دیدبان
معادله پیچیده صلح در سوریه؛

دعوای ژنو بر سر کرد ها

دعوای ژنو بر سر کرد ها

دیدبان: دوشنبه 25 ژانویه (سه روز پیش) موعد زمان آغاز گفتگوها میان دولت سوریه و مخالفینش تعیین شده بود، با این حال آن چنان که استفان د میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه اعلام نموده، به دلیل عدم توافق کشورهای درگیر در بحران سوریه بر سر شناسایی گروه های مخالف دولت در فرایند گفتگوها، موعد تعیین شده به 29 ژانویه (جمعه) تغییر یافته است.

پیشتر استفان دِ میستورا، احتمال داده بود که نشست ژنو به تعویق بیافتد. عمده اختلاف طرفین بر مبنای لیستی است که در آن گروه های مخالف جهت مذاکره با سایر گروه ها نظیر داعش و جبهه النصره تمیز داده شده اند. عربستان سعودی، ترکیه و قطر خواهان حضور دو گروه "احرار الشام" و "جیش الاسلام" در مذاکرات است، اما روسیه، ایران و دولت قانونی سوریه با شرکت این دو گروه مخالفت کرده و خواهان حضور گروه‌هایی شده است که دولت سوریه آنها را به عنوان اپوزیسیون به رسمیت می‌شناسد. احرار الشام رهبری "جبهه اسلامی" را به عهده دارد که خواهان برقراری خلافت اسلامی در سوریه است.

اختلاف بر سر آینده بشار اسد، تداوم و یا توقف حملات هوایی روسیه از دیگر اختلاف هایی است که زمینه کندی روند مذاکرات را در پی داشته است.

بنابر آن چه نماینده سازمان ملل متحد اذعان داشته در نخستین دور مذاکرات ژنو گروه‌های متخاصم به طور مستقیم با یکدیگر گفت‌وگو نخواهند کرد بلکه نظرات خود را توسط افرادی که نقش میانجیگر را دارند، با یکدیگر در میان می‌گذارند. این در حالی است که برخی گروه های مسلح مخالف سوریه تحت فشارهای بین المللی راضی به حضور در فرایند گفتگوها شده اند.

استفان دِ میستورا از غیر منعطف بودن طرفین ابراز ناراحتی کرده و نسبت به آینده سوریه تردید دارد.

فارغ از موارد ذکر شده، آن چه اکنون و درست از چند روز پیش از آغاز گفتگوهای طرفین مطرح شده و موجب شکاف های فزاینده ای را درپی داشته است، ضرورت شرکت و یا عدم مشارکت نماینده ای از جانب کردها در این فرایند می باشد. نکته حائز اهمیت در این باره، جایگاه نسبتا بالای کردها در تحولات میدانی سوریه می باشد که عدم حضور آن ها در هیچ یک از جبهه های غالب حاضر در گفتگو (چه حامیان دولت و چه مخالفان آن) موجب سردرگمی گفتگوها و احتمالا ناکامی آن خواهد شد.

اختلاف نظر گروه های داخلی سوریه، قدرت های منطقه ای و بین المللی بر سر نقش و آینده کردها موجب ابهام بیش از پیش در این باره شده است. به طور نمونه در حالی که قدرت های منطقه ای و بین المللی به دو دسته حامیان و مخالفین اسد تبدیل شده اند، درباره آینده کردها در میان هر یک از دو دسته فوق الذکر نیز اختلاف های فزاینده بروز نموده است، لذا قابل تصور است که معضل آینده کردها اکنون به یکی از بحران های لاینحل سوریه تبدیل شده که می تواند زمینه شکست گفتگو را فراهم آورد.

حضور یا عدم حضور پ ی د در گفتگوهای صلح زمینه تشدید شکاف ها را فراهم آورده است.

در این نوشتار بر آنیم ضمن آشنایی با کردهای سوریه و وابستگی فکری و سیاسی شان، به مواضع کشورها و گروه های دخیل و صاحب نفوذ در سوریه درباره آینده کردها بپردازیم، امری که نهایتا زمینه سردرگمی و ابهام بیشتر درباره موفقیت گفتگوهای موسوم به صلح در ژنو سوئیس را در برخواهد داشت.

اقلیتی مستقل

کردهای سوریه که قریب به ده درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند عمدتا در مناطق شمالی سوریه ساکن بوده و از زمان شکل گیری جمهوری عربی سوریه فاقد حقوق اولیه بوده تا آن جا که حتی دارای تابعیتی سوری نیز نبوده اند. کردهای سوریه به لحاظ جمعیت اندک و پراکنده گی شان در نقاط مختلف سوریه تا پیش از وقوع تنش در این کشور بر خلاف کردهای ترکیه و یا عراق معضلی برای حاکمیت مرکزی سوریه نبوده اند.

آغاز بحران در سوریه و تضعیف حکومت مرکزی توامان با مداخله قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای در امور داخلی این کشور و شکل گیری گروه های تروریستی ظاهرا دینی و یا سکولار موجب تحرک روزافزون کردها به سوی دستیابی به منافع آتی شان شد. حزب اتحاد دموکراتیک شاخه سوری حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به پ ک ک در این میان توانست با حذف رقبای درونی اش خویشتن را به قدرت غالب در مناطق کرد نشین سوریه تبدیل نماید.

 

شبه نظامیان وابسته به پ ی د موسوم به یگان های مدافع خلق، شاخه سوری پ ک ک توانسته اند قدرت را در مناطق کردنشین سوریه قبضه نمایند.

از همان زمان آغاز درگیری های سوریه، کردهای این کشور بی اعتنا به تنش های فی مابین با اتخاذ روی کردی مجزا در پی تشکیل اقلیم خودمختار نظیر آن چه در شمال عراق است گام برداشتند. عدم قدرت بالای سایر گروه های حاکم بر سوریه و تضعیف پی در پی حکومت مرکزی سوریه نیز فضا را برای کردها مهیا ساخت، چرا که سایر طرفین درگیر برای عدم کاهش قدرت شان از رویارویی با کردها پرهیز نمودند.

برآورد تحولات سال های اخیر سوریه نشان می دهد که جز در اندک مواردی نظیر محاصره کوبانی توسط تکفیری های داعش، عموم گروه های سوریه از تقابل با کردها امتناع ورزیده اند. کردهای وفادار به پ ک ک نیز با توجه به محل های سه گانه تمرکز کردها در سوریه (عفرین، جزیره و کوبانی) اقدام به تشکیل کانتون هایی مجزا نظیر آن چه در سوئیس است نمودند، بر مبنای این طرح هر یک از حکومت های سه گانه به گونه ای خود مختار به حیات سیاسی خویش ادامه می دهد.

رویای استقلال

گفته می شود که با وجود فقدان روابط حسنه میان کردها با حکومت مرکزی سوریه (بدلیل تبعیض های وارده بر آن ها در خلال چهار دهه حکومت خاندان اسد)، با آغاز بحران داخلی در سوریه، میان دولت اسد و کردها توافقی صورت پذیرفت مبنی بر آن که دولت سوریه تلویحا قدرت کردها را به رسمیت شناخته و نیروهایش را از مناطق کردنشین خارج نموده در ازای آن، کردها از تقابل با دولت پرهیز نماید. اهمیت توافق صورت گرفته برای دولت سوریه از آن روست که ضمن خارج نمودن کردها از لیست مخالفینش، عملا آن ها را رو در روی سایر مخالفین سکولار و سلفی اش قرار خواهد داد، از سویی دیگر با آگاهی نسبت به نگرانی های ترکیه بابت قدرت گیری کردها (به دلیل وفاداری شان به پ ک ک)، عملا با اعطای استقلال ضمنی، زمینه آغاز بحرانی امنیتی را برای ترکیه فراهم نمود.

کردهای سوریه به عبدالله اوجالان وفادارند.

حملات ترکیه به مواضع پ ک ک و گاها پ ی د در سوریه، عراق و ترکیه از همین روست. سایر گروه های سلفی و سکولار نیز هر یک با توجه به استدلال خویش به مقابله با کردها پرداخته اند.

فقدان قدرت بالای کردها در معادلات سوریه و عدم اتصال مناطق سه گانه یاد شده همواره به عنوان نقطه ی ضعفی در راستای تحقق خواست کردها تلقی می شده است. با این حال گویا تصرف منطقه استراتژیک تل ابیض در طول ماه های سپری شده دست کردها را بیش از هر زمان در دستیابی به آرمان شان باز گذارده است.

سه منطقه عفرین، جزیره و کوبانی محل سکونت کردهای سوریه است.

منابع کرد در آن مقطع اعلام نمودند که موفق شده‌اند کنترل شهر استراتژیک تل‌ابیض در مرز با ترکیه را از دست گروه‌ موسوم به «داعش» در یک نبرد طاقت فرسا خارج کرده و منطقه را به تصرف خود درآورند.

تسلط بر تل ابیض عملا گام بلندی در اتصال مناطق سه گانه کردنشین به یکدیگر خواهد بود. نیروهای پ ی د ( شاخه سوری پ ک ک) پیشتر نیز با کمک حملات هوایی ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا بر حسکه چیره شدند که موجب برتری موقعیت آن ها در سوریه شد.

به گفته ی کارشناسان تصرف شهر تل ابیض از سوی کردها می تواند به آن ها در مرتبط کردن مناطق تحت کنترل در طول مرز ترکیه از عراق در شرق تا کوبانی در غرب کمک کند. به گفته ی رامی عبدالرحمان مسئول دیده بان حقوق بشر سوریه مبارزان کرد نوار مرزی به طول 400 کیلومتر را از منطقه شمال شرقی حلب در شمال این کشور تا مثلث مرزی سوریه ، ترکیه و عراق به جز گذرگاه قامشلی در استان حسکه به کنترل خود در آورده اند.

کردها اکنون در حالی با تصرف تل ابیض زمینه اتصال جزیره و کوبانی را فراهم آورده اند که بر آنند با استیلا بر شهر عمدتا عرب نشین جرابلس این دو منطقه را به ضلع سوم خود عفرین متصل نمایند. وقوع چنین امری کردها را بیش از پیش به آرمان شان نزدیک خواهد نمود. 

برآورد تحولات میدانی سوریه نشان می دهد که کردهای سوریه تا کنون موفق ترین جناح سوری در دستیابی به خواسته های شان بوده اند، امری که با خوشحالی و یا نگرانی گسترده برخی طرف های درگیر در بحران سوریه روبرو بوده است.

جایگاه و موقعیت کردها در سوریه و ضرورت مقابله با گروه های افراطی به ویژه داعش و جبهه النصره (که ظاهرا مورد توافق همه دولت های بین المللی قرار گرفته است)، بخش گسترده ای از جامعه ی بین المللی را جهت حضور آنان در فرآیند گفتگو متقاعد نموده است، با این حال هم چنان شماری از قدرت ها از پذیرش این امر اجتناب می ورزند.

در ادامه به نگاه متفاوت دولت ها و گروه های دخیل در بحران سوریه به جایگاه کردها در سوریه و ضرورت یا عدم ضرورت حضور آن ها در معادلات گفتگو می پردازیم.

الف)افتراق در میان مخالفین اسد

از زمان آغاز بحران در سوریه ائتلافی نانوشته متشکل از کشورهای غربی، عربی، ترکیه و اسرائیل برای ساقط کردن نظام حاکم بر سوریه شکل گرفت. کشورهای فوق متناسب به اهداف منطقه ای و بین المللی خود به حمایت از برخی جناح های موجود در سوریه پرداختند.

صالح مسلم رهبر حزب اتحاد دموکراتیک ( پ ی د).

با وجود اختلاف دیدگاه های موجود در این ائتلاف نسبت به حکومت آتی سوریه و نقش هر یک از گروه ها، تمام اعضای ائتلاف در سرنگونی بشار اسد متفق القول بوده اند. به درازا کشیدن بحران در سوریه و تبعات امنیتی-اقتصادی آن برای کشورهای منطقه و جامعه بین المللی زمینه تجدیدنظر محدودی را در دیدگاه های برخی اعضای ائتلاف فراهم آورد.

اوج اختلاف میان اعضای ائتلاف را می توان در چگونگی برخورد با گروه های کرد سوری مشاهده نمود، اختلافی که می تواند به مرور زمان زمینه تشدید شکاف های هر چه بیشتر را فراهم آورد.

با آغاز تنش ها در سوریه و رویارویی ارتش در چندین جبهه، بشار اسد تلویحا و به گونه ای دوفاکتو استقلال مناطق کردنشین را جهت کاستن از فشار مخالفینش پذیرفت.

1. خط قرمز ترکیه

رژیم اردوغان از زمان آغاز درگیری ها در سوریه نسبت به هرگونه فرایندی که منتهی به خودمختاری و یا استقلال مناطق کردنشین سوریه منجر شود هشدار داده و آن را خط قرمز خود عنوان نموده است.

وفاداری حزب اتحاد دموکراتیک سوریه به حزب کارگران کردستان ترکیه و پیروی از مشی عبدالله اوجالان، آنکارا را به در پیش گرفتن سیاستی حق به جانب سوق داده است. حضور میلیون کرد در ترکیه و جنگ سی ساله ارتش ترکیه با پ ک ک موجب شده تا رژیم اردوغان با نگرانی به تحولات آتی سوریه بنگرد. بی گمان خودمختاری و یا استقلال مناطق کرد نشین سوریه (با توجه به حضور گسترده کردهای ترکیه در سوریه)، در کنار استقلال کردستان عراق، پیامدهای امنیتی گسترده ای را برای ترک ها در پی خواهد داشت.

مناطق کردنشین ترکیه که هم اکنون شاهد درگیری میان ارتش ترکیه و شبه نظامیان پ ک ک می باشد.

نگرانی ترکیه از قدرت گیری فزاینده کردها درسوریه در حالی است که ایالات متحده به پ ی د بسان یک عنصر و نیروی زمینی کارکشته جهت مقابله یا تروریست های داعش در سوریه می نگرد و همین امر بر نگرانی ترکیه افزوده و دولت اردوغان را بر آن داشته از طرق مختلف نظیر حملات گاه و بیگاه نظامی، حمایت از داعش و تلاش های بین المللی در راستای تضعیف کردهای سوریه بکوشد.

در همین باره و پیش از برگزاری نشست میان دولت سوریه و مخالفینش وزیر امور خارجه ترکیه اظهار داشته است که: «اگر عناصر حزب کردهای سوریه در نشست ژنو شرکت کنند، آنکارا در این نشست حضور نخواهد یافت.»

ترکیه بزرگترین مخالف حضور کردها در نشست ژنو است.

«مولود چاوش اوغلو» با اشاره به اینکه حزب اتحاد دموکراتیک یک گروه تروریستی است، گفت: نباید عناصر گروههای تروریستی در مذاکرات ژنو شرکت داشته باشند.

دولت ترکیه در گذشته و جهت مهار کردها بارها به مقابله با سیاست های آمریکا در سوریه مبادرت ورزیده است.

2. پیروی شورای همکاری خلیج فارس از مشی ترکیه

اگرچه حساسیت در قبال رشد و نمو جریان های کرد در سوریه از سوی شیوخ خلیج فارس قابل مقایسه با نگرانی های ترکیه نمی باشد، با این حال شرایط منطقه عملا سعودی و سایر اعضای شورای همکاری (منهای عمان) را به نزدیکی با سیاست های ترکیه سوق داده است.

طرح حمایت از تمامیت ارضی سوریه به عنوان یک کشور عربی، نگرانی از پاکسازی نژادی توسط کردها در مناطقی که اعراب در آن ساکنند نظیر تل ابیض، حساسیت نسبت به تجزیه سوریه و سرایت آن به سایر کشور موجب مخالفت ضمنی سعودی با حضور کردها در نشست ژنو شده است.

بالا گرفتن تنش میان ریاض و واشنگتن در قبال چگونگی حل بحران در سوریه و سرخوردگی رهبران عربستان از عملکرد باراک اوباما (جهت ساقط نمودن بشار اسد)، در کنار برنامه ریزی منسجم رهبران ترکیه و عربستان در ماه های اخیر جهت حمایت واحد آن ها از جناح های قدرت در سوریه (تا پیش از آن سعودی از یک جناح و ترکیه از جناحی دیگر در سوریه حمایت می نمود) موجب نزدیکی ملک سلمان بن عبدالعزیز به اردوغان شده است.

المانیتور در تحلیلی درباره نزدیکی هر چه بیشتر ریاض به آنکارا می نویسد: «در واقع نارضایتی عربستان  از گسترش نفوذ ایران در سوریه, عراق ، لبنان، و یمن، ترکیه را به سویش کشاند. این اتحاد جدید ترکیه-عربستان تلاشی از سوی سنی ها برای مقابله با شیعیان به نظر می آید. ترکیه که سابقا تلاش می کرد خود را از درگیری های فرقه ای دور نگه دارد، حالا خود را قطبی از این داستان برای مقابله با ایران می بیند.»

سلمان بن عبدالعزیز از موضع ترکیه مبنی بر عدم حضور پ ی د در فرآیند گفتگوها حمایت نموده است.

اتفاق نظر پیدا شده میان عربستان و ترکیه موجب شده تا شورای همکاری خلیج فارس از سیاست ترکیه مبنی بر مخالفت با حضور کردها در گفتگوهای ژنو حمایت نموده و آن را خط قرمز خود بداند.

منبع:فرهنگ نیوز

مرتبط‌ها

بیشترین سقوط ارزش سهام وال استریت در یک روز

دولت آمریکا به کشتن شهروندان ایرانی افتخار می‌کند

مقابله با کرونا از منظر حکمرانی (1)

آمریکا برای آزادی مزدور اسرائیلی، دست به تهدید و ارعاب زد

افشای نام‌های جدید از شاهزادگان بازداشت‌شده

استیصال رسانه‌ای ائتلاف در یمن