مقدمه
دیدبان: از شروع فعاليتهاي انتخاباتي براي رياست جمهوري يازدهم تاكنون، نام بيش از 55 نفر از مسئولين فعلي و سابق نظام برای کاندیداتوری مطرح شده است؛ اين افراد از گروهها و احزاب مختلف هستند و مطرح شدن نامشان براي رياست جمهوري از سوي خود آنها و یا جريانات حامي آنها بوده است. در اين نوشتار به دنبال بررسی عوامل و دلایل مطرح شدن نام این تعداد از افراد هستیم و بیان میکنیم که حضور تعداد زیاد کاندیدای مطرح در انتخاباتهای گذشته و فعلی به چه دلایلی صورت میگرفته است. در ابتدا اشارهای میکنیم به افرادی که در انتخابات 1392 نامشان برای ریاست جمهوری مطرح شده است:
آقایان عبدالله نوری، سید محمد خاتمی، اکبر هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی، علی فلاحیان، علی اکبر ناطق نوری، سید حسن خمینی، محمدرضا عارف، اسحاق جهانگیری، محمدعلی نجفی، صادق خرازی، محمد شریعتمداری، محسن مهرعلیزاده، حسین کمالی، حبیب الله بیطرف، مصطفی کواکبیان، محمد سعیدی کیا، یحیی آل اسحاق، محمد نهاوندیان، علی لاریجانی، علی مطهری، محمد رضا باهنر، حسن غفوری فرد، منوچهر متکی، مصطفی پورمحمدی، علی اکبر ولایتی، غلامعلی حداد عادل، احمد توکلی، علی رضا زاکانی، محمدباقر قالیباف، سید مهدی خاموشی، مهدی چمران، محسن رضایی، حسین علایی، پرویز فتاح، محمدحسین صفارهرندی، سيد عزت الله ضرغامی، محمدرضا نقدی، محمد رویانیان، سعید جلیلی، کامران باقری لنکرانی، صادق محصولی، اسفندیار رحیم مشایی، میرحسن موسوی، سید احمد موسوی، غلامحسین الهام، مجتبی هاشمی ثمره، علی نیکزاد، علی سعیدلو، کامران دانشجو، محمدرضا میرتاج الدینی، مسعود زریبافان، علی اکبر صالحی، رستم قاسمی، حمیدرضا حاجی بابایی، مهدی غضنفری.
در این میان احتمال حضور افراد زیر بیش از بقیه می باشد:
محمد سعیدی کیا، علی رضا زاکانی، علی لاریجانی، علی اکبر ولایتی، غلامعلی حداد عادل، محمدباقر قالیباف، محسن رضایی، سعید جلیلی، غلامحسین الهام، صادق محصولی، اسفندیار رحیم مشایی، سید محمد خاتمی، محمدرضا عارف، محمد باقر لنکرانی.
1. سناريو رد گم كردن
معرفی کاندیدای واقعی هر حزب یا گروهی از مدتها قبل از انتخابات، باعث تحریک مخالفان و رقیبان به تبلیغ علیه کاندیدای مورد نظر میشود و این امر در دراز مدت به ضرر کاندیدهاست. بر همین اساس گروهها و احزاب سعی میکنند، گزینه اصلی خود را در مناسبترین زمان نسبت به انتخابات مطرح کنند تا کمترین تبلیغ علیه آنان صورت بگیرد و خودشان نیز بتوانند به خوبی به تبلیغات بپردازند. این سناریو در انتخاباتهای گذشته و فعلی، مصادیق زیادی دارد. مثلا ورود آقای هاشمی به انتخابات در سال 1384 را میتوان بر اساس این سناریو توجیه کرد، زیرا وی تا چند ماه قبل از انتخابات نیز اعلام میکرد که اگر فرد مناسب دیگری بیاید-البته به تشخیص آقای هاشمی- ایشان در انتخابات وارد نمیشوند.
2. دو دلي حزب يا گروه
اینکه تصور کنیم همیشه احزاب و گروهها به نتیجه مشخص و واحدی میرسند،
تصوری اشتباه است. در بسیاری از موارد احزاب تا نزدیک برگزاری انتخابات به گزینه
مورد نظر خود دست پیدا نمیکنند و بر همین اساس است که گزینههای مختلف را برای
پست ریاست جمهوری مطرح میکنند. البته اینکه در نهایت به چه گزینهای دست پیدا میکنند،
بر اساس برخی دیگر از این سناریوهایی است که در ادامه مطرح میشود. مثلا جبهه
پایداری در انتخابات کنونی را میتوان تابعی از این سناریو دانست؛ این جبهه هنوز
در انتخاب کاندیداهای زیر در دو دلی قرار دارد؛ آقایان جلیلی، لنکرانی، فتاح، محصولی
و الهام.
3. رد صلاحيت نمایی برای گرفتن امتیاز از نظام
گروهها و افراد مخالف نظام، در بعضی از انتخاباتهای ریاست جمهوری به منظور امتیاز گرفتن از نظام و جنجال تبلیغاتی علیه نظام در بحث رد صلاحیت در انتخابات شرکت میکردند. این اقدام همراه با جنجال رسانههای داخلی و خارجی موافق آنان صورت میگیرد و آنان سعی میکنند با تحت فشار گذاشتن نظام جمهوری اسلامی، امتیازاتی از نظام بگیرند. البته تاکنون چنین رویکردی نتوانسته است سد شورای نگهبان را بشکند. کاندیداتوری مسعود رجوی در انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری و مهدی بازرگان در انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری را میتوان از جمله این موارد دانست.
4. مطرح كردن خود در حد رئيس جمهور و گرم کردن تنور انتخابات
حضور هر کاندیدا در انتخابات ریاست جمهوری، لزوماً به معنای این نیست
که آن کاندیدا در حد ریاست جمهوری توان، تجربه و تخصص دارد. موارد بسیاری وجود
دارد که کاندیداها قصد دارند که خود را در حد یک رئیس جمهور در جامعه مطرح کنند و
جایگاه خود را در جامعه بالا ببرند. حضور عبدالله جاسبی در انتخابات ریاست جمهوری
ششم و هشتم را میتوان نمونهای از این مورد دانست.
5. مطرح شدن از سوي ديگران
گاهی گروهها و افراد مختلف به معرفی کاندیداهای مورد علاقه خود در انتخابات میپردازند، در صورتی که خود کاندیدا، نظری برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ندارد. البته تمایل و عدم تمایل کاندیداها دلایل مختلفی ممکن است داشته باشد؛ نداشتن رأی و محبوبیت، نداشتن تخصص و توان، اشتغال به امور دیگر، بی انگیزگی و ... از جمله مواردی است که باعث شرکت نکردن کاندیداهای مطرح شده در انتخابات میشود. میرحسین موسوی در انتخابات ریاست جمهوری ششم، هفتم، هشتم و نهم از جمله کاندیداهایی بود که همیشه از سوی گروههای مختلف دوم خردادی به عنوان یکی از گزینه های اصلی مطرح میشد.
6. كانديداهاي همیشگی
برخی افراد، هدف اصلی و اساسی خود را رئیس جمهور شدن قرار میدهند و به
هیچ وجه حاضر نیستند سمتی غیر از ریاست جمهوری داشته باشند. اینگونه افراد هستند
که سعی میکنند در دوره های مختلف ریاست جمهوری کاندیدا شوند و با دیگران به رقابت
بپردازند تا بتوانند سرانجام به هدف خود دست پیدا کنند. در انتخابات های گذشته،
مرحوم زواره ای نمونه این امر تلقی میشد. نکته جالبی که درباره
این افراد وجود دارد، این است که در انتخابات هایی که آنان حضور دارند، اغلب به
عنوان نفر آخر یا یکی به آخر انتخاب شدهاند.
7. دعوا و اختلاف واقعی بین اعضای یک گروه
تعدد حضور کاندیداها در انتخابات ریاست جمهوری، گاهی بر اساس وجود اختلاف در بین اعضای یک گروه سیاسی است. به عبارت دیگر، گاهی سلایق مختلف موجود در یک گروه سیاسی باعث میشود که آن گروه نتواند به اجماع دست پیدا کند و با چند کاندیدا در انتخابات حضور پیدا کند. این عمل باعث کاهش شانس پیروزی کاندیدای مورد حمایت آن گروه میشود. مصداق این بحث در انتخابات ریاست جمهوری 1384 و درباره کاندیداهای اصولگرایان رخ داد. از این گروه در انتخابات نهم ریاست جمهوری آقایان احمدی نژاد، قالیباف، لاریجانی و رضایی حضور داشتند.
8. ائتلاف چند کاندیدا به نفع یک کاندیدا
این مورد در ایران کمتر اتفاق افتاده است. در این مورد، چند کاندیدا زیر چتر یک ائتلاف سیاسی جمع میشوند و برای جمع آوری رأی تبلیغ می کنند و در نهایت همگی آنها به نفع یکی کنار میروند. این اتفاق در انتخابات سال 1384 تا حدودی به وقوع پیوست، زیرا در آن انتخابات آقایان رضایی، قالیباف، احمدی نژاد و توکلی میثاقنامه ای امضاء و توافق کردند که یک ماه مانده به انتخابات کسی را که در نظرسنجی ها رأی بشتری داشت به عنوان نماینده خود معرفی کنند. در نهایت فقط آقای توکلی به این میثاقنامه عمل کرد و از کاندیداتوری انصراف داد اما محمود احمدی نژاد از اساس امضای این میثاق نامه را تکذیب نمود و به دنبال آن محسن رضایی میثاقنامه را رد کرد.
9. مخالفت وزرای یک دولت با رئیس جمهور همان دولت
در بسیاری از دولتها اتفاق افتاده است که وزرای آن دولت، نسبت به عملکرد رئیس جمهور انتقادها و نارضایتی هایی داشته اند. این انتقادها اگر به صورت نارضایتی شدیدی باشد، برخی وزرا را به این فکر میاندازد که برای ریاست جمهوری کاندیدا شوند. این مورد نیز یکی از علل شلوغی شدن صحنه انتخابات ریاست جمهوری است. مثال های زیادی از دوره های گذشته و دوره فعلی در این باره وجود دارد. علی فلاحیان و علی شمخانی در انتخابات سال 1380 ریاست جمهوری از جمله این کاندیداها هستند. در انتخابات 88 نیز نام بسیاری از وزرای دولت نهم برای انتخابات ریاست جمهوری مطرح شد که هیچکدام از آنها در این عرصه حضور پیدا نکردند. سید محمد جهرمی و مصطفی پورمحمدی از جمله این افراد بودند.
نتیجه گیری
در مجموع میتوان گفت که حضور تعداد زیاد کاندیداها در انتخابات ریاست جمهوری در دوره های پیش نیز به دلایلی که بیان شد، وجود داشته است. ولی نکته مهمی که در این باره وجود دارد این است که این تعدد کاندیداها نباید عاملی برای حرکت به سوی اختلاف در میان گروههای مختلف شود و گروه ها و افراد مختلف بایستی تلاش کنند که بهترین و کارآمدترین گزینه خود را برای ریاست جمهوری مطرح کنند.