دیدبان: مداخله نظامی نیروهای فرانسوی در بحران مالی در سال 2013م و تاثیراتی که این واقعه در منطقه غرب آفریقا برجا گذاشت، بعلاوه ظهور داعش و توسعه نفوذ تشکیلاتی آن حتی در مناطقی از غرب آفریقا باعث گردید که رقابتی سنگین میان این دو گروه افراطی برای انجام اقدامات تروریستی به وجود آید. در این میان القاعده به دلیل نفوذ سنتی در این مناطق تا کنون از اقبال بیشتری برخوردار بوده است و بعد از بیعت گروه بوکوحرام در نتیجریه با داعش ، تمام توان تشکیلاتی خود را برای احیا و راه اندازی گروههای تحت فرمان خود بکار گرفته است که در ادامه بدان اشاره خواهد شد.  

تحرکات اخیر القاعده در غرب آفریقا

بعد از بیعت بوکوحرام به عنوان افراطی ترین گروه سلفی آفریقایی در منطقه غرب آفریقا بتدریج دیگر گروههای سلفی و جهادی که پیش­تر به دلیل سیاست های امنیتی کشورهای منطقه و فرامنطقه مبنی بر سرکوب این قبیل مجموعه های مذهبی به حاشیه رفته بودند. اما اقدامات بوکوحرام تقریباً همه این گروهها به ویژه آنانکه دارای سوابق فعالیت جهادی در سالهای دهه 70 و 80 میلادی بودند را به از سرگیری فعالیت های خود تشویق کرد.

از این رو، گروه هایی همچون المرابطون، القاعده بلاد مغرب اسلامی و غیره که به لحاظ سنتی در منطقه شمال غربی آفریقا فعالیت داشتند دوباره به میدان آمده و این بار در قالب رقابتی تنگاتنگ با حریفی جدید به نام داعش و هم پیمانان آن شتاب زده دست به اقداماتی زدند که از جمله آنها می توان به حوادث تروریستی هتل " سابلندید " و کافه " کاپوچینو" در پایتخت بورکینافاسو اشاره نمود. لازم به ذکر است که حوادث مذکور در ابتدای سال جاری میلادی به وقوع پیوست و منجر به کشته و زخمی شدن بالغ بر 60 جهانگرد از 18 ملیت مختلف گردید. بدون شک این اقدام تروریستی را می توان نخستین قدرت نمایی شاخه آفریقای القاعده در غرب این قاره پهناور به شمار آورد.

در واکنش به این اقدام تروریستی که برای اولین بار در غرب آفریقا اتفاق می افتاد، موسسه رسانه ای " اندلس " وابسته به القاعده چند ساعت بعد مسئولیت آن را بر عهده گرفت و در صفحه توئیتر خود اذعان نمود که هر سه نفری که این عملیات تروریستی را بر عهده داشتند از اعضای القاعده و تبعه کشور مالی بوده اند. در این پیام همچنین اشاره شده بود که بورکینافاسو اکنون به میدان مبارزه علیه اسلام تبدیل شده است و قراردادهایی که در آن منعقد می گردد، باعث به تاراج رفتن ثروت های آفریقا گردیده است. لازم به ذکر است که قریب به یک ماه قبل از این حادثه نیز عده ای تروریست با حمله به هتلی در مالی اقدام به گروگان گرفتن 170 نفر گردشگر خارجی نمودند که در نهایت با مداخله نیروهای مخصوص امنیتی افراد مذکور آزاد شدند.

گسترش القاعده در غرب آفریقا

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان القاعده در شرایط فعلی به دنبال گسترش دامنه نفوذ خود در مناطق مستعد و دارای زمینه های حضور اندیشه های سلفی جهاد است. در این میان مناطق غربی آفریقا به ویژه حد فاصل کشورهای نیجر ، مالی ، چاد و جنوب الجزایر و تونس که از قدیم الایام شاهد حضور گروههای افراطی مذهبی بوده است، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این مناطق به سبب آنکه نظارت چندانی بر مرزهای فیما بین وجود نداشته و افراد به راحتی می توانند در میان کشورهای مذکور تردد داشته باشند و همچنین  نیروهای غربی نیز حضور کم رنگ تری در انها دارند، دارای شرایط مناسبی برای شکل گیری و رشد گروههای سلفی وابسته به القاعده هستند که از جمله مهمترین آنها می توان به گروه گروهک تروریستی " المرابطون " اشاره نمود. 

گروهک تروریستی مرابطون

مرابطون در سال 2013م از ادغام دو  گروه جهادی موسوم به " نقابداران" و "جماعت توحید و جهاد" متولد شد و مختار بلمختار به عنوان رئیس شورای رهبری آن در اولین پیام صوتی خود ضمن رد تفکرات داعش ، بیعت خود را با رهبران القاعده اعلام نمود. بیشتر اعضای این گروه از طوارق شمال مالی هستند اما افرادی از الجزایر و تونس و کشورهای دیگر نیز در آن عضویت دارند. محل عملیات‌های این گروه نیز در شمال مالی است. گفتنی است که این گروه نام خود را از حکومت اسلامی مرابطون گرفته که در قرون ۱۱ و ۱۲ میلادی بر شمال آفریقا و بخش هایی از اندلس حکومت می‌کردند.

مختار بلمختار، موسس مرابطون

مختار بلمختار ملقب به خالد ابوعباس  از رهبران سلفی الجزایر در سال 1972م در شهر غردایه واقع در شمال صحرای الجزایر متولد شد. وی در سنین نوجوانی عازم افغانستان شد و اولین تجربه های جهادی خود را در جنگ های داخلی افغانستان کسب نمود و در همان زمان از ناحیه چشم چپ نابینا گردید. بعد از بازگشت به آفریقا به سرعت جذب جماعت سلفی دعوت و قتال که بعدها نام خود را به القاعده مغرب اسلامی تغییر داد، گردید و مراحل رشد و ترقی را یکی پس از دیگری طی کرد.

 وی بعد از مدتی با امیر این جماعت (عبدالمالک دروکدال) دچار اختلافات فکری و تاکتیکی گردید و در سال 2012م اقدام به تاسیس گروهی کوچک به نام " نقابداران " نمود. مشهور ترین اقدام تروریستی این گروه در ژانویه 2013م به وقوع پیوست زمانیکه اعضای این گروه به شرکت گاز شرق الجزایر حمله کرده و بیش از 800 نفر از کارمندان این شرکت را به گروگان گرفته و 39 مهندس خارجی را به قتل رساندند.

در رابطه با بلمختار ذکر این نکته ضروری است که وی در میان مردم منطقه به "  آقای مالبرو " شهرت دارد که این نامگذاری به دلیل سابقه طولانی وی در قاچاق سیگار مالبرو می باشد. از دیگر ویژگی های بلمختار می توان به انتشار اخبار متعدد در خصوص کشته شدن وی اشاره نمود که معمولاً بعد از چند روز تکذیب می گردد؛ بگونه ای وی تا کنون بارها کشته و زنده شده است!.

پیامدهای گسترش القاعده در غرب آفریقا

بدون شک گسترش فعالیت القاعده در مناطق غربی آفریقا و رقابت آن با داعش می تواند تاثیراتی را به دنبال داشته باشد که از جمله آنها عبارتند از:

1- تهدید منافع کشورهای غربی و بروز واکنش های سلبی از سوی این کشورها به ویژه فرانسه که دارای منافع تاریخی در این منطقه هستند. گفتنی است که در دو حادثه ای که توسط عناصر القاعده در این منطقه به وقوع پیوسته است، عمدتاً اتباع کشور فرانسه مورد آسیب جدی قرار گرفته اند.

2- افزایش اقدامات تروریستی در شمال و غرب آفریقا توسط دو گروه القاعده و داعش  در این منطقه که ممکن است لزوماً مبتنی بر رقابت های تشکیلاتی باشد نه انگیزه های جهادی و مذهبی که در این صورت بیشترین آسیب و خسارت متوجه مردم عادی منطقه خواهد شد.  

3-  ایجاد نا امنی در مرزهای شمالی به ویژه صحرای الجزایر و تونس که همجوار با مناطق بحران خیز مالی، نیجر و لیبی می باشند و به تبع واکنش کشورهای مذکور برای مداخله در حل بحران جدید. در این صورت نیز بدون شک بحران همچنان ادامه یافته و می تواند به حوزه های فرامنطقه ای نیز گسترش یابد.

4- تکرار حوادث مشابه در مناطق دورتر به ویژه مناطقی که از ساختارهای امنیتی و حکومتی ضعیف تری برخوردار بوده و احتمال اقدامات تروریستی در آنها متصور نیست. در این راستا، می توان به اقدامات تروریستی در اندونزی توسط داعش و بورکینافاسو توسط القاعده اشاره نمود.

5- ظهور نسل جدیدی از عناصر شهادت طلب در غرب آفریقا که عموماً افرادی آموزش دیده، حرفه ای و ثابت قدم هستند و هیچ هراسی از مرگ نداشته و تا پای جان در راه عقاید خود می جنگند. این مسئله به خوبی در دو حمله اخیر القاعده در غرب آفریقا مشهود بوده و می تواند زنگ خطری باشد برای دیگر کشورهای منطقه در خصوص تکرار حوادث مشابه توسط همین عناصر شهادت طلب.