دیدبان: در گیر و دار انقلاب های منطقه، ترکیه که به دنبال بهره برداری حداکثری از این رویداد در جهت منافع خود بود، توانست با فرصت طلبی، جایگاه خود را تقویت کرده و خود را به الگویی برای برخی کشورهای منطقه تبدیل کند. روی کار آمدن اخوان در مصر، شرایط را بیش از پیش به سود ترکیه تغییر داد. کسب موفقیت های متعدد در فضای پساانقلابی کشورهای منطقه، ترکیه را بر آن داشت تا بار دیگر به فکر بازگشت قدرت و نفوذ خود در عصر امپراتوری عثمانی بیافتد. اما حوادث و وقایع جاری منطقه، پس از چندی ورق را برگرداند تا امروز ترکیه مشکلاتی حادی از جمله انزوا در منطقه، بحران های امنیتی، آشوب و اعتراضات مردمی و فشارهای بین المللی ناشی از جنگ سوریه را در پیش روی خود ببیند. حال پس از گذشت چندی از تغییر شرایط منطقه و نگاه واقع گرایانه آنکارا به تحولات، دولت ترکیه به دنبال آن است تا مشکلات موجود را حل کرده و بار دیگر جایگاه منطقه ای و جهانی خود را بازیابد.

گام های اول

ترکیه چندی است به دنبال شکستن انزوای منطقه ای خود می باشد. در همین راستا چندی پیش مولود چاووش اغلو سفری به امارات داشت و در آن سفر با مقامات عالیرتبه این کشور که یکی از اصلی ترین مخالفان سیاست های اخوان المسلمینی ترکیه در منطقه هستند، دیدار و گفت و گو کرد. در همین سفر بود که مقامات اماراتی از تصمیم خود مبنی بر اعزام سفیر خود به ترکیه پس از سه سال از سردی روابط بین دو کشور خبر دادند.

پس از سرنگونی اولین رئیس جمهور منتخب مصر، محمد مرسی در ژولای 2013، و سرد شدن روابط ترکیه و امارات، این اولین دیدار رسمی سطح بالا بین مقامات دو کشور بود. در آن برهه، اختلافات عمیقی بین دو کشور بر سر حمایت از جریان های مصری بوجود آمد. امارات که یکی از مخالفین اصلی اخوان المسلمین و حکومت آنان در مصر به شمار می آمد، به یکی از اصلی ترین حامیان مالی رژیم عبدالفتاح السیسی تبدیل شد در حالیکه اردوغان به شدت از کودتا در مصر و کشورهایی که به سیسی کمک کرده اند، انتقاد می کرد، امارات نیز سفیر خود از این کشور را فراخوانده بود.

همان طور که واضح است، ریشه اختلافات بین ترکیه و امارات، اختلاف نظر آنان در مورد اخوان المسلمین بود. پس از گذشت مدتی از شروع انقلاب ها در کشورهای عربی، امارات از ترس ایجاد حرکت های انقلابی توسط گروه های منتسب به اخوان المسلمین در این کشور، اقداماتی را بر ضد یکی از شاخه های اخوان به نام الاصلاح که به نوعی شاخه اماراتی اخوان المسلمین به شمار می رفت به راه انداخت. مسئولان امنیتی این کشور، ابتدا  حدود 100 نفر از اعضای این حرکت را دستگیر کرده و در اقدام بعدی در سال 2014، تشکیلات اخوان المسلمین را در زمره تشکیلات تروریستی قرار داد. همه این ها در حالی بود که ترکیه به علت روابط بسیار خوب با اخوان و هماهنگی سیاست هایش با این مجموعه، به پناهگاهی برای اعضای فراری اخوان از مصر و امارات تبدیل شده بود.

بازتعریف روابط با امارات، در حالی اتفاق می افتد که ترکیه امروزه خود را در منطقه ای آشفته، بیش از پیش در انزوا می بیند. این کشور هنوز سفیری در قاهره نداشته و روابطش با همسایگانی نظیر ایران و عراق در بهترین حالت، بسیار سرد است. درگیری های این کشور با دولت بشار نیز تنها به جنگ ختم نشده و در بدترین وضع ممکن به سر می برد. گرچه بسیاری در ترکیه خواهان برقراری مجدد و گرم شدن روابط ترکیه اسرائیل هستند، اما این روابط نیز با مشکلاتی مواجه است. حمایت از حماس و اخوان المسلمین از جمله بزرگترین موانع ترکیه برای برقراری مجدد روابط با اسرائیل هستند.

ترکیه همچنین به دلیل سیاست های غلط و به دلیل بازگذاشتن مرزهایش برای پیوستن نیروهای تروریست خارجی به مناطق درگیری در عراق و سوریه، نه تنها پایش به درگیری های سوریه بازشده بلکه توسط متحدان غربی خود نیز مورد انتقاد قرار گرفته است. ترکیه همچنین در تضاد با سیاست های آمریکا در سوریه، اهداف حزب اتحاد دموکراتیک را در شمال سوریه را در حالی مورد هدف قرار می دهد که آمریکا به دنبال ایجاد اتحاد با گروه های کرد و مبارزه توسط آنان با داعش است. ترکیه همچنین بارها تقاضای ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه را مطرح کرده است که این طرح نیاز به کمک اساسی آمریکا دارد.

به عقیده برخی تحلیل گران، ترکیه در صدد است با ایجاد منطقه حائل و حل بخشی از بحران پناهندگان که به یکی از مشکلات اصلی کشورهای اتحادیه اروپا بدل شده است، روند عضویت خود در این اتحادیه را تسریع بخشد. گرچه اتحادیه اروپا هنوز موانع مهمی در راستای پیوستن ترکیه به این اتحادیه در پیش روی خود می بیند.

روابط ترکیه و روسیه نیز پس از سرنگونی هواپیمای جنگنده روسیه توسط ترکیه، به حالت تعلیق درآمده است. این ها همه طرحی کلی از روابط امروزه ترکیه به کشورهای مهم و مطرح در سطح منطقه و همچنین کشورهای همسایه می باشد.

رابطه با عربستان، محور بازسازی

ترکیه در حال حاضر در صدد بازتعریف روابط خود با برخی بازیگران منطقه ای برآمده است. پازل قبلی این سیاست، بهبود روابط ترکیه، عربستان بود که تحت تاثیر عواملی از جمله رقابت در موضوع سوریه، کودتای نظامی بر ضد اخوان المسلمین در مصر و مساله اخوان المسلمین رو به سردی گذاشته بود. پس از این اقدام دو کشور در بازسازی روابط، شاهد هماهنگی این دو در حمایت از گروه های مسلح در سوریه بودیم و همچنین عربستان نقش میانجی را در روابط ترکیه با مصر و امارات بر عهده گرفت. عربستان در حال حاضر، پیش از هرزمان دیگری نیازمند ترمیم رابطه با کشور ترکیه بود. جنگ یمن و بحران مالی در این کشور به همراه وقوع برخی حوادث امنیتی در داخل، دولت سعودی را به شدت تضعیف کرده بود. با این حال سعودی ها نمی خواستند زمین سوریه را بدون گرفتن امتیاز ترک کنند. پیوستن ترکیه به محور سعودی بار دیگر امید را به عربستان بازگرداند تا بتواند بر روی مسائل مهمی از جمله یمن تمرکز بیشتری داشته باشد. نیاز ترکیه هم به عربستان به دلیل نقش مهم این کشور در بین کشورهای عربی منطقه می باشد. ترکیه به خوبی می دانست که برای بهبود روابط با کشورهای عربی منطقه نیاز به بازسازی رابطه با عربستان اولویت اساسی دارد. از همین رو پیش از بازسازی روابط با کشورهای منطقه، اقدام به بهبود رابطه با عربستان نمود.

رابطه با مصر در دوران پسااخوان

رجب طیب اردوغان در تلاش است تا بتواند به توافق هایی در سطح وزرا با مقامات مصری دست یابد تا با این اقدام در سال جاری روابط خود با برخی از کشورهای منطقه را سامانی دوباره بخشیده باشد. اقدامات ترکیه برای برقراری روابط دوباره با  مصر در حالی است که بسیاری از افراد وابسته به اخوان، از جمله شماری از رهبران این جریان، پس از سرنگونی مرسی در ترکیه ساکن شده اند و این افراد در حال اقداماتی از جمله دیدار با مقامات غربی، قانونگذاران و دادگاه های بین المللی و راه اندازی کمپین و شبکه های تلویزیونی هستند تا شاید بتوانند بر ضد حکومت السیسی حرکت هایی را انجام دهند. همچنین طراحان ترور هشام برکات، دادستان مصر، از اعضای اخوان هستند که در ترکیه اقامت دارند و افشای هویت این افراد باعث تحریک مصر بر اقدام بین المللی علیه ترکیه شده است. هم اکنون نیز در همین راستا، دولت مصر از پلیس بین الملل درخواست بازداشت و استرداد این افراد از ترکیه شده است.

همین موضوع به یکی از موانع ایجاد رابطه اسرائیل ترکیه نیز بدل شده است. با افشای اطلاعاتی مبنی بر همکاری حماس با نیروهای اخوان ساکن در ترکیه، اسرائیل نیز خواستار اخراج تمامی اعضای مرتبط با حماس از خاک ترکیه به عنوان شروط پیش از برقراری رابطه مجدد شده است. امارات نیز درخواست مشابهی از ترکیه مبنی بر اخراج گروهی از مخالفین حکومت این کشور که به ترکیه پناهنده شده اند را مطرح کرده است.

تمام این ها در حالی است که ترکیه سال ها از اخوان المسلمین و حماس به عنوان ابزار بسط قدرت نرم خود در منطقه حمایت کرده است. اما این گروه ها هم اکنون به موانعی برای بازتعریف جایگاه از دست رفته ترکیه در منطقه بدل شده اند که در شرایط حاضر، ترکیه به شدت به دنبال ترمیم آن است.

نتیجه گیری

هم اکنون اردوغان باید تصمیم بگیرد که آیا ادامه ارتباط با اخوان با توجه به هزینه آن که انزوای بیشتر ترکیه در منطقه است را ادامه می دهد و یا اینکه هزینه بازگشت به جایگاه منطقه ای و بازتعریف روابط با کشورهای منطقه، که همان قطع روابط با اخوان المسلمین است را پرداخت می کند.

منابع:

http://www.mei.edu/content/article/turkey%E2%80%99s-choices-muslim-brotherhood-or-regional-isolation