به گزارش سرویس سیاسی دیدبان، در میان جریان های روشنفکر معاصر و دوستداران تمدن غرب همواره تمایل وصف ناشدنی برای غربی شدن وجود داشته است. ریشه های این آفت فرهنگی از اواخر دوره قاجار شکل گرفت و تا کنون ادامه داشته است. برای فهم دقیق تر اندیشه این جریان خاص فکری شاید بتوان آنها را در مقایسه ای که میان سه دسته از کشور های مختلف در ارتباط با غربی شدن وجود دارد، واکاوی نمود.
کشورهای جهان را بر اساس میزان غربی بودن می توان در قالب سه گروه مختلف مطالعه کرد. گروه اول کشورهای بزرگ صنعتی یعنی آمریکا، آلمان، انگلیس، فرانسه، ژاپن، ایتالیا و چند کشور انگشت شمار دیگر است که خود داعیه دار فرهنگ غرب هستند و منشا ترویج این دکترین در سطح جهان می باشند.
دسته دوم را می توان به کشورهایی اطلاق کرد فاصله زیادی در غربی شدن با کشورهای مهد تمدن غرب چه از لحاظ قالب و چه از نظر محتوا دارند. کشورهایی همچون چین، سنگاپور، مالزی، تایوان و تعداد زیاد دیگری از کشور ها این گونه هستند. این کشورها توانسته اند در مسیر توسعه به بخش اندکی از درآمدزایی های مبتنی بر اقتصاد غربی دست یابند (اگر چه چین در این زمینه خود به طور مستقل باید مورد ارزیابی قرار بگیرد)؛ اما این به معنای از بین بردن تمام مبانی فرهنگی آنها نیست.
ترکیه، یونان، پاکستان، مصر، کوبا و چند کشور دیگر در دسته سوم قرار می گیرند که به تعبیر شهریار زرشناس نه غربی هستند و نه غرب زده بلکه دولت هایی شبه مدرن هستند که هرگز اجازه غربی شدن به آنها داده نخواهد شد. از ویژگی های مهم این دسته از کشورها دارا بودن اقتصاد تک محصولی و محدود کردن مدرنیته در سطحی ترین لایه آن یعنی ابزار تکنولوژیکی است. نگاه تک بعدی نسبت به ایجاد رفاه عمومی به قیمت خام فروشی ذخایر معدنی و نیز ایجاد دوگانه های مغالطه آمیز از قبیل تضاد توسعه با مذهب، مقابله سنت و مدرنیته و نیز ابراز پشیمانی از فعالیت های اصول گرایانه از ویژگی های مهم این کشورها به شمار می رود.
هم پوشانی برخی از این ویژگی ها بین کشورهای شبه مدرن با روشنفکران دوست دار غرب این پیام را برای افکار عمومی مخابره می کند که غرب گرایانی که شناسنامه هایی به نام کشورهای متبوع خود دارند بیش از آنکه در ابراز عقاید غرب گرایی صاحب تعمق علمی باشند، اسیر احساساتی زودگذر هستند و می کوشند افکار عمومی را نیز بر اساس همان احساسات مدیریت نمایند.
عباراتی همچون «تا زمانی که خدا نمرده است جامعه مدنی شکل نمی گیرد»، امام خمینی (ره) به موزه تاریخ رفته است و اذعان به گرایش لیبرال دموکراسی داشتن وقتی از جریان روشنفکری موسوم به دوم خرداد و کارگزاران در طول دو دهه گذشته شنیده می شود، مهر تاییدی بر سیطره احساسات بر عقلانیت در این طیف سیاسی خاص دارد. که نتیجه آن عدم شناخت صحیح از جامعه است و این عدم شناخت خود موجب محاسبات غلط از طرف آنها می شود.
فقدان نظریه های متین علمی در مقام روشنفکری از طرف دیگر باعث بروز تناقضات متعدد میان مواضع مختلف این طیف سیاسی خواهد بود. آنها در مناقشات سطحی سیاسی نیز وارد می شوند و در یک مقطع تاریخی به بهانه آن که علیرضا افتخاری در مراسمی که احمدی نژاد رئیس جمهور کشورش حضور داشته، شرکت کرده و پس از آواز خواندن رئیس جمهور کشورش را در آغوش گرفته به خود اجازه می دهند تا علیه خواننده سرشناس کشور خود عملیات روانی انجام داده و به شکل های مختلف شخصیت وی را تخریب نمایند. اما همین جریان پس از به قدرت رسیدن رئیس جمهوری که به نظرشان مواضعی همسو با آنها دارد، دیگر نگران حضور خوانندگان در کنار روسای جمهور نیستند و وقتی شهرام ناظری برای رئیس جمهور کشورش آواز می خواند کسی به او اعتراض نمی کند.
ماجرای زننده ای که در ابتدای دولت روحانی برای الهه راستگو در شورای شهر رخ داد نمونه دیگری از گزینشی عمل کردن جریان روشنفکر دوستدار غرب در قبال آزادی خواهی به شمار می رود. برای آنها همه آزادند به شرط آنکه این آزادی به نفع حزب متبوع آنها باشد و صندوق های رای نیز به نام آنها باز شود!
اما آنچه که در مورد مطالعه روند سیاسی کاری های این جریان موجب تحیر و عبرت می گردد همسو شدن افرادی در سطح هاشمی رفسنجانی با آنهاست. اولین آسیب تطابق برخی از واکنش ها و مواضع هاشمی به عنوان یکی از وزنه های انکار ناپذیر مبارزه در دوره طاغوت با جریان سیاسی دوستدار غرب، به کارنامه شخص هاشمی رفسنجانی وارد خواهد شد. همگام شدن مواضع هاشمی با این جریان به ویژه پس از حوادثی که در جریان جراحی قضایی در خانواده وی رخ داد می تواند نقطه عزیمتی برای سرنوشت وی به شمار رود. اعلام اینکه جنگ تحمیلی هم به دلیل وجود افراطیون صورت گرفته از زبان هاشمی نیازمند تحلیل جامع و مفصلی است که ممکن است حتی به افشای برخی از اسرار جنگ تحمیلی نیز بینجامد و نشانه آشکاری از برداشت وی از مفهوم استقلال و دفاع مقدس باشد.
* مرتضی جمشیدی