نویسنده: رامین ولی زاده میدانی

کشورهای عضو  اتحادیه اروپا در حالی که از بحران مهاجران هراس دارند، توافقی را با ترکیه برای اخراج اجباری این آوارگان منعقد کرده اند اما کاملا پر واضح است که این راه حل، بحران مهاجرت به اروپا را خاتمه نخواهد داد. ترکیه در حال حاضر بیش از دو میلیون و هفتصد هزار آواره سوری را در خود جای داده است و بر اساس توافق جدید با اتحادیه اروپا در قبال دریافت کمک شش میلیارد یورویی، آوارگانی را که به صورت غیر قانونی به اتحادیه اروپا مهاجرت کرده­اند، در خاک کشور خویش جای می­دهد. این نوشتار تلاش دارد که در این زمینه به بحران مهاجرت، رویاهای بر باد رفته آنکارا و آخرین امیدهای آن بپردازد.

1- بحران مهاجرت

آمارهای نهادهای بین ‌المللی مسئول در امور پناهندگان در جهان، از واقعیتی مهم و پیاپی پرده برمی ‌دارد. بر پایه گزارش «کمیساریای عالی امور پناهندگان» شمار پناهندگان، پناه‌جویان و مهاجران در جهان، در پایان سال 2014 نزدیک شصت میلیون نفر بوده است. این شمار از افراد بازتابی طبیعی از افزایش‌ گستره‌ درگیری ‌های سیاسی و شکنندگی وضعیت امنیتی و اقتصادی در جهان است. [1]

کاملا مشهود است که سرانجامی بر بحران مهاجرت به اروپا متصور نیست و حال ترکیه با بازی توافقی خویش با اتحادیه اروپا، توپ را در زمین اروپایی­ ها انداخته است. اگر بحران مهاجرت به اروپا سرانجامی نداشته باشد، ترکیه طرف برنده است؛ چرا که هر از گاهی می تواند درخواست های جدیدی از اتحادیه داشته باشد.

بر این اساس «دونالد توسک» رئیس شورای اروپا، از توافق اتحادیه اروپا و ترکیه برای کنترل بحران مهاجرت دفاع اما تصدیق کرده است که این توافق ایده آل نیست و پایانی برای بحران مهاجرت وجود ندارد. [2]

حال بر سر توافقی که بین طرفین حاصل شده است، نکاتی قابل ذکر است که زوایای آشکار و پنهان آن را روشن می ­سازد. اولین موضوع مغایرت توافق موجود با قوانین بین المللی است. نکته دیگر نیز به آمال آنکارا در این توافق مربوط می شود.

توافق موجود مقرر داشته است که آوارگان به صورت دسته جمعی و اجباری به ترکیه کوچانده شوند؛ لذا توافق طرفین برای کوچاندن دسته جمعی آوارگان از کشورهای اروپایی به ترکیه از نظر سازمان ملل اقدامی غیر قانونی محسوب می شود. علاوه بر سازمان ملل، سازمان عفو بین الملل نیز ترکیه را به خاطر چنین اقدامی سرزنش کرده است. غیر از مغایرت این توافق با قوانین بین المللی، از لحاظ انسانی نیز اقدامی ناپسند شمرده می شود.

2- رویاهای بر باد رفته امپراطوری

تصوری که اردوغان و آک پارتی، حزب متبوع وی در زمان پذیرش آوارگان سوری از بحران داخلی سوریه داشتند، سقوط بشار اسد در یک بازه زمانی کوتاه بود، اما در حال حاضر بیش از پنج سال از این بحران گذشته و نه تنها چنین اتفاقی نیفتاده است، بلکه موقعیت تروریست ها روز به روز تضعیف می شود. بنابراین اردوغان با چنین نگاهی به سمت پذیرش آوارگان در خاک کشور خویش رفته بود. این نکته اولین شکست وی در بحران سوریه به حساب می آید.

دومین رویای بر باد رفته وی در قوت گرفتن کردهای شمال سوریه در چهار کانتون عفرین، جزیره، تل ابیض و کوبانی است که با ترکیب کردی خویش تهدیدی جدی برای ترکیه به شمار می روند. یکی از عوامل اصرار بیش از یک ساله ترکیه بر تشکیل منطقه حائل در شمال حلب نیز برخاسته از همین هراس ترکیه در قبال کردهای شمال سوریه است.

معضلات حاصل از حضور بیش از دو میلیون و هفتصد هزار آواره در ترکیه نیز سومین شکست اردوغان به حساب می آید. مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی از جمله مشکلات بارز در این باره است که توضیح مفصل آن نیاز به فرصت دیگری دارد.

به عنوان نمونه در بعد اقتصادی می توان به سخن رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه استناد کرد که اخیرا ادعا کرده بود که ترکیه تاکنون برای پناهجویان سوری ساکن این کشور که تعداد آنان به سه میلیون نزدیک می شود، قریب به 10 میلیارد دلار هزینه کرده است. [3]

چهارمین رویای تعبیر نشده اردوغان در قبال اتحادیه اروپا است که یکی از عوامل توافق حاضر نیز برای جلوگیری از تبدیل شدن شکاف بین آنکارا و اتحادیه به گسستی جدی در مناسبات طرفین است. انتقادهای اتحادیه از آنکارا که انتقادهای حقوق بشری از جمله آن ها است، مانع جدی در پذیرفته شدن ترکیه به عنوان عضوی از این اتحادیه است.

موضوع مطرح شده به گونه ای جدی است که اولاند اخیرا از عدم وجود دلیلی برای تغییر روند الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا سخن به میان آورده بود. اما این نکته وقتی جالب می شود که نخست وزیر ترکیه نیز به زمان بر بودن روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا اعتراف می کند.

3- آخرین امیدهای یک سلطان

 پناهندگانی که سلطان ترک به خاک کشور خویش وارد می سازد، چندین بهره برداری را برای آنکارا در پی خواهد داشت. به نظر می رسد تدوام ورود آوارگان به ترکیه، بهانه های جدید ترکیه را در قالب درخواست های جدید ممکن خواهد ساخت. یکی از این درخواست ها اصرار مجدد بر تشکیل منطقه حائل در شمال حلب خواهد بود که بیش از یک سال از درخواست آن گذشته است.

آنکارا با توجه به این که این درخواست با مخالفت ایالات متحده آمریکا همراه است، امید زیادی به عملی شدن آن ندارد اما توافق جدید آنکارا با اتحادیه اروپا می تواند بهانه لازم برای اصرار مجدد آن را فراهم سازد؛ چرا که ترکیه می تواند با توسل به اهرم فشار آوارگان سوری، تشکیل چنین منطقه ای را برای سکونت آن ها مطرح سازد. با این حال کاملا مشخص است که آنکارا اهداف دیگری را از این منطقه در ذهن دارد که تفصیل آن در این اجمال نمی گنجد.

مانور تبلیغاتی آنکارا علیه سوریه و حکومت مشروع آن با استفاده از آوارگان از حقایق و امیدهای دیگر اردوغان است. ترکیه جمعیت آوارگان سوری را به عنوان قربانیان نظام سوریه و مخالفان حکومت مشروع آن تبلیغ می کند؛ به گونه ای که برنامه هایی در مخالفت با دولت بشار اسد در اردوگاه های آوارگان مشاهده می شود که ترکیه می تواند به عنوان یک اهرم فشار علیه دمشق به کار گیرد.

در نهایت آنکارا با پذیرفتن توافق بر سر آوارگان، اهرم فشار دیگری را علیه اتحادیه اروپا کسب کرده است. با تداوم ورود آوارگان به ترکیه امکان دارد که این کشور صرفا به کمک مالی شش میلیارد یورویی اتحادیه قناعت نکند و معامله های دیگری را با آن طی کند. تسهیل روند عضویت این کشور در اتحادیه یکی از مهم ترین این معامله ها است؛ گرچه اکنون با انجام توافق حاضر نیز توفیقی در این رابطه به چشم نمی خورد اما به نظر می رسد که آنکارا از لقمه تلخ آوارگان، مزه شیرینی دنبال دارد که حصول آن به راحتی ممکن نیست.

اتحادیه اروپا نیز از بحران مهاجران هراس دارد و این نکته ظرفیت مانور بیش تری را برای آنکارا حاصل آورده است. به عنوان نمونه احتمالاتی چون ورود تروریست‌ها در پوشش پناهجو به اروپا، نگرانی آن ها را بیش از پیش کرده است.

فرجام سخن

افزایش روزافزون تعداد پناهجویان در دنیا در حالی است که تعداد مهاجران به اروپا نیز از این رشد مستثنی نیست. با این وجود اتحادیه اروپا به موجب هراس از این پدیده و نگرانی های افزاینده اش درباره ورود تروریست ها به این اتحادیه، توافقی را با ترکیه مبنی بر کوچاندن اجباری و دسته جمعی آوارگان به این کشور منعقد کرده است. این توافق مغایر با قوانین بین المللی و اقدامی غیر انسانی به شمار می رود؛ با این حال در این بین مقاصد آنکارا در پذیرفتن چنین توافقی جای تعجب دارد لکن رویاهای بر باد رفته آنکارا پرده از شکست های پی در پی آن برمی دارد و زمینه های لازم برای انعقاد چنین توافقی را فراهم می آورد. تصور سقوط کوتاه مدت حکومت مشروع دمشق، تقویت جایگاه کردهای شمال سوریه، مشکلات متعدد حاصل از حضور بیش از دو میلیون و هفتصد هزار آواره سوری در ترکیه و شکاف بین آنکارا و اتحادیه اروپا گوشه ای از رویا های بر باد رفته سلطان ترک است که در مقابل این ناکامی ها چاره هایی برای بهبود وضعیت فعلی در نظر گرفته شده است. تشکیل منطقه حائل در شمال حلب از جمله درخواست های مصرانه مقامات آک پارتی است که همواره با مخالفت ایالات متحده آمریکا همراه بوده است اما در شرایط بعد از توافق با اروپا بهانه لازم برای درخواست مجدد تشکیل این منطقه در شمال سوریه حاصل شده است تا اینکه در صورت تداوم ورود پناهجویان به ترکیه، منطقه گفته شده به عنوان محلی برای اسکان آن ها به کار گرفته شود. استفاده از آوارگان به عنوان مانور تبلیغاتی علیه حکومت مشروع دمشق و اتخاذ اهرم فشار علیه آن از امیدهای دیگر آنکارا است. در نهایت چانه زنی برای تسهیل عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز از چاره های دیگر ترکیه می تواند قلمداد شود؛ گرچه تا حال حاضر موفقیت چندانی کسب نکرده است.

ارجاعات:         

[1] http://irannewspaper.com/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=69118

[2] http://www.irna.ir/fa/News/82033616/

[3] http://www.irna.ir/fa/News/81960053/