مقدمه
رخداد عظیم و تاریخ‌ساز عاشورا و نهضت بی‌نظیر حضرت اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام، به قدری در ادوار و اعصار مختلف تاریخ تاثیرگذار بوده که علاوه بر شیعیان و مسلمانان، افرادی از دیگر ادیان را نیز به فکر واداشته؛ به طوری که بسیاری از متفکرین و اندیشمندان غیرمسلمان نیز نتوانسته‌اند در قبال این شکوه تاریخی، بی‌تفاوت باشند. حماسه عاشورا از زوایای مختلف برای شخصیت‌های برجسته و تاثیرگذار جهان جذابیت داشته و بسیاری از آن‌ها در قبال این رخداد تاریخ‌ساز خضوع کرده‌اند. در ادامه به برخی از اظهارنظرهای اندیشمندان و شخصیت‌های تأثیرگذار غیرمسلمان، پیرامون شخصیت برجسته و بی‌نظیر امام حسین علیه‌السلام و نهضت عظیم عاشورا و بررسی ابعاد مختلف آن که این افراد را تحت تاثیر قرار داده است، اشاره می‌شود:
استقامت و پایمردی امام حسین(ع) و الگو بودن نضهت عاشورا
یکی از ابعاد مهم و پررنگ نهضت باشکوه عاشورا، ایستادگی و پایداری معنادار اباعبدالله‌الحسین(ع) است که در همه ادوار و اعصار تاریخ برای ملت‌های مختلف، فارغ از دین و مذهبی که به آن پایبند هستند، به عنوان الگو و سرمشق مطرح است و شخصیت‌های برجسته غیرمسلمان را نیز تحت تاثیر قرار داده است. این الگوپذیری از امام حسین(ع) تا حدی است که حتی برخی از مصلحان کشورهای مختلف نیز، رمز پیروزی خود را پیروی از سلوک امام حسین(ع) عنوان کرده‌اند: مهاتما گاندی رهبر آزادی هند در این باره می گوید: «من زندگى امام حسین، آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خواندهام و توجه کافى به صفحات کربلا نمودهام و بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستى از سرمشق امام حسین پیروى کند.»
آنطون بارا مسیحی نیز در این رابطه ابراز می‌دارد: «اگر حسین از آن ما بود، در هر سرزمینى براى او بیرقى برمىافراشتیم و در هر روستایى براى او منبرى بر پا مىنمودیم و مردم را با نام حسین به مسیحیت فرا مىخواندیم.»
همچنین موریس دوکبرى از بزرگی مقام سیدالشهدا سخن می‌گوید: «در مجالس عزادارى حسین گفته مىشود که حسین، براى حفظ شرف و ناموس مردم و بزرگى مقام و مرتبه اسلام، از جان و مال و فرزند گذشت و زیر بار استعمار و ماجراجویى یزید نرفت. پس بیایید ما هم شیوه او را سرمشققرار داده، از زیردستى استعمارگران خلاصى یابیم و مرگ با عزت را بر زندگى باذلت ترجیح دهیم.» جواهر لعل نهرو اما در این باره این‌گونه اظهار می‌دارد: «شهادت امام حسین(ع) برای همه جوامع و الگویی برای پیمودن راه عدالت و درستی است.» همچنین فردریک جمس می‌گوید: «درس امام حسین و هر قهرمان شهید دیگرى این است که در دنیا اصول ابدى عدالت و ترحم و محبت وجود دارد که تغییر ناپذیرند و همچنین مىرساند که هر گاه کسى براى این صفات مقاومت کند و بشر در راه آن پافشارى نماید، آن اصول همیشه در دنیا باقى و پایدار خواهد ماند.» مُسیو هاربین نیز اظهار داشته: «اگر در کلمات و گفتار حسین(ع) درست دقت شود معلوم خواهد شد که هدف و آرمان حسین(ع) جلوگیری از ستم بود و این همه قوّت قلب و از خودگذشتگی را در راه مقصود عالی خویش خرج کرده است. حتی در آخرین دقایق زندگی طفل شیرخوار خود را قربانی حقّ و حقیقت نمود و با این عمل اندیشه فلاسفه و بزرگان عالم را متحیّر ساخت.»
فداکاری و از خودگذشتگی مثال زدنی حضرت اباعبدالله(ع)
حضور خالصانه امام حسین(ع) در کربلا و از خودگذشتگی بی‌نظیر آن حضرت در راه مکتب که به واسطه آن موجب شد، سیدالشهدا(ع) خانواده و فرزندان خود را نیز به همراه خود به کربلا ببرد و در این هدف مقدس، طفل شش ماه خویش را نیز فدا کند؛ موجب شده تا متفکران از هر کیش و آیینی را به تامل وا دارد و آن‌ها، این‌همه فداکاری و ازخودگذشتگی را ستایش کنند: چارلز دیکنز نویسنده معروف انگلیسی در این رابطه می‌گوید: «اگر منظور امام حسین جنگ در راه خواستههاى دنیایى بود، من نمىفهمم چرا خواهران و زنان و اطفالش به همراه او بودند؟ پس عقل چنین حکم مىنماید که او فقط بخاطر اسلام، فداکارى خویش را انجام داد.»
همچنین کورت فریشلر، مورخ بزرگ آلمانی در این رابطه اظهار داشته: «امام حسین(ع) در فداکاری قدم را از حدود فدا کردن خود برتر نهاد و فرزندانش را هم فدا کرد. تصمیم ثابت حسین(ع) برای فداکاری مطلق نه ناشی از لجاجت بود نه معلول هوی و هوس و او با پیروی از عقل، مصمم شده بود که به طور کامل فداکاری کند تا این که مجبور نشود بر خلاف آرمان والای خود به وسیله سازش‌کاری با یزیدبن‌معاویه و زندگی ادامه دهد.» اما جرج جرداق دانشمند و ادیب مسیحی نیز که آثارش در وصف حضرت علی علیه السلام شهره خاص و عام است نیز می‌گوید: «وقتى یزید، مردم را تشویق به قتل حسین و مامور به خونریزى مىکرد، آن‌ها مىگفتند: چه مبلغ مىدهى؟ اما انصار حسین به او گفتند: ما با تو هستیم. اگر هفتاد بار کشته شویم، باز مىخواهیم در رکابت جنگکنیم و کشته شویم.»
جنبه عاطفی نهضت عاشورا
جنبه عاطفی عاشورا و مشقت‌ها و سختی‌هایی که امام حسین(ع) و حضرت زینب کبری(س) در مسیر انجام تکلیف و در راه دین خدا متحمل شدند به قدری در کربلا شدید بود که، این بعد از نهضت امام به عنوان یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین ابعاد حادثه کربلا مطرح است و علاوه بر شیعیان امام، دیگران را نیز تحت تاثیر قرار داده است: گیبون مورخ انگلیسى در این رابطه می‌گوید: «با آنکه مدتى از واقعه کربلا گذشته و ما هم با صاحب واقعه هم‌وطن نیستیم، مع‌ذلک مشقات و مشکلاتى که حضرت حسین(ع) تحملنموده، احساسات سنگیندلترین خواننده را برمىانگیزد، چندان که یک نوع عطوفت و مهربانى نسبت به آن حضرت در خود مىیابد.» مسیو گبن نیز در این رابطه ابراز می‌دارد: «فاجعه کربلا و مصیبتی که بر حسین‌بن‌علی(ع) وارد شده، بعد از قرن‌ها متمادی و اقالیم خیلی دوردست حس شفقت و همدردی خون‌سردترین و دل‌سخت‌ترین خواننده را تحریک نموده و منقلبش می‌سازد.»
توماس ماساریک کشیش متفکر اروپایی نیز پیروان اباعبدالله الحسین را پرشور تر از پیروان مسیح قلمداد می کند و می افزاید: «گرچه کشیشان ما هم از ذکر مصائب حضرت مسیح مردم را متاثر می‌سازند، ولی آن شور و هیجانی که در پیروان حسین(ع) یافت می‌شود در پیروان مسیح یافت نخواهد شد. گویا سبب این باشد که مصائب مسیح در برابر مصائب حسین مانند پر کاهی است در مقابل یک کره عظیم پیکر.» گاسپار دروویل، نظامی سرشناس فرانسوی اما در این رابطه نظر جالبی بیان می‌کند. این افسر مسیحی از روز عاشورا به عنوان روزی هولناک یاد می کند و می گوید: «حتی دشمنان حسین علیه‌السلام با دیدن مقاومت بردبارانه او و از خودگذشتگی یارانش به رحم آمدند. وقایع ثبت شده روز هولناک دهم محرم چنان از عواطف پاک انسانی سرشار است که مردم را تکان می‌دهد و تأثر آن ها را از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌کند.»
همچنین ادوارد براون مستشرق معروف انگلیسی اظهارنظری همراه با بیان احساسات ناب ارائه می کند و در این باره می گوید: «آیا قلبى پیدا مىشود که وقتى درباره کربلا سخن مىشنود، آغشته با حزن و الم نگردد؟ حتى غیرمسلمانان نیز نمىتوانند پاکى روحى را که در این جنگ اسلامى در تحت لواى آن انجام گرفت انکار کنند.»
طوماس مان متفکر آلمانی نیز گفته است: «اگر بین فداکاری مسیح و حسین(ع) مقایسه شود، حتما فداکاری حسین پر مغزتر و با ارزش تر جلوه خواهد نمود. زیر مسیح روزی که آماده برای فدا شدن گردید زن و فرزند نداشت و در فکر آنان نبوده که بعد از او به چه سرنوشتی دچار خواهند آمد. امام حسین(ع) زن و فرزند داشت و بعضی از آن‌ها کودک خردسال بودند و احتیاج به پدر داشتند.»
شجاعت و شهامت امام حسین(ع)
آگاهی از شرایط سخت و اختناق شدید حاکم بر جامعه در زمان شروع نهضت توسط امام حسین(ع)، بیش از پیش عظمت کار حضرت را نشان می‌دهد. عنصر شهامت در قیام امام به قدری برجسته بود که برخی اندیمشندان جهان نیز جنبه حماسی نهضت امام حسین(ع) را مدنظر قرار داده‌اند و عظمت کار امام در عاشورای سال 61 را از منظر شجاعت و شهامت مثال‌زدنی حضرتش دیده‌اند و از آن شگفت زده شده اند: ایروینگ واشنگتن مورخ مشهور آمریکایى می‌گوید: «براى امام حسین(ع) ممکن بود که زندگى خود را با تسلیم شدن اراده یزید نجات بخشد، لیکن مسؤولیت پیشوا و نهضت‌بخش اسلام اجازه نمىداد که او یزید را بعنوان خلافت بشناسد. او بزودى خود را براى قبول هر ناراحتى و فشارى به منظور رها ساختن اسلام از چنگال بنى‌امیه آماده ساخت. در زیر آفتاب سوزان سرزمین خشک و در روى ریگ‌هاى تفتیده عربستان. روح حسین فناناپذیر است. اى پهلوان و اى نمونه شجاعت و اى شهسوار من، اى حسین!» سر پرسى سایکس خاورشناس انگلیسی نیز اظهار می‌دارد: «حقیقتا آن شجاعت و دلاورى که این عده قلیل از خود بروز دادند، به درجهاى بوده است که در تمام این قرون متمادى هرکسى که آن را شنید، بى‌اختیار زبان به تحسین و آفرین گشود.»
ل. م. بوید نیز در این رابطه می‌گوید: «در طى قرون، افراد بشر همیشه جرات و پردلى و عظمت روح، بزرگى قلب و شهامت روانى را دوست داشتهاند و در همین‌هاست که آزادى و عدالت هرگز به نیروى ظلم و فساد تسلیم نمىشود. این بود شهامت و این بود عظمت امامحسین.»
منابع:
-علی و حسین دو قهرمان اسلام: گابریل انکری، ترجمه فروغ شهاب، کتاب فروشی زوار، تهران، بی تا.
-درسی که حسین (ع) به انسان ها آموخت، سید عبدالکریم هاشمی نژاد.
-تاریخ ملل و دول اسلامی: کارل بروکلمان، ترجمه هادی جزایری، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1364.
- درسی که حسین (ع) به انسان ها آموخت.
- درسی که حسین به انسانها آموخت.
- پرتویی از عظمت حسین (ع) ، لطف الله صافی.
- درسی که حسین (ع) به انسان ها آموخت.
- تحریف شناسی عاشورا در پرتو امام شناسی، داود الهامی، مکتب اسلام، قم 1378.
-امام حسین (ع) و ایران، کورت فریشلر ترجمه ذبیح الله منصوری، جاودان، تهران، 1355، چاپ دوم.
-درسی که حسین به انسان ها آموخت.
-تاریخ اسلام و عرب، امیر علی.
-چهره درخشان حسین بن علی (ع) ، علی ربانی خلخالی.
-درسی که حسین (ع) به انسان ها آموخت.
-فرهنگ نامه اصطلاحات عاشورا، جواد محدثی
* میثم آخوندی