری قدرتمند و صاحب نفوذ در منطقه نباشد و مقامات منطقه ای و فدرال عراقی دارای قدرت قابل توجهی باشند. عربستان سعودی و امارات با دید منفعت استراتژیک به حوادث کردستان نگاه می کنند. این دو کشور خواهان حداکثر خودمختاری و تا حدی استقلال اقلیم کردستان هستند. حفظ اتحاد ملی و تمامیت ارضی عراق تنها در بیانیه های رسمی این دو کشور دیده می شود اما در حقیقت ریاض و ابوظبی مخالف یکپارچگی عراق می باشند. به طورکلی گسترش موقعیت اقلیم کردستان عراق با همه پرسی از عوامل علاقه مندی امارات و عربستان سعودی به اقلیم می باشد. از نگاه برخی شیوخ  حوزه خلیج فارس ، در واقع اقلیم کردستان یک بلوک جدید مسلمانان سنی در خاورمیانه خواهد بود که می توان با آن ترکیه را تحت فشار قرار داد و از سوی دیگر مانعی برای نفوذ گسترده ایران شد چه آن که اقلیم تحت رهبری بارزانی به طور سیاسی به ریاض بیشتر از تهران متمایل است و از سوی دیگر، کشور های عربی خلیج فارس می توانند یک رابطه استراتژیک با اربیل ایجاد کنند که در آن اقلیم به عنوان یکی از بازیگران خاورمیانه به عنوان یک متغییر مزاحم  ظاهر شود.
سناریو ایده آل برای ریاض و ابوظبی در بلند مدت برای اقلیم کردستان، مذاکرات با یک نهاد مستقل کردی با قدرت و نه استقلال یافته می باشد. آنها خواهان اقلیم فدرالیته و دارای نهادی مستقل هستند که در راستای آن به اعراب سنی نیز اجازه دهد تا مناطق خود را کنترل کنند و اتحاد این دو مناطق سنی نشین سدی در برابر نفوذ واتصال زمینی ایران به سوریه و لبنان شود.

علیرضا مومنی: کارشناس مطالعات غرب آسیا و شمال آفریقا