دیدبان: یک پژوهشگر تاریخ اسلام با تأکید بر این نکته که همگان بخصوص سیاستمداران ما باید تاریخ اسلام را به دقت بخوانند افزود: اگر کسی در مطالعه تاریخ نتوانست به تحلیل مناسبی برسد باید از اهل فن و از فحول تاریخ اسلام بهره بگیرد، اما اینکه به تاریخ تا حدی علم پیدا کنیم و بعد آن را مطابق اهداف و خواسته‌های خود تحلیل و تفسیر کنیم و بخشی از حقیقت را بگوییم و بخشی را نادیده بگیریم، گناه بزرگی مرتکب شده‌ایم.
دکتر محمدحسین رجبی دوانی پژوهشگر تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) در مصاحبه با رجانیوز ضمن بیان تفاوت‌های شرایط حکومت بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص) با زمان امیرالمؤمنین(ع) گفت: حضرت امیرالمؤمنین(ع) در انتصاب مناصب حکومتی به افراد، بر وفاداری، قبول داشتن و دفاع از حاکمیت حق و مقابله و عدم همکاری با دشمن تأکید داشته‌اند.
اگر تنها معیار امیرالمؤمنین توان مدیریتی بود، معاویه را عزل نمی‌کردند
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «امیرالمؤمنین(ع)، معاویه ابن ابوسفیان که فردی سیاستمدار بود و در دوران پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) به حکومت شام رسید و این وضعیت تا زمان امیرالمؤمنین(ع) ادامه داشت را عزل کرد» اضافه کرد: اگر این‌طور بود که امیرالمؤمنین(ع) هرکسی را که توان مدیریت داشت و سیاستمدار بود حاکم ولایاتی از حکومت اسلامی می‌کرد معاویه را که بر تخت حکومت شام تکیه زده بود عزل نمی‌کردند و به دنبال آن جنگ صفین که حدود ۷۰ هزار نفر از مسلمانان در آن جان باختند اتفاق نمی‌افتاد.
وی ادامه داد: اما چون امیرالمؤمنین(ع) معاویه را فردی فاسد می‌دانست که حاکمیت حق را قبول نداشت و به هیچ وجه به ایشان وفاردار نبود علی‌رغم توان مدیریتی‌اش او را عزل کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) در بیان مصادیقی دیگر طلحه و زبیر را مثال زد و با بیان اینکه «این دو، سوابق به مراتب درخشان‌تری از زیاد داشتند» افزود: طلحه و زبیر با اینکه جزو اولین نفراتی بودند که با امیرالمؤمنین(ع) بیعت کردند، اما امام به هیچ‌یک از اینها را منصوب نکردند، چون به خوبی می‌دانستند که طلحه و زبیر برای گرفتن پست و مقام بیعت کردند و آن دو هم فکر می‌کردند امیرالمؤمنین(ع) مثلاً حکومت یکی از ولایات بزرگ ممالک اسلامی مثل کوفه را به اینها می‌دهند.
زیاد ابن‌ابیه در دوره خلافت امیرالمومنین(ع) سابقه هیچ خیانتی نداشت
وی درباره چرایی انتصاب زیاد ابن ابیه به استانداری فارس گفت: در زمان خلافت امام‌علی(ع) زیاد به پیشنهاد ابن‌عباس، از جانب امام برای سرکوب یک شورش به فارس اعزام شد تا اوضاع و احول آنجا را آرام کند.
دوانی ادامه داد: زیاد این ابیه چون فرد توانمندی بود، علاوه بر حاکمیت فارس از سوی امیرالمؤمنین علی(ع) قائم‌مقام فرمانروای بصره یعنی عبدالله ابن عباس هم شده بود.
وی با بیان نکته‌ای جالب مبنی بر اینکه «در موقعیتی که حتی عبدالله ابن‌عباس که پسرعموی پیغمبر و امیرالمؤمنین علی(ع) بود خیانت کرد و بیت‌المال بصره را برداشت و گریخت، زیاد ابن ابیه بود که وفاداری به امام علی علیه‌السلام و خلاء عبدالله ابن عباس را جبران می‌کند، پایداری می‌کند» اضافه کرد: حتی فتنه‌ای که عوامل معاویه بر بصره ایجاد کرده بودند و می‌خواستند بصره را از قلمرو حکومت حضرت خارج کنند، این ابن‌زیاد بود که محکم در برابر فتنه‌گران ایستاد و مقاومت کرد و از حضرت هم درخواست کمک کرد که امیرالمؤمنین علی(ع) جاریه ابن قدامه سعدی یکی از سرداران خود را با سپاهی به سوی بصره فرستاد که این سپاه و از طرفی هم زیاد ابن ابیه موفق شدند فتنه‌گران شورشی برانداز را در بصره سرکوب کنند.
این پژوهشگر تاریخ اسلام با تأکید بر مواردی که امیرالمؤمنین علی(ع) در دادن مناصب حکومتی و مسئولیت، آنها را لحاظ می‌کردند افزود: ایمان، توان مدیریتی و وفاداری و باوربه اعتقاد حق خود امیرالمؤمنین مهم‌ترین مواردی بود که امیرالمؤمنین(ع) در انتصاب افراد لحاظ می‌کردند.
وی ضمن بیان این مطلب که زیاد ابن ابیه از نظر اصل و نسب ناپاک بود و حکومت امیرالمؤمنین(ع) حکومت پاکان از هر لحاظ است افزود: قطعاً اگر امیرالمؤمنین(ع) فردی را به توانمندی و وفاداری زیاد ابن ابیه داشت که از نظر اصل و نسب ناپاک نباشد، در آن شرایط از آن فرد استفاده می‌کرد، ولی با توجه به کمی انسان‌های لایق و توانمند که وفادار هم به حاکمیت حق باشند به ناچار امیرالمؤمنین(ع) از او استفاده می‌کند.
دوانی ادامه داد: زیاد هم عملکردی کاملاً مناسب از خودش بروز می‌دهد و قادر نیست به امیرالمؤمنین(ع) خیانت کند و با توجه به اینکه دشمن به او رشوه هم پیشنهاد می‌دهد و تلاش دارد او را به خود جذب کند اما زیاد حاضر به خیانت به امیرالمؤمنین(ع) نیست و حتی اقدام دشمن را افشا می‌کند و به معاویه هم دشمن می‌دهد که از این حیث به خاطر برخورد مناسبی که با دشمن کرده است مورد تقدیر امیرالمؤمنین(ع) قرار می‌گیرد.
وی همچنین درباره سوابق زیاد ابن‌ابیه قبل از دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) گفت: زیاد ابن‌ابیه در زمان خلافت عثمان در بصره دبیر فرمانروای بصره بوده است و قبل‌تر از آن هم سابقه پست و مسئولیت داشته است، اما پست‌های او، درجه دو و سه بوده است.
این استاد دانشگاه افزود: وقتی حضرت امیرالمؤمنین(ع) به خلافت می‌رسد، چون در نظام اداری بازمانده از خلیفه پیشین افراد صالح وجود نداشت و کمتر هم فردی مثل زیاد ابن ابیه بودند که حالا با امیرالمؤمنین علی(ع) هم بیعت کردند و سابقه فساد و خیانت به اسلام هم نداشتند، امیرالمؤمنین از او کمک می‌گیرد.
وی با تأکید بر وفاداری زیاد ابن‌ابیه به حاکمیت اهل بیت(ع) تصریح کرد: زیاد به قدری به حاکمیت اهل بیت(ع) وفادار بود که بعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع) با امام مجتبی(ع) همراه می‌شود و امام حسن(ع) هم او را در پست فرمانروایی فارس تثبیت می‌کند.
ابن‌ابیه پس از صلح امام حسن(ع) از مخالفت با معاویه دست کشید
دوانی ادامه داد: وقتی امام مجتبی(ع) به خاطر خیانت خواص و سرشناسان عراق مجبور به پذیرش صلح با معاویه لعنه‌الله می‌شود، زیاد ابن‌ابیه که حاضر نبود با دشمن سازش کند در قلعه شهر استخر فارس پناه گرفت و تحصن کرد و حاضر نبود با معاویه بیعت کند.
وی در همین رابطه افزود: معاویه فرزندان او را گروگان گرفت تا او خود را تسلیم کند که حاضر به تسلیم نبود تا اینکه مغیرة ابن شعبه ثقفی دوست مشترک او و معاویه آمد و او را به قدری با سخنان خود تحت تأثیر قرار داد که بعدها از مخالفت با معاویه دست کشید و معاویه او را دعوت به کار کرد و به معاویه پیوست و از این به بعد وضعیت فاسد و خرابی دارد که موضوع بحث ما نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با اشاره به تعبیر مقام معظم رهبری که کسانی باید عهده‌دار امور باشند که حاضر به فروختن کشور به دشمن نباشند تأکید کرد: زیاد ابن ابیه حتی بعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع) و صلح امام حسن مجتبی(ع) حاضر به همکاری با معاویه نبود و او را به رسمیت نمی‌شناخت و اینها دلیل است برای اینکه حضرت امیرالمؤمنین(ع) بر وفاداری، قبول داشتن حاکمیت حق، پایبندی به آن و دفاع از حاکمیت و مقابله و عدم همکاری با دشمن تأکید داشته‌اند.
بیان بخشی از تاریخ و نادیده گرفتن بخش دیگری از آن جایز نیست
دکتر دوانی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با بیان این مطلب که معتقدم تاریخ اسلام را باید همگان بخصوص سیاستمداران ما به دقت بخوانند و از تاریخ اگر خود به تحلیل صحیح برسند جهت درس گرفتن و عبرت گرفتن از حوادث گذشته برای موقعیت خود بهره ببرند تا در پیشگاه خداوند سرافراز و سربلند باشند ادامه داد: اگر هم کسی قادر نیست تحلیل مناسبی داشته باید از اهل فن و از فحول تاریخ اسلام بهره بگیرد.
وی ضمن انتقاد از افرادی که تاریخ را مطابق اهداف و خواسته‌های خود تحلیل و تفسیر افزود: اینکه به تاریخ تا حدی علم پیدا کنیم و بخشی از حقیقت را بگوییم و بخشی را نادیده بگیریم بخصوص اگر به سیره پاک اهل بیت(ع) استناد کنیم نه تنها جایز نیست بلکه چه بسا موجب حرمت هم هست.
این پژوهشگر تاریخ اسلام در پایان خاطرنشان کرد: اگر بخشی از مواضع و سخنان و عملکرد معصوم را بیان کنیم و بخشی از آن را که باب میل ما نیست آن را بپوشانیم و مطرح نکنیم گناه بزرگی مرتکب شده‌ایم و اگر علم و اطلاع کافی نسبت به تاریخ نداریم و سیره معصومین علیهم‌السلام را به درستی نمی‌دانیم به‌هیچ وجه صلاح نیست با ضعف مطالعات و اطلاعات تاریخی بخواهیم از این موارد استفاده کنیم که موجب عکس‌العمل اهل فن و رد منطق اشتباهی که آنها دارند می‌شود.
گفتنی است صبح امروز رئیس جمهور در دیدار با استانداران و فرمانداران سراسر کشور با اشاره به رد صلاحیت‌ها گفته بود: امیرالمؤمنین وقتی می خواست حاکمی بگذارد فقط دقت می کرد که این اهل نماز شب است یا نماز اول وقت در مسجد می خواند و یا زکات می دهد؟ فقط صداقت و ایمان مد نظر ایشان بود؟ یا کارآمدی و کاربلدی و توانایی مدیریت و فهم جامعه هم مد نظر ایشان بود؟
وی ادامه داد: گاهی امیرالمومنین(ع) برای حل مشکلات پیچیده برخی استان‌ها افرادی را انتخاب می‌کرد که انسان تعجب می‌کند، البته این هم به خاطر آن است که ما به همه زوایا آشنا نیستیم و گرنه معلوم است کار امیرالمومنین (ع) درست است.
روحانی با اشاره به انتصاب زیاد بن ابیه به استانداری فارس از طرف امام علی (ع) خاطر نشان کرد: وقتی امیرالمومنین (ع) دید فارس شلوغ است و کسی نمی تواند آنجا را اداره کند یک سیاستمدار پخته که در بقیه موارد نیز تا حدودی قابل قبول بود به اسم زیاد ابن ابیه را به استانداری فارس منصوب کرد.