دیدبان: با برگزاری دور اول از دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی حدود 70 درصد از ترکیب فعلی مجلس تغییر پیدا کرد یعنی از میان 221 فرد راه یافته، تنها 69 تن از نمایندگان فعلی مجلس هستند و باقی نمایندگان فعلی یا رأی نیاورده اند و یا به مرحله ی دوم راه یافتند، و از لحاظ تعداد، کرسی های بهارستان بین جریان های مختلف سیاسی تقسیم گردید.[1] همچنین در یک تقسیم بندی کلی مجلس دهم شامل سه ضلعی اعتدالیون، اصلاحات و اصولگرایان بوده و نوعی توازن و تعادل قوا بین این سه ضلع برقرار شده است. اما به دلیل غالب نشدن یکی از جریان های سیاسی در کسب کرسی های مجلس، آنچه که در این برهه بعد از انتخابات برای آنها مهم می نماید ترکیب هیات رئیسه مجلس و مهمتر از آن ریاست مجلس می باشد که متعلق به کدام جناح خواهد بود. مهمترین گزینه هایی که برای ریاست مجلس دهم مطرح هست، علی لاریجانی و محمدرضا عارف به ترتیب از طرف اصولگرایان و اصلاح طلبان می باشد که احتمال تکیه لاریجانی بر اریکه ریاست بیش از عارف برآورد می گردد که دیدبان در ادامه به بررسی ابعاد این موضوع می پردازد.

ترکیب مجلس دهم؛ حامی پیرو

مجلس دهم ترکیب متعادلی از نمایندگان اصولگرا، اصلاح طلب و مستقل بوده که آمار و ارقام متفاوتی از ترکیب و آرایش سیاسی نمایندگان بیان شده است؛ بر اساس برخی گزارش ها اظهار گردیده اصولگرایان با 93 نامزد نسبت به اصلاح طلبان با 86 نامزد پیشتاز ورود به بهارستان بوده‌اند، در این بین نامزد‌های اعتدال‌گرا 8 کرسی و مستقل‌ها 34 کرسی را کسب کرده اند،[2] حال آنکه در کنار این اظهارات بیان شده اصلاح طلبان توانسته اند 83 کرسی بهارستان را از آن خود کنند که 30 کرسی آن، متعلق به لیست اصلاح طلبان در پایتخت است و در مقابل 64 نامزد مورد حمایت اصولگرایان به مجلس راه یافته اند؛[3] اما در مجموع آنچه مسلم هست این می باشد که هیچ جریانی اکثریت قاطع کرسی ها را کسب نکرده اند و همچنین تعیین تکلیف 71 کرسی نیز به دور دوم کشیده شده است و لذا ترکیب مجلس از لحاظ حامی و پیرو به نفع قاطع هیچ یک از جریان ها برای کسب کرسی ریاست نمی باشد.

روزنامه آرمان با تاکید بر تلاش اصلاح طلبان جهت کسب حداکثر کرسی های در دور دوم انتخابات نوشت، «اصلاح طلبان و لیست امید توانسته اند حدود ۵۰ درصد کرسی های پارلمان را به دست آورند. البته تکلیف حدود ۶۹ کرسی در مرحله دوم انتخابات معلوم می شود. به نظر می رسد اصلاح طلبان باید به‌ طور دقیق در این حوزه ها فعالیت کنند. حتی از دست دادن یک کرسی از تعداد باقیمانده می تواند سرنوشت ریاست پارلمان را تغییر دهد. دوگانه عارف - لاریجانی به احتمال زیاد در صورتی که در مرحله دوم تعداد قابل توجهی از اصلاح طلبان به مجلس راه یابند به نفع عارف تمام خواهد شد ولی اگر اصلاح طلبان در اقلیت باشند به‌ یقین در مقابل یک گزینه اصولگرا از لاریجانی حمایت خواهند کرد.»[4]

شجاع پوریان، عضو شورای شهر تهران و عضو حزب اتحاد ملت هم در این رابطه گفت « تردیدی نیست گزینه مطلوب اصلاح طلبان برای ریاست مجلس دکتر عارف است اما آرایش نهایی مجلس امکان دارد اصلاح طلبان را به سمت گزینه های دیگر از جمله لاریجانی سوق دهد. خبرهایی در حد رسانه ها و بعضی محافل درباره توافق اصلاح طلبان و لاریجانی به گوش می‌رسد اما توافق رسمی در این باره وجود نداشته، هر چند نمی توان منکر بود که موضع گیری های دکتر لاریجانی و نحوه تعامل ریاست مجلس در دو سال گذشته باعث محبوبیت آقای لاریجانی در میان بخش هایی از اصلاح طلبان شده اما تردیدی نیست آقای لاریجانی یک نیروی اصلاح طلب نیست و خود را متعلق به جریان اصولگرا می داند. از این رو گزینه مطلوب اصلاح طلبان برای ریاست مجلس نیست اما اگر مرحله دوم انتخابات به گونه ای رقم بخورد که اصلاح طلبان حائز اکثریت مجلس نشوند، امکان دارد حمایت از ریاست آقای لاریجانی در مجلس در دستور کار اصلاح طلبان قرار گیرد.»[5]

ائتلاف و لابی های لاریجانی

با ورود لاریجانی به قوه مقننه و انتخاب شدن به عنوان رئیس این قوه، بسیاری از نمایندگان مجلس به او پیوستند و به عنوان تیم وی برای ریاست او در مجلس هشتم و نهم تلاش های فراوانی انجام دادند. این عمل در مجلس هشتم به صورت تشکیلاتی و منسجم نبود ولی در مجلس نهم و با تشکیل فراکسیون رهروان ولایت، حمایت اکثریت نمایندگان مجلس از لاریجانی به صورت منسجم و تشکیلاتی درآمد. مهم ترین نمایندگان حامی لاریجانی در این دو دوره مجلس عبارتند از: محمدرضا باهنر، کاظم جلالی، علی مطهری، حمیدرضا کاتوزیان، علی عباسپور، حجت الاسلام علی بنایی، حجت الاسلام محمدرضا آشتیانی، حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم، جواد جهانگیرزاده، رمضان شجاعی کیاسری و ... . از بین این افراد باهنر نقش بسزایی در جذب آرای نمایندگان برای ریاست قوه مقننه برای لاریجانی در هر دو دوره بازی کرد و کاظم جلالی و رمضان شجاعی کیاسری نیز بیشترین نقش را در تشکیل فراکسیون رهروان ولایت داشتند.[6] این فراکسیون با عضویت ۱۷۰ نماینده مجلس در آن توانست تمام ۱۲ کرسی هیئت رئیسه مجلس را تصاحب کند و ریاست مجلس نهم را نیز به علی لاریجانی واگذار نمود. همچنین روسای کمیسیون‌های امنیت، صنایع و معادن، بهداشت و درمان، برنامه و بودجه، قضایی و حقوقی، کشاورزی و منابع طبیعی، اصل ۹۰ و اجتماعی نیز در اختیار رهروان قرار گرفت.

اگر چه در انتخابات مجلس دهم برخی از یاران شاخص لاریجانی مانند باهنر حضور نیافتند و یا موفق به کسب رای نشدند اما با همه این اوضاع افرادی همچون کاظم جلالی و بهروز نعمتی که در لیست ائتلاف اصلاح طلبان تهران قرار داشتند جز یاران لاریجانی بوده و انتظار می رود نقش باهنر در مجلس نهم را این دو شخص در مجلس دهم ایفا کنند، همچنین لاریجانی بسیاری از نمایندگان شهرستان ها همچون قاضی پور و ... را نیز در کمپ خود دارد. علاوه بر این قدرت جذب و سازماندهی بالای خود لاریجانی در مجلس را هم نباید مورد غفلت قرار دارد به طوری که وی اولین نشست خود را در ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ با منتخبان مجلس دهم برگزار کرد و اسماعیل جلیلی در رابطه با این نشست و تشکیل چنین جلساتی پیش از آغاز به کار مجلس خاطر نشان کرد «این نشست فرصتی برای رایزنی‌ها و آشنایی نمایندگان منتخب با یکدیگر است و منتخبان دراین فرصت می‌توانند در مورد تشکیل ائتلاف‌های سیاسی با یکدیگر به جمع بندی برسند».[7]

سد پروژه گذار از روحانی

از ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم، مناقشات زیادی بین تحلیل گران و فعالان سیاسی کشور در رابطه با پایگاه اجتماعی و خاستگاه سیاسی دولت صورت گرفته است. از همان ابتدا بسیاری از اصلاح طلبان به منظور مصادره رأی مردم، دولت را دارای خاستگاهی اصلاح‌طلبانه دانسته و پیروزی روحانی را به منزله پیروزی اصلاح طلبان معرفی کردند. بعد از گذشت زمان کوتاهی از آغاز به کار دولت سیل انتقادات اصلاح طلبان به دولت شروع شد و با گذشت زمان شیب بیشتری به خود گرفت. چیزی که نشان از پایان ماه عسل میان دولت و اصلاح طلبان داشت. اما افزایش انتقادات تنها نتیجه شکاف ایجاد شده بین دولت و اصلاح طلبان نبود بلکه به تدریج انتقادات تبدیل به توهین و تحقیر دولت شد و از الفاظی همچون رحم اجاره ای اصلاح طلبان، دولت تصادفی، دولت یک میلیونی، دولت پوپولیستی، دولتی مبتلا به کسالت خود ذوالفنون پنداری، دولتی دارای پایگاه اجتماعی قرضی، بی شناسنامه ترین دولت، دولت حسینقلی خان و... برای توصیف دولت روحانی استفاده کردند.[8]

چنین برخوردهایی با دولت یازدهم که حاکی از عدم رضایت کامل اصلاح طلبان در برآورد مطالبات این جریان هست امکان کلید خوردن پروژه گذر از روحانی را که در گذشته هم بین اصلاح طلبان بی سابقه نبوده، عملیاتی گرداند که طبعا موجب نگرانی دولت روحانی خواهد بود، باهنر در رابطه با عدم رضایت اصلاح طلبان و عصبانیت عارف از روحانی چنین می گوید: «اینکه شما فکر کنید هنجارشکنان دوره اصلاحات هم از روحانی راضی هستند، باید بگویم که اصلا اینطور نیست. همین الان هم عارف چندی پیش اعلام کرد که اگر من ناچار باشم مجبورم داستان های زمان انتخابات را بگویم. یعنی آقای عارف هم در اینکه چرا روحانی انتخاب شد، مساله دارد، حالا ما امیدواریم که چیزی نگوید و علیه خودشان افشاگری نکنند ... اگر عارف عصبانی شود آنچه درون اصلاح طلبان اتفاق افتاده است را لو می دهد».[9] لذا در شرایط کنونی در دست گرفتن ریاست مجلس توسط عارف گامی برای تلاش اصلاح طلبان جهت تصاحب دولت بعدی هم خواهد بود تا یک گزینه اصلاح طلب تمام عیار برسر کار آید و این پروژه گذار می تواند از طریق ریاست لاریجانی بر مجلس سد گردد، که به نظر دیدبان نمایندگان حامی دولت به نفع لاریجانی از ریاست عارف چشم پوشی خواهند کرد تا دولت روحانی اولین دولت چهار ساله ایران نباشد.

ویژگی های فردی و شخصیتی

سکان داری و مدیریت مجلس با وظایف عدیده و اختلاف سلایقی که در آن وجود دارد نیازمند میزان زیادی از بردباری و تعامل در برخورد با نهادها و جناح های مختلف و همچنین دولت می باشد. لاریجانی در چندین دوره ای که به عنوان رئیس مجلس از طرف نمایندگان انتخاب شده کارنامه نسبتا قابل قبولی را از خود ارائه داده است. اما سوال مهمی که در رابطه با ویژگی های فردی و شخصیتی عارف قابل طرح می باشد این هست که آیا عارف هم می تواند با جریان های سیاسی غیر اصلاحاتی تعامل داشته باشد؟ به نظر می رسد رفتار و لحن تندی که عارف در مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری از خود بروز داد عرصه را برای رقابت با شخصی مانند لاریجانی تنگ می کند، که به اعتراف خود اصلاح طلبان، وی در بین بخشی از اصلاح طلبان هم توانسته محبوبیت کسب کند: «هر چند نمی توان منکر بود که موضع گیری های دکتر لاریجانی و نحوه تعامل ریاست مجلس در دو سال گذشته باعث محبوبیت آقای لاریجانی در میان بخش هایی از اصلاح طلبان شده اما تردیدی نیست آقای لاریجانی یک نیروی اصلاح طلب نیست و خود را متعلق به جریان اصولگرا می داند»[10] این درحالی است که عارف این برگ برنده را در بین "اصولگرایان" و حتی "دولت و حامیان روحانی" ندارد.

جمع بندی

دیدبان معتقد است اگرچه لاریجانی گزینه مطلوب جریان اصلاح طلبان برای ریاست مجلس نیست اما به دلیل عدم کسب اکثریت قاطع در مجلس و نداشتن عنصر کارآمدی همچون لاریجانی، الگو رفتاری که در انتخابات سال 92 برای ریاست دولت در پیش گرفتند را برای ریاست مجلس هم تکرار خواهند کرد. و آنچه که برای این جریان در مجلس در اولویت خواهد بود نه کسب ریاست مجلس و نه هیات رئیسه آن، بلکه حفظ ائتلاف این جریان به دلیل شکنندگی بالایش خواهد بود، به طوری که محمدعلی وکیلی مدیر مسول روزنامه ابتکار و منتخب مجلس دهم اذعان می کند «مهمتر از انتخاب رئیس مجلس حفظ ائتلاف امید است. ما اگر ائتلاف را حفظ کنیم همه مجلس را برده ایم اما اگر ائتلاف حفظ نشود حتی اگر ریاست مجلس را هم به دست آوریم هیچ به دست نیاورده ایم. به نظر من ائتلاف مهمتر از اسم هاست. ما باید بپذیریم که فراکسیون را مهمتر از هیأت رئیسه بدانیم. در این شرایط ابتدا تصمیم ها در فراکسیون گرفته می شود سپس به صحن علنی مجلس می رود. به لحاظ شکل تصمیم گیری اگر پذیرفتید که تصمیمات پیش از آنکه در صحن علنی اتخاذ شود، در فراکسیون ها انجام شود اهمیت فراکسیون ها از هیأت رئیسه بیشتر می شود. منطق ائتلاف می‌گوید در تصمیمات پساپیروزی برای جلوگیری از انشقاق باید فراکسیونی تصمیم گرفت. بنابراین پیش از اینکه ببینیم چه کسی رئیس مجلس می شود باید ببینیم آیا به فراکسیون واحد می رسیم یا نه.»[11]

به عبارت دیگر تقلیل اصلاح طلبان از "عارف به روحانی" در دولت یازدهم، دوباره در مجلس دهم به دو شکل تقلیل از "عارف به لاریجانی" و "هیات رئیسه به فراکسیون" تکرار خواهد شد. و حتی عارف، سرلیست ائتلاف اصلاح طلبان با اشاره به این‌که «باید سریعا فراکسیون امید در مجلس دهم تشکیل شود» بیان داشته «در ایام باقی مانده تا برگزاری دور دوم انتخابات نباید هیچ حرف، تحلیل یا نقطه نظری که به انسجام لیست امید آسیب وارد کند، بیان شود. هر اقدامی که عملکرد ما در دور دوم را تحت شعاع قرار دهد باید کنار گذاشته شود.»[12]

ارجاعات:

1. http://www.presstv.ir/DetailFa/2016/02/28/452828

2. http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/10/1012739/%DB%8C%D8%A7%D9%86

3. http://www.khabaronline.ir/detail/514130/Politics/election   

4. http://www.isna.ir/fa/news/94122013213/%D8%B1%D9%81-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

5. http://www.isna.ir/fa/news/94122013213/%D8%B1%D9%81-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

6. http://didban.ir/fa/magazine/104/

7. http://isna.ir/fa/news/94122415055/

8. http://didban.ir/fa/news-details/22477/

9. http://namehnews.ir/fa/news/123474%A9%D9%86%D9%85

10. http://www.isna.ir/fa/news/94122013213/

11. http://www.isna.ir/fa/news/94122314432/

12. http://isna.ir/fa/news/94122214079/