مقدمه

دیدبان: در فرهنگ سیاسی نظام جمهوری اسلامی برخی بیماری­ها وجود دارد که به دور از شأن و منزلت نظام اسلامی است. برخی از این بیماری­ها مربوط به خواص جامعه و برخی دیگر مربوط به عوام است. یکی از بیماری­هایی که در بین برخی از خواص در نظام جمهوری اسلامی وجود دارد، بیماری تملق­گویی و غلو نسبت به مسئولین نظام است. این بیماری از اوایل انقلاب در بین برخی از مسئولین وجود داشته و در سال­های اخیر نیز نمودهایی از این رفتار در بین برخی از مسئولین دیده می­شود. در این نوشتار به دنبال بیان این مبالغه ­ها و ویژگی­های آن هستیم.

1. رحیمی و ظهور پیامبر جدید در آخرالزمان!؟

محمدرضا رحیمی است یکی از نمونه­های جنجالی است که طی زمان­های مختلف به عنوان سوژه­ای برای تملق و غلو مطرح می­شود. تملق­های رحیمی در زمان­ها و دوره­های مختلف و نسبت به مسئولین مختلف نظام وجود داشته و دارد. یکی از این نمونه­ها مربوط به دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی و سفر وی به کردستان است. در این سفر به مناسبت ورود آقای هاشمی به این استان، ویژه­نامه­ای در قالب کتاب منتشر شده است. رحیمی در مقدمه کتاب اینگونه هاشمی را می­ستاید: «پیرمردی مریوانی خطاب به رئیس جمهور محبوب خود در حالی که گریه امانش نمی‌دهد، می‌گوید: اگر فرزندی داشتم، ذبیح مقدمت می‌کردم».[1]

شبیه این تملق در دولت احمدی نژاد و در سال 1385 دوباره از زبان رحیمی تکرار می­شود. وی که در این سال مسئولیت دیوان محاسبات کشور را برعهده داشت، در همایش مدیران این سازمان و در حضور احمدی نژاد گفت: «یکی از مسلمانان سوریه معتقد بود اگر بنا بود بعد از پیامبر(ص)، پیامبری بیاید، آن احمدی نژاد بود»![2] هیچ اعتراضی در آن زمان از سوی رئیس جمهور نسبت به این سخنان صورت نگرفت و حتی سه سال بعد، رحیمی به معاونت اولی رئیس جمهور رسید. اشتراکی که در هر دو نقل قول وجود دارد این است که رحیمی، سعی می­کند عقاید خود درباره مسئولین را از زبان دیگران بیان کند. یعنی در واقع رحیمی سعی می­کند، تعریف­های خود را از زبان دیگران مطرح کند و بدین وسیله از خود رفع تکیلف کند.

سومین جریان معروف آقای رحیمی مربوط به سفر وی به آذربایجان غربی در آذر ماه امسال است. وی در این سفر در سخنرانی افتتاحیه کارخانه سیمان بوکان، با کنار هم قرار دادن نام خدا، رهبری و رئیس جمهور تعجب و حیرت مخاطبان را برانگیخت. این سخنان رحیمی، با واکنش شدید مسئولان و مردم مواجه شد و رحیمی مجبور به عذرخواهی شد. دفتر رحیمی در پیام خود آورده است: «ضمن پوزش و پذیرش این انتقاد سازنده، تاکید می­نماید که اشتباه لفظی و سهوی مذکور به دور از هر نوع انگیزه و قصد اغراق­گویی و ناشی از فشردگی و تغییر ناگهانی برنامه­ها بوده است».[3] این توجیه عجیب­تر از اصل سخنان خود رحیمی است و نشان می­دهد که آنقدر این سخنان غیرقابل انتظار بوده که هیچ توجیه منطقی نمی­توان برای آن ذکر کرد.

2- به کار گرفتن القاب مبالغه ­آمیز: محمود کبیر، علی زمان

به کارگیری اصطلاحات و تعابیر اغراق آمیز درباره مسئولان نظام و در حضور آنها عمل بسیار ناپسندی است و این کار در سیره حضرت امیر ^{علیه السلام} بسیار نکوهیده شده است. در این باره به ذکر دو مثال اکتفا می­کنیم:

در مرداد ماه 1390 و در جلسه مشترک دولت و مدیران اجرایی، جواد قناعت استاندار گیلان در جمله­ای تاریخی، لقب محمود کبیر به تأسی از کوروش کبیر را برای رئیس جمهور به کار برد و البته رئیس جمهور نسبت به این امر واکنشی نشان نداد.

در مقابل، سیره مقام معظم رهبری کاملا مخالف این روندی است که برای عده ای عادی شده است. در تاریخ ۱۳۷۷/۶/۲۴ در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران با مقام معظم رهبری، پیش از بیانات رهبر انقلاب سرودی اجرا شد که در مصرعی از آن جمع با هم می‌خواندند: «سرور ما خامنه‌ای». ایشان در همان جلسه به طور جدی تذکر دادند و با انتقاد از خواندن این‌گونه اشعار تأکید کردند که از شنیدن چنین مطالبی حقیقتاً متأذی می‌شوند: «من خواهش می‌کنم که الفاظ این اشعار و سرودها را از کلمات مبالغه‌آمیز خالی کنید. هم شأن شما این است که در این راه‌ها پیشقدم باشید و هم حقیقت قضیه این است. بنده افتخارم به این است که بتوانم خدمتگزار شما و مردم باشم. «سَروَر» فقط خدای متعال است و به امر او و در پیروی و عبودیّت او بندگان صالحِ برجسته و معصومین ^{علیهم‌السّلام}‌اند. ما بندگانی ناقص، نارسا و ضعیف هستیم. بزرگ‌ترین هنر ما این است که بتوانیم در لابه‌لای همه‌ی ضعف‌هایی که داریم، کاری انجام دهیم که ان‌شاءاللَّه طبق وظیفه باشد. این کلمات مبالغه‌آمیز را حذف کنید. بنده، وقتی این کلمات را می‌شنوم، حقیقتاً متأذّی می‌شوم». البته تملق از رهبری در اینگونه موارد با قصد و غرض خاصی انجام نمی­شود و دوستداران رهبری سعی می­کنند عمق علاقه خود را به رهبری نشان دهند، اما با این وجود این عمل باعث اشکالاتی می­­شود.

3- تملق مکتوب

تعابیر مبالغه­آمیز همیشه به صورت شفاهی و سخنرانی نیست و گاهی نیز به صورت مکتوب درمی­آید. نمونه این بحث در حکم اخیر رئیس جمهور برای آقای مشایی نهفته است. رئیس جمهور در این حکم بیش از 20 صفت برای مشایی به کار برد و ایشان را اینگونه توصیف میکند:«موحد، مؤمن، پاک، صبور و دارای قلب و اندیشه­ای زلال، عاشق و دلبسته به ارزش­های الهی و آحاد مردم جهان و عمیقاً عارف و متعهد به آرمان مهدوی، حاکمیت جهانی توحید، عدالت، عشق و آزادی و مدیریت مشترک ملت­ها و فردی شایسته، مدیر، مدبر و امین و از جهات گوناگون توانمند می­شناسم و آشنایی و همکاری با شما را برای خود هدیه­ای الهی و افتخاری بزرگ می­شمارم».[4] هر چند این عبارات ممکن است درست باشد و جناب مشایی متصف به تمامی این صفات باشند،اما بهتر بود که رئیس جمهور اینگونه از ایشان یاد نمی­کرد. اینگونه تعریف و تمجیدها در تریبون­ها و پیام­های رسمی باعث به وجود آمدن نوعی غرور در انسان می­شود و انسان هر چقدر هم کامل باشد، بایستی از به کار بردن اینگونه تعابیر غلوآمیز درباره وی خودداری کرد.

حضرت امام خمینی(ره) پس از تعریفی که آقای فخرالدین حجازی از این ایشان می­کنند، می­فرمایند: «من خوف این را دارم که با این فرمایشات ایشان و امثال ایشان برای من یک غرور و انحطاطی پیش بیاید. من به خدای تبارک و تعالی پناه می‌برم از غرور. من اگر خودم را برای خودم نسبت به سایر انسان‌ها یک مرتبتی قائل باشم، این انحطاط فکری است و انحطاط روحی».[5]

4- جشن تولدهای متلمقانه

یکی از روش­های تملق که به تازگی در کشور ما به وجود آمده است، بحث تبریک روز تولد مسئولین و سیاستمداران و برگزاری مراسم برای آنان است. این مراسم در چندین سال گذشته از سوی اصلاح­طلبان برای آقای خاتمی برگزار شده است. در مراسم امسال آقای دعایی در وصف خاتمی اینگونه می­گوید: «آقای خاتمی حجت دین­داری خیلی از ماها هستند. در دورانی هستیم که آئین و دین و همه مقدساتمان دارد تحریف می­شود و چیزی که پناه و مرجع ماست صداقت و پاکی و تحمل و بردباری و همه خوبی‌ها و فضائل ایشان است و بر همه ما حجت هستند و بر همه ما فرض است که حرمت ایشان نگاه داشته شود».

یا در روز اول شهریور و مصادف با تولد آقای قالیباف، رسانه­های حامی ایشان با تبریک تولدشان به تعریف و تمجید از ایشان پرداختند و سعی نمودند که فضای دو قطبی بین دولت و شهرداری ایجاد کنند.[6] این تبلیغات که همراه با ارسال گسترده پیامک به شهروندان تهرانی بود. متن این پیامک عبارت بود از: «سالروز تولد سرباز ولایت، نماد تفکر جهاد و شهادت، پیشرفت و عدالت، مرد عمل، دکتر محمد باقر قالیباف مبارک باد».[7]

5- ویژگی­های تملق و متملقین

1. منفعت طلبی تملق­گویان: یکی از ویژگی­های تملق­گویان این است که بیشتر به دنبال منافع شخصی و گروهی خود هستند و به منافع اسلامی و ایرانی زیاد نمی­اندیشند. آنها برای پیشبرد اهداف خود حاضرند به هر تملقی نسبت به مسئولین دست بزنند تا اهداف خود را پیش ببرند.

2. ناپایداری نظرات تملق­گویان: بررسی زندگی و نظرات کسانی که به تملق از مسئولین می­پردازند، نشان می­دهد که اینگونه افراد به لحاظ سیاسی دارای ثبات نظر و ثبات قدم نیستند و در هر دوره­ای سعی می­کنند به تملق مسئولین همان دوره بپردازند.

3. قالبی و کلیشه ای بودن تملق­ها: بسیاری از تملق­ها و اغراق­ها در فضای سیاسی کشور دارای یک قالب مشخص و کلیشه­ای است و این قالب برای مسئولین و مردم در جمهوری اسلامی شناخته شده است. به طور مثال عبارتی که آقای رحیمی در آذربایجان غربی به کار برده­اند، بلاتشبیه، عین عبارتی است که در دوران طاغوت، درباره شاه به کار می­رفت. در آن زمان تملق­گویان نسبت به شاه، شعار «خدا، شاه، میهن» را برای مجیزگویی شاه به کار می­بردند.

4. گسترش غرور و تکبر در بین مسئولین: تمجید و ستایش نابجای مسئولین باعث به وجود آمدن غرور در بین آنان می­شود و در این حالت، شیطان نیز فرصت مناسبی به دست می­آورد تا نیکی نیکوکاران را از بین ببرد و آنان را به سمت فخر فروشی ببرد.

نتیجه­ گیری

تملق و چاپلوسی نباید مورد خوشایند مسئولان واقع شود، چون از یک سو موجب می شود که آنان به انحراف کشیده شده و نتوانند عیوب خویش را ببینند و از سوی دیگر موجب می­شود که مردم به افرادی تبدیل شوند که همیشه برای رسیدن به اهداف خود، به دنبال مبالغه و اغراق نسبت به مسئولین باشند. این بیماری فرهنگی- سیاسی با برخورد مناسب و بجای مسئولین می­تواند در جمهوری اسلامی ریشه کن شود.