دیدبان: دوران عبدالله، گرچه عربستان سیاست های تفرقه انگیز و نفرت پراکنی قومی مذهبی را ترویج می کرد، ولی دولتمردان این کشور این دست اقدامات خود را در قالب های مختلف توجیه کرده و از درگیری مستقیم با کشورهای منطقه و مخالفت علنی با عرف بین الملل حذر می کردند. با روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز، تغییرات گسترده ای در خاندان سعودی به وقوع پیوست. وجود سیاستمداران بی تجربه و تندروی بیش از حد در عرصه های مختلف داخلی و خارجی را می توان از مشخصه های دوره جدید برشمرد. شرایط منطقه و اوضاع داخلی عربستان نیز به شدت این تغییرات افزود. با ورود نیروهای مقاومت و همچنین نیروی هوایی روسیه به بحران سوریه، دور جدیدی از تغییرات در این کشور به سود ارتش و مردم سوریه رقم خورده است. همزمان با این تغییرات در سوریه، پیشروی نیروهای مردمی به همراه ارتش عراق در این کشور، و تضعیف داعش در سرزمین شام، معادلات این منطقه را به سود جریان مقاومت رقم زده است. توافق هسته ای ایران نیز تاثیری منفی بر تمامی تلاش های دولت سعودی در راستای تعمیق شکاف بین ایران و غرب داشته است. از طرفی رقابت دولت سعودی با ایران و تلاش برای ضربه زدن به منافع کشور، منجر به کاهش بی سابقه قیمت نفت شده و حتی خود دولت سعودی را در معرض کمبود بودجه و ورشکستگی اقتصادی قرار داده است.‌ با تمام این اوصاف، دولت سعودی از ابتدای سال جاری جنگی تمام عیار را علیه مردم یمن آغاز کرده و به بهانه حمایت از دولت عبد ربه منصور هادی و شکست نیروهای مردمی انصارالله ، ائتلافی ساختگی و پرهزینه را برای این منظور ایجاد کرده است. هر کدام از این حوادث به مثابه ی گردابی هولناک است که می تواند دولت سست سعودی را از درون دچار فروپاشی کند. در این راستا، تصمیم گیران در ریاض دست به انتحاری دیگر در عرصه سیاسی زدند تا شاید بتوانند بدین وسیله حکومت خود را از پرتگاه فروپاشی و اضمحلال دور کنند. ایجاد تنش با ایران و معرفی ایران به عنوان دشمن اصلی به عقیده تصمیم گیران سعودی می تواند افکار عمومی را از شکست های پی در پی عربستان در عرصه های مختلف دور کند.

بحران سوریه

از ابتدای شروع بیداری اسلامی در کشورهای منطقه، حکام سعودی با همراهی دیگر امیر نشین های منطقه خلیج فارس کوشیدند تا بوسیله دلارهای نفتی و سرسپردگی خود به غرب ، خود را از خطر خیزش مردمی رهایی بخشند. پس از سرکوب موج اسلام خواهی در این کشورها، گام بعدی در ایجاد انحراف در این حرکت عظیم مردمی برداشته شد. کشاندن موج اعتراضات به کشورهای مخالف عقیده سازش و پیرو خط مقاومت در دستور کار این کشورها قرار گرفت. عربستان سعودی از جمله بازیگرانی بود که از ابتدا نقش فعالی در ایجاد التهاب و بحرانی ساختن فضا در سوریه ایفا کرد. دلارهای سعودی تبدیل به سلاح های شده بود که در دستان گروه های مسلح تروریست قرار داشت. نفت عربستان این بار شعله جنگ داخلی در سوریه را گرم می کرد. با گذشت 4 سال از بحران در سوریه و علیرغم تمام تلاش های صورت گرفته، امروز شاهد موفقیت های چشم گیری ارتش و مردم سوریه در میدان نبرد و عرصه سیاسی هستیم. این موفقیت ها بیش از همه ضرر را متوجه بازنده بزرگ این میدان یعنی دولت سعودی کرده است. از همین رو است که این کشور به هیچ وجه حاضر به ترک این مخاصمه نیست. دولت سعودی با توجه به هرینه های مادی و معنوی بسیاری که برای سرنگونی دولت قانونی بشار در سوریه صرف کرده، در صورت توافق و صلح و پایان درگیری ها بازنده ی بزرگ این میدان خواهد بود. با تمام این تفاسیر تحولات سوریه به سرعت به نفع دولت و مردم سوریه در حال تغییر است و این همان حقیقتی است که بیش از هر چیز دیگری ضعف و شکست سیاست های عربستان را در منطقه آشکار کرده است.

جنگ یمن

با گذشت بیش از 9 ماه از آغاز جنگ همه جانبه علیه مردم یمن، ائتلاف سعودی هنوز به هیچ یک از اهداف خود نرسیده است. جنگی که قرار بود به عنوان مانور قدرت عربستان در منطقه مطرح شود، به کابوس تلخ این کشور بدل شده است. پس از آنکه ائتلاف ساختگی سعودی در یمن به نیجه نرسید، دولت عربستان سیاستهای جنون آمیزی را در یمن پیگیری می کند. صرف هزینه های گزاف و استخدام مزدوران چند ملیتی و قرارداد با شرکت های امنیتی نظامی آمریکایی از جمله بلک واتر که در جنگ عراق کلکسیونی از جنایات را علیه مردم مسلمان این کشور انجام داد، از جمله همین اقدامات است. جنگی که برای تصرف مناطق تحت سیطره نیروهای انصارالله و انقلابیون یمن صورت گرفته بود، اکنون به نبردی فرسایشی تبدیل شده که بخشی از آن در خاک خود عربستان از جمله استان نجران ادامه دارد. از طرفی دیگر جنایت سعودی ها در یمن و کشتار مرد و زن و کودک یمنی، این کشور را در مقابل افکار عمومی مردم جهان قرار داده است و اعتراضات گسترده ای را علیه این اقدامات برانیگخته است. این در حالی است که حتی متحدین و کشورهای غربی نیز اقدامات سعودی در یمن را بر نمی تابند و اختلافات سعودی و غربی ها از جمله آمریکا، بسیاری از متفکرین و تصمیم سازان سیاسی این کشورها بر آن داشته است تا  به بازمهندسی رابطه خود با کشور عربستان بیاندیشند که این امر نیز بخش دیگری از شکستهای عربستان در سیاست های خود است.

توافق هسته ای ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و  فروپاشی دکترین دو ستونی، عربستان به دنبال آن بود که خود را تنها متحد کشورهای غربی در منطقه معرفی کند. این کشور هم راستا با تبیلیغات فریبنده غرب علیه انقلاب اسلامی، تلاشی بی وقفه برای به شکست کشاندن این جرکت عظیم مردمی و اسلامی انجام داد. حمایت از صدام در جنگ هشت ساله ، بازی ای برد برد برای سعودی بود. چراکه از طرفی به تضعیف ایران ادامه می داد و از طرف دیگر عراق را که در آن برهه به رقیبی برای عربستان تبدیل شده بود، به جنگ مشغول کرده و خود را بیش از پیش تقویت می کرد. با پایان جنگ و عربستان و متحدان این کشور که از شکست انقلاب اسلامی مایوس شده بودند، تمام تلاش خود را به منزوی ساختن ایران اسلامی معطوف کردند. این سیاست باعث شده بود که عربستان به عنوان تنها کشور مورد اعتماد غرب در منطقه معرفی شود و با توجه به ظرفیت های این کشور به عنوان رهبر سنتی کشورهای عرب معرفی گردد. اما توافق هسته ای همزمان با شکست های پی در پی دولت سعودی در عرصه های مختلف سیاست داخلی و خارجی، دوران جدیدی را رقم زد. تلاش های دهه های اخیر برای به انزوا کشاندن ایران با شکست مواجه شده و رهبری عربستان به شدت تضعیف شد.

مشکلات داخلی

دخالت در بحران سوریه و مهندسی انقلاب های مردمی کشورهای عربی، هزینه زیادی را متوجه دولت کرده بود. با شروع جنگ یمن، طرح عربستان برای حل و فصل و به نتیجه رساندن این جنک ظرف مدت کوتاه به شکست انجامید و با شروع جنگ فرسایشی در یمن بحران اقتصادی مملکت سعودی را تهدید کرد. رکود در این کشور به بالاترین میزان خود در 4 سال گذشته رسیده و بودجه این کشور با کسری 98 میلیارد دلاری مواجه است. این در حالی است که با ادامه دشمنی عربستان با ایران و در جهت ضربه زدن به رقبای خود، دولت سعودی با افزایش تولید نفت ، قیمت نفت را به پایین ترین حد خود در یک دهه اخیر رسانده است. مشکلات اقتصادی در حالی دامن گیر دولت سعودی شده که رقابت برای تصاحب قدرت در بین خاندان حاکم با مرگ عبدالله بن عبدالعزیز به بالاترین میزان خود رسیده و خطر بروز کودتا و یا جنگ داخلی این کشور را تهدید می کند.

دشمنی با ایران، نوش داروی موقتی سعودی ها

در چنین شرایطی است که تصیم گیران در ریاض، درگیری و مطرح کردن دشمن خارجی را به عنوان راه حلی برای مشکلات اساسی خود تلقی می کنند. با مشغول کردن افکار عمومی به دشمن واحد و خارجی، می توان از توجه مردم به مشکلات و شکست ها کاست و در سایه متشنج ساختن فضا، برای مدیریت مشکلات اساسی زمان خرید. ایران به عنوان کشوری غیر عرب و با اکثریت شیعی که سالها است که توسط رسانه های غربی به عرب ستیزی و دخالت در امور داخلی کشورهای منطقه محکوم می شود، بهترین گزینه برای دولت سعودی می باشد. در این راستا تنها کاری که عربستان باید انجام می داد، تاکید بر قومیت گرایی و نفرت پراکنی علیه ایران اسلامی در منطقه بود. حادثه در فرودگاه جده ، فاجعه منا، تاکید بر دخالت ایران در مسائل کشورهای منطقه، ایجاد ناامنی در مرزهای کشور از جمله اقداماتی بود که عربستان برای شعله ور کردن اختلافات با ایران انجام داد. سناریو سعودی بخش مهمی و حساسی را شامل می شد که چندی پیش دولت سعودی ورود به آن را با اعدام شیخ باقر النمر کلید زد. حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد، واکنشی بود که سعودی ها انتظار آن را می کشیدند. با قطع روابط دیپلماتیک و سیاسی بین دوکشور، تنش به بالاترین حد خود رسید. عربستان امروز بیش از هر قضیه ای که در آن درگیر است، بر لزوم دشمنی با ایران و لزوم مهار این کشور و معرفی آن به عنوان مرکز شرارت در منطقه تاکید می کند. این دشمن تراشی توانست تا حدی توجه افکار عمومی را به این سمت معطوف ساخته و از بحران های که موجودیت دولت سعودی را به شدت تهدید می کند دور سازد. در سایه این اقدام، دولت سعودی به تلاش های خود برای ایجاد وقفه در مذاکرات صلح ژنو ادامه می دهد و در تلاش است هر چه سریعتر خود را از بحران یمن بیرون کشد. از طرفی دولت سعودی در حال سرکوب مردم معترض یمن و شهروندان خود در مناطق شرقی این کشور از جمله قطیف و عوامیه می باشد. برخورد مناسب جمهوری اسلامی ایران و پاسخ قاطع و اقدام مناسب در تهدید دولت سعودی و از طرف  دیگر اذعان به  لزوم پایبندی به حسن همجواری اقدامی بود که نقشه عربستان را به سمت شکست کشاند. با توجه به اقدامات مناسب ایران اسلامی و عمق بحران های که دولت سعودی را درگیر کرده است، بعید به نظر می رسد این اقدام عربستان بتواند نتیجه ای مطلوب به دنبال داشته باشد. به عقیده بسیاری از کارشناسان ، این اقدام دولت سعودی بیشتر شبیه انتحاری بود که دولت سعودی در واپسین روزهای موجودیت خود به آن دست زده است.

کلام آخر

تحولات منطقه وسرعت وقوع آنها، هر روز دولت سعودی را یک گام بیشتر به سمت فروپاشی نزدیک می کند. بحران اقتصادی و بحران مشروعیت وهمچنین جنگ خاموش برای تصاحب قدرت در خاندان سلطنتی، از درون ؛ و پیروزی های پی در پی میدانی ارتش و مردم سوریه ، بسیج افکار عمومی بر ضد اقدامات جنگ طلبانه عربستان، بحران فرسایشی شدن جنگ یمن و توافق هسته ای ایران، از بیرون، عواملی هستند که دولت سعودی را روز به روز به آخر خط نزدیک می کنند.

منابع:

http://tabyincenter.ir/index.php/rasad/43

http://carnegieendowment.org/2016/01/04/why-saudi-arabia-escalated-middle-east-s-sectarian