دیدبان
کودتا به نام استعفا

کودتای سفید علیه آخرین قربانی آک پارتی

کودتای سفید علیه آخرین قربانی آک پارتی

نویسنده: رامین ولی زاده میدانی

دیدبان: این روزها ترکیه و تنها سلطان آن دوباره خبرساز شده است. کودتای سفیدی که علیه احمد داوود اوغلو انجام گرفت، خیلی از ناظران بیرونی را با نگرانی هایی همراه کرد. داوود اوغلو جزء آخرین قربانیانی بود که به قول صلاح الدین دمیرتاش، رئیس مشترک حزب دموکراتیک خلق­ ها، اطاعت 99.9 درصدی وی از اردوغان کافی نبود. به راستی داوود اوغلو چرا استعفا کرد و به تعبیر درست ­تر چرا مجبور به استعفا شد؟ در این نوشتار تلاش می شود که به این سوال پاسخ داده شود؛ به این منظور مختصات فکری و عملیاتی دو رهبر بزرگ آک­ پارتی، رجب طیب اردوغان و احمد داوود اوغلو در نمونه های مهم ترسیم خواهد شد.

1. ایده نظام ریاستی

اگر الان از اردوغان پرسیده شود که نظام سیاسی فعلی ترکیه چه نظامی است، چه پاسخی خواهد داد؟ در حال حاضر طبق قانون اساسی ترکیه نظام سیاسی این کشور پارلمانی است و رئیس­جمهور بیشتر یک سمت تشریفاتی است؛ اما نگارنده معتقد است که احتمالا اردوغان در قبال سوال بالا خواهد گفت که نظام ترکیه ریاستی است. آری جای تعجب است که چرا اردوغان معتقد به ریاستی بودن نظام ترکیه است؛ اما اشاره به یک اظهار نظر اردوغان بعد از انتخابات پارلمانی هفتم ژوئن 2015 حقیقت ادعای ذکر شده را آشکار خواهد ساخت.

آک پارتی در انتخابات پارلمانی هفتم ژوئن 2015 نتوانست اکثریت آرا را به دست آورد؛ لذا برگزاری انتخابات زودهنگام یا تشکیل کابینه ائتلافی دو گزینه رو به روی آک پارتی بود. داوود اوغلو نیز بعد از اعلام نتایج این انتخابات اظهار داشت که عدم کسب اکثریت آرا توسط آک پارتی به معنای مخالفت مردم با پروژه ریاستی کردن ترکیه است. اردوغان بعد از این اظهارات بلافاصله واکنش نشان داد و بیان کرد که از زمانی که وی به عنوان رئیس­ جمهور انتخاب شده، نظام ترکیه ریاستی است و بایستی این نظام شکل قانونی بگیرد.

جالب است که وقتی اردوغان خواهان قانونی شدن یک موضوعی است، وی آن را قانونی می داند؛ به عبارت دیگر هر آنچه که اردوغان درست تشخیص دهد، قانون ترکیه می شود. هر ناظر بیرونی حق دارد که به این حقیقت مضحک اعتراض کند و حال یکی از آن ناظران شخص احمد داوود اوغلو بود. جدای از این مساله مضحک، زمانی که اردوغان تصمیم گرفته نظام این کشور را ریاستی کند، عملی شدن این مساله با توجه به سابقه ذهنی از اقدامات وی دور از انتظار نیست؛ لذا هر کسی که به جای داوود اوغلو قرار می گرفت، بایستی همان کاری را انجام می داد که داوود اوغلو به انجام رساند. در حقیقت داوود اوغلو به صورت محترمانه کنار کشید؛ وگرنه مجبور می شد که با یک رفتار دیگری آک پارتی را رها کند. وقتی نظام ترکیه ریاستی شود، دیگر جایگاهی به نام نخست وزیری وجود نخواهد داشت که داوود اوغلو در آن سمت جای گیرد.

2. تروریست سازی و تروریست کشی

ترکیه از یک سال گذشته درگیر جنگ داخلی با اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) است. اگر در مورد این موضوع نیز از اردوغان پرسیده شود که دیدگاه وی نسبت به پ.ک.ک چیست، به طور قطع پاسخی دریافت خواهد شد که در حال حاضر در صحنه بیرونی ترکیه دنبال می شود. اردوغان به هیچ وجه حاضر نیست که پای میز مذاکره با پ.ک.ک نشیند و معتقد است که تا زمان کشته شدن آخرین نفر این حزب بایستی به حملات علیه آن ادامه داد.

این در حالی است که داوود اوغلو معتقد به اصل مذاکره و روش های دیپلماتیک در حل این مسائل است؛ اما حضور داوود اوغلو در مقام نخست وزیری در حقیقت تایید اقدامات اردوغان علیه کردها به ویژه پ.ک.ک بود. داوود اوغلو در مذاکراتی که با اتحادیه اروپا انجام می داد، نسبت به تعدیل قانون مبارزه با تروریست در ازای اعطای ویزا به شهروندان ترکیه ای مخالفت چندانی نداشت؛ اما اردوغان بلافاصله بعد از استعفای داوود اوغلو در اظهارات خویش بیان کرد که چنین تغییری در قانون مبارزه با تروریست ها امکان پذیر نیست، اروپا به راه خویش ادامه دهد، ترکیه نیز به راه خود خواهد بود.

بنابراین برخی از سران اروپایی بلافاصله بعد از اعلام استعفای داوود اوغلو نسبت به سرنوشت توافقات این اتحادیه با ترکیه ابراز نگرانی کردند. به راستی چرا اروپایی ها از وداع داوود اوغلو با سیاست این کشور نگران هستند؟ ساده ترین جواب ممکن به این سوال عبارت است از این که آن ها بعد از داوود اوغلو، اردوغان را رو در روی خویش تصور می کنند؛ لذا سرنوشت توافقات خویش با ترکیه را در هاله ای از ابهام می بینند.

اردوغان سال گذشته حتی بعد از قرائت بیانیه کاخ دلمه باغچه که بین دولت ترکیه و نمایندگان حزب دموکراتیک خلق ها توافق شده بود، به طور کلی منکر وجود چنین بیانیه ای شد؛ در حالی که وجود چنین توافقی برای حصول راه حل در مساله پ.ک.ک مثل روز برای همگان روشن بود.

برخورد اردوغان با روزنامه نگاران و اساتید دانشگاه نیز در نوع خویش بی نظیر است. اقدام این افراد با واکنش منفی رجب طیب اردوغان رو به رو شد. وی این افراد را تروریست خواند و گفت آن ها مرتکب خیانت شده اند. بسیاری از این افراد مناصب دانشگاهی خود را از دست دادند و حتی مورد تعقیب قضایی قرار گرفتند.[1] اقدامات پلیسی که در قبال اعتراض این قشر از مردم انجام می گرفت، مخالفت داوود اوغلو را در پی داشت.

3. مشکلات صفر با همسایگان

داوود اوغلو در کتاب «عمق استراتژیک» خویش نظریه «مشکلات صفر با همسایگان» را مطرح کرده است که شاید بتوان ادعا کرد که هیچ موفقیتی در عرصه سیاست خارجی ترکیه تجربه نکرد. بر اساس این نظریه سیاست خارجی ترکیه بایستی در قبال همسایگان خویش دوستانه تعریف می شد و اختلافات با آن ها به حداقل ممکن می رسید؛ اما شاید چیزی که در حال حاضر از این تئوری بر جای مانده است، سطور آن در کتاب عمق استراتژیک باشد و در صحنه بیرونی کاملا خلاف آن در جریان است.

بشاری که روزی از سوی اردوغان عزیز خطاب می شد، الان با نیروهای تحت حمایت ترکیه و کشورهای چون عربستان در حال مبارزه است. اختلافات با بغداد چنان افزایش پیدا کرده است که مناسبات اربیل و آنکارا از آن محکم تر است. تروریست پروری ترکیه منجر به واکنش ایران نیز شده است. اختلاف با کشورهایی چون ارمنستان و یونان نیز که از یک تنش قدیمی نشات گرفته، نه تنها راه به جایی نبرده است، بلکه در درگیری اخیر باکو و ایروان نیز شعله های تنش با ایروان تشدید شد.

تئوری داوود اوغلو با توصیفی که گذشت، عملا شکست خورده است و حداقل در شرایط فعلی پاسخ گوی پازل سیاست خارجی ترکیه نیست. شاید بتوان ادعا کرد که آرمان گرایی داوود اوغلو و عمق استراتژیک وی در محیط آکادمیک شکل گرفته بود؛ اما در محیط بازی واقعی متغییرهای گوناگونی در نوع نتایج دخیل هستند.

4. کودتای سفید

داوود اوغلو در وداع خویش بیان کرد که اقدام به استعفا تصمیم وی نیست؛ اما ضرورت چنین ایجاب کرده است. در آخرین اقدامی که علیه اختیارات داوود اوغلو انجام گرفت، انتخاب روسای استانی آک پارتی از اختیارات وی سلب شد. میزان هماهنگی کابینه داوود اوغلو با اردوغان نیز از خود وی بیشتر بوده است. بدین ترتیب داوود اوغلو به هنگام استعفای خویش بیان داشت که به جای تغییر دادن وزرا، کنار رفتن وی کاملا منطقی است.

بیست و دوم ماه می کنگره فوق العاده آک پارتی برگزار و طی آن رئیس حزب و نخست وزیر تعیین خواهد شد. مطمئنا هر کسی که به جای داوود اوغلو در کرسی قدرت می نشیند، اطاعت محض از اردوغان خواهد داشت؛ وگرنه به هیچ وجه انتخاب نمی شود.

گفتنی است که نخست وزیری بعد از داوود اوغلو یک دوره انتقالی را بر عهده خواهد داشت تا بتواند با فراهم کردن زمینه های تغییر نظام پارلمانی به نظام ریاستی، اردوغان را به عنوان رئیس جمهور عملیاتی این کشور قرار دهد. اردوغان بلافاصله بعد از استعفای داوود اوغلو مطرح ساخت که نظام ریاستی به رفراندوم گذاشته خواهد شد. داوود اوغلو به عنوان آخرین قربانی اقتدارطلبی های رئیس جمهور کنار می رود؛ چنان که قبل از وی نیز افراد قدرتمندی چون عبدالله گل، بولنت آرینچ و حسین چلیک کنار گذاشته شدند.

فرجام سخن

تئوریسین آک پارتی به عنوان آخرین قربانی اقتدارطلبی رئیس جمهور ترکیه در طی یک کودتای سفید علیه وی مجبور به استعفا شد؛ به گونه ای که احمد داوود اوغلو به هنگام وداع خویش به ضرورت این اقدام اشاره داشت. نوشتار حاضر به علل استعفای وی از نخست وزیری و ریاست حزب آک پارتی پرداخت و همان طور که یاد شد، مختصات فکری اردوغان در موارد مختلفی در تضاد با داوود اوغلو بوده است. ایده نظام ریاستی مهم ترین مساله اختلاف برانگیز بین طرفین است که به زعم اردوغان این نظام در حال حاضر ایجاد شده است. گرچه طبق قانون اساسی این کشور هنوز نظام پارلمانی بر ترکیه حاکمیت دارد؛ اما اردوغان معتقد است که نظام ریاستی بایستی شکل قانونی به خویش گیرد. در ساختار نظام ریاستی اولین کسی که بایستی از ساختار فعلی قدرت کنار رود، شخص داوود اوغلو است؛ چرا که با تغییر ساختار نظام، جایگاه نخست وزیری حذف خواهد شد. نوع برخورد اردوغان با مساله پ.ک.ک و معترضین به آن نیز محل اختلاف دوم با داوود اوغلو را شکل می دهد. اردوغان معتقد است که تا زمان کشته شدن آخرین نفر از پ.ک.ک مبارزه تداوم خواهد داشت. تفاوت دیدگاه دیگر برخاسته از نظریه داوود اوغلو مبنی بر «مشکلات صفر با همسایگان» است که در حال حاضر به طور کلی شکست خورده است. سطح مناسبات آنکارا با دمشق، بغداد، ایروان و تهران اماره ای قوی برای شکست دیدگاه داوود اوغلو است. در نهایت سلب اختیارات داوود اوغلو در حزب، دستور گرفتن اعضای کابینه از شخص اردوغان و مسائلی از این دست ضربه آخر را به وی وارد ساخت و زمینه استعفای بنا به ضرورت را فراهم ساخت.

ارجاعات:

1. http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=105945

مرتبط‌ها

بیشترین سقوط ارزش سهام وال استریت در یک روز

دولت آمریکا به کشتن شهروندان ایرانی افتخار می‌کند

مقابله با کرونا از منظر حکمرانی (1)

آمریکا برای آزادی مزدور اسرائیلی، دست به تهدید و ارعاب زد

افشای نام‌های جدید از شاهزادگان بازداشت‌شده

استیصال رسانه‌ای ائتلاف در یمن