دیدبان: سرداب غیبت برای شیعه واژه نام آشنایی است. اینکه امام مهدی عج غیبتشان از این مکان آغاز شده است. اما هیچ کدام نمی پرسند چند سال غیبت؟!
چند قرن؟!
تا کی....
الی متی ....
انگار ندیدنت باید جزئی از زندگیمان باشد ... انگار اصلا غصه ای از ندیدنت نیست. و ضرورتی در درک حضورت.... مردمان نور ندیده، تاریکی را نور می پندارند و ظلمت را روشنایی...
از همین است که آوارگیت را نمی فهمیم.دوریت را احساس نمی کنیم و غربتت برایمان مهم نیست که اگر بود خداوند مهربان بی تردید إذن حضور می داد.
چند قرن؟!
تا کی....
الی متی ....
انگار ندیدنت باید جزئی از زندگیمان باشد ... انگار اصلا غصه ای از ندیدنت نیست. و ضرورتی در درک حضورت.... مردمان نور ندیده، تاریکی را نور می پندارند و ظلمت را روشنایی...
از همین است که آوارگیت را نمی فهمیم.دوریت را احساس نمی کنیم و غربتت برایمان مهم نیست که اگر بود خداوند مهربان بی تردید إذن حضور می داد.
مگر نه اینکه خود فرموده اگر تشنه شدید،برایتان آب گوارا خواهم فرستاد.(1)
یا رب! عطش مهدی عج را بر جانمان بنشان...
یاران امام مهدی (عج) در زمان غیبت
در شماره قبل در مورد حضرت خضر علیه السلام صحبت شد . در این شماره به سایر یاران خواهیم پرداخت.
«براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در کنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه‌اى آن حضرت را تنها نمى‌گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب»و یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى‌شود.
مؤمنان خالصى که توفیق رفیقشان شده و در خدمت حضرت مهدى علیه السّلام سر از پا نمى‌شناسند همانند خود حضرت علیه السّلام به صورت مخفى در بین مردم زندگى مى‌کنند، زن و فرزند داشته و رفتارى عادى و معمولى دارند. ضمن آنکه هیچ گونه ادعایى نیز در این خصوص ندارند مگر آنکه حضرت علیه السّلام به آنها اجازه دهد یا خودشان را معرفى کرده و یا از طرف ایشان پیام خاصى را ابلاغ نمایند.»(2)
رجال المهدی(عج) در ادعیه و روایات
در دعاى مخصوص نیمه ماه رجب منقول از امام صادق علیه السّلام بعد از صلوات بر محمد و آل محمّد صلّى اللّه علیه و اله، بر اوصیاء، سعداء، شهدا و ائمه هدى علیهم السّلام صلوات فرستاده آن‌گاه چنین مى‌گوییم:
«اللّهم صلّ على الأبدال و الأوتاد و السّیّاح و العبّاد و المخلصین و الزّهاد و اهل الجّد و الاجتهاد...»
«خدایا!بر ابدال و اوتاد و سیاحین و بندگان شایسته و مخلصین و زاهدان و اهل کوشش و اجتهاد درود فرست.»
مرحوم کفعمى در کتاب مصباح خویش وقتى به این قسمت دعا مى- رسد در خصوص ابدال و اوتاد چنین مى‌گوید: «همانا زمین هرگز از«قطب»خالى نمى‌شود و چهار نفر از«اوتاد»،چهل نفر از«ابدال»،هفتاد نفر از«نجباء»و سیصد و شصت نفر از«صلحاء» همواره بر روى زمین هستند.
امّا قطب (عالم امکان) حضرت مهدى علیه السّلام است و اوتاد نیز کمتر از چهار نفر نمى‌شوند، زیرا دنیا همانند خیمه است که حضرت مهدى علیه السّلام مانند ستون خیمه است و چهار نفر اوتاد همانند ریسمان‌هاى این خیمه هستند و البته گاهى اوقات اوتاد بیشتر از چهار نفر مى‌شوند، همان‌طور که ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء بیشتر از هفتاد نفر و صالحین بیشتر از سیصد و شصت نفر خواهند شد و ظاهر آن است که حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام جزء اوتاد هستند که هردو بزرگوار در خدمت قطب یعنى امام زمان علیه السّلام هستند.(3)
امام صادق علیه السلام:
براى قائم علیه السّلام دو غیبت است، یکى صغرى و دیگرى کبرى. در غیبت صغرى جز شیعیان مخصوص او از جاى آن حضرت خبر ندارند و در غیبت کبرى به غیر از دوستان مخصوص آن حضرت علیه السّلام از مکان ایشان خبر ندارند.(4)
از ابو بصیر است از قول حضرت باقر- سلام اللّه علیه- که فرمود:
صاحب این امر را چاره ای از کناره گیری نیست. و در این کناره گیری و پنهانی دارای نیرویی است و سی نفر را دلتنگی نخواهد بود، و طیبه جایگاه خوبی است.(5)
تقسیم بندی یاران امام (عج)
یاران امام مهدی (عج) به چهار گروه تقسیم می شوند.
اوتاد: افرادى هستند که به اندازه یک چشم برهم زدن از خداى خویش غفلت نمى‌کنند و به دنبال مال دنیا نیستند مگر آنچه که نصیب و روزى آنها شود و خطاها و لغزش‌هایى که از افراد دیگر صادر مى‌شود از آنها سر نمى‌زند و(در خصوص غیر پیامبران)در آنها عصمت شرط نیست، آن عصمتى که از شرایط قطب است.این گروه بى‌واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.
ابدال:ابدال یک درجه از اوتاد پایین‌تر و در مرحله بعدى هستند که ممکن است گاهى از آنها غفلتى صادر شود ولى بلافاصله با تذکر و تنبّه آن غفلت را از خود دور مى‌کنند و هرگز گناه عمدى از آنها سر نمى‌زند .
نجباء یا رجال الغیب : در رتبۀ بعد از ابدال قرار دارند و با دو واسطه(اوتاد و ابدال) با حضرت علیه السّلام در ارتباط هستند.
به گفته آقای شفیعی سروستانی از قول نویسنده کتاب معارف و معاریف ، (6)« «رجال الغیب یا نجبا هفت تن‌اند که در عالم پراکنده و از دید همگان پنهان‌اند.
صلحاء:افراد باتقوایى هستند که متصف به صفت عدالت هستند،اما ممکن است گاهى اوقات از آنها خطایى سرزند که بلافاصله استغفار کرده و پشیمان مى‌شوند همان‌طور که خداوند متعال مى‌فرماید: هرگاه گروهى از شیاطین در دل اهل تقوى وسوسه و خیالاتى وارد کنند بلافاصله آنها متذکر شده و همان‌دم خدا را به یاد آورده آگاه و بینا مى‌شوند.(7)
صلحاء با سه واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.(8)
اگر یکى از اوتاد کم شود ،یکى از ابدال جایگزین او مى‌شود و جاى آن ابدال را یکى از نجباء پر مى‌کند و به‌جاى او یکى از صلحاء وارد دستۀ نجباء مى‌شود و هرگاه یکى از صلحا کم شود از بقیۀ مردم که صلاحیت و لیاقت داشته باشند جایگزین صلحاء مى‌شوند.(9)
نقبا، از نظر لغوی، جمع «نقیب» به معنای سالار، پیشوا، رئیس، سرپرست گروه، سردسته، بزرگ‌تر و کسی است که معرفت به احوال مردم داشته باشد.
ایشان سیصد تن هستند. [آنها] از اصناف اولیا و رجال الغیب باشند که مأمور دستگیری بندگان خدایند.»(10)
ویژگی‌های رجال المهدی (عج)
«در کتابهای شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبرصلی الله علیه وآله چند ویژگی از ویژگی‌های ابدال را بیان فرموده است:
الف) قلب‌های ابدال همانند قلب ابراهیم‌علیه السلام است. عبادة بن صامت از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهیم‌علیه السلام».(11) شاید مراد پیامبرصلی الله علیه وآله از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدّت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم‌علیه السلام می‌باشند که وی در برابر باطل آن‌گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد.
ب) سپر بلای انسانها. همچنین ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمود: «یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض»(12)؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می‌گرداند.
ج) از دیگر ویژگی‌هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الرضا بالقضاء والصبر عن محارم اللَّه والغضب فی ذات اللَّه(13)؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا - خودداری کردن از آلوده شدن به حرام - ، خشمگین شدن برای خدا.»
د) داشتن مواسات و احسان و عفو از دیگر مشخّصه‌های ابدال است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یعفون عمّن ظلمهم ویحسنون إلی من أساء إلیهم ویتواسون فیما آتاهم اللَّه عزّوجلّ(14)؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است.»
و) جود و سخاء و خیرخواهی. ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله چنین روایت کرده: «لا یزال أربعون رجلاً من أمّتی، قلوبهم علی قلب اِبراهیم یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال، قال رسول اللَّه‌صلی الله علیه وآله: إنّهم لم یدرکوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: یا رسول اللَّه! فیم أدرکوها؟ قال: بالسخاء والنصیحة للمسلمین(15)؛ پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب‌هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم‌علیه السلام می‌باشد، خداوند به وسیله آنها - بلاها را - از اهل زمین دور می‌گرداند که به آنان ابدال گفته می‌شود. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده‌اند. عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان.»(16)»
محل زندگی رجال المهدی (عج)
آنها نه از طایفه و ملّیت خاصّی هستند و نه‌از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند. (17)
سایر مردم هم می توانند به چنین مقامی دست یابند؟!
باتوجه به برخى احادیث که وجود ابدال را در همه دوران‌ها و زمان‌ها ضرورى مى‌داند، بى‌تردید مى‌توان گفت هرکس که خصوصیات و ویژگى‌هاى آنان را کسب کند مى‌تواند در زمرۀ آنان قرار گیرد و البته برخى از خصوصیات و ویژگى‌ها،تفضّلى است از جانب خداوند متعال وبرخى از آنها با رعایت تقواى لازم و متناسب با آن مقام،همراه با کوشش و تلاش فوق العاده به دست خواهد آمد و در آخر،گزینش نهایى توسط شخص حضرت مهدى علیه السّلام با قبولى از امتحانات ویژه خواهد بود.(18)
منابع:
1-سوره ملک آیه 30
2- امام حاضر،مدیرناظر صص76-75
3-مصباح کفعمی ص534 حاشیه بر دعای ام داوود
4-کافى،ج 3،ص 141
5-تاریخ غیبت کبری ،محمدصدر ص195 به نقل ازغیبت طوسی ص102
6- پرسش از موعود ، ابراهیم شفیعی سروستانی ص63
7- اعراف /201
8- امام حاضر ، مدیر ناظر ص
9- مصباح کفعمى،ص 704؛بحار الانوار،ج 53،ص 301
10- پرسش از موعود ، ابراهیم شفیعی سروستانی
فوائد الاصول، ص 69 11
12-المعجم الکبیر، ج 1، ص 224
13-فردوس‌الاخبار، ج 2، ص 84
14-حلیة الاولیاء ج 1، ص 8
15-معجم الکبیر، ج 10، ص 224
16- بامداد بشریت پ44
17-همان
18-امام حاضر، مدیرناظر ص85
یا رب! عطش مهدی عج را بر جانمان بنشان...
یاران امام مهدی (عج) در زمان غیبت
در شماره قبل در مورد حضرت خضر علیه السلام صحبت شد . در این شماره به سایر یاران خواهیم پرداخت.
«براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در کنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه‌اى آن حضرت را تنها نمى‌گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب»و یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى‌شود.
مؤمنان خالصى که توفیق رفیقشان شده و در خدمت حضرت مهدى علیه السّلام سر از پا نمى‌شناسند همانند خود حضرت علیه السّلام به صورت مخفى در بین مردم زندگى مى‌کنند، زن و فرزند داشته و رفتارى عادى و معمولى دارند. ضمن آنکه هیچ گونه ادعایى نیز در این خصوص ندارند مگر آنکه حضرت علیه السّلام به آنها اجازه دهد یا خودشان را معرفى کرده و یا از طرف ایشان پیام خاصى را ابلاغ نمایند.»(2)
رجال المهدی(عج) در ادعیه و روایات
در دعاى مخصوص نیمه ماه رجب منقول از امام صادق علیه السّلام بعد از صلوات بر محمد و آل محمّد صلّى اللّه علیه و اله، بر اوصیاء، سعداء، شهدا و ائمه هدى علیهم السّلام صلوات فرستاده آن‌گاه چنین مى‌گوییم:
«اللّهم صلّ على الأبدال و الأوتاد و السّیّاح و العبّاد و المخلصین و الزّهاد و اهل الجّد و الاجتهاد...»
«خدایا!بر ابدال و اوتاد و سیاحین و بندگان شایسته و مخلصین و زاهدان و اهل کوشش و اجتهاد درود فرست.»
مرحوم کفعمى در کتاب مصباح خویش وقتى به این قسمت دعا مى- رسد در خصوص ابدال و اوتاد چنین مى‌گوید: «همانا زمین هرگز از«قطب»خالى نمى‌شود و چهار نفر از«اوتاد»،چهل نفر از«ابدال»،هفتاد نفر از«نجباء»و سیصد و شصت نفر از«صلحاء» همواره بر روى زمین هستند.
امّا قطب (عالم امکان) حضرت مهدى علیه السّلام است و اوتاد نیز کمتر از چهار نفر نمى‌شوند، زیرا دنیا همانند خیمه است که حضرت مهدى علیه السّلام مانند ستون خیمه است و چهار نفر اوتاد همانند ریسمان‌هاى این خیمه هستند و البته گاهى اوقات اوتاد بیشتر از چهار نفر مى‌شوند، همان‌طور که ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء بیشتر از هفتاد نفر و صالحین بیشتر از سیصد و شصت نفر خواهند شد و ظاهر آن است که حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام جزء اوتاد هستند که هردو بزرگوار در خدمت قطب یعنى امام زمان علیه السّلام هستند.(3)
امام صادق علیه السلام:
براى قائم علیه السّلام دو غیبت است، یکى صغرى و دیگرى کبرى. در غیبت صغرى جز شیعیان مخصوص او از جاى آن حضرت خبر ندارند و در غیبت کبرى به غیر از دوستان مخصوص آن حضرت علیه السّلام از مکان ایشان خبر ندارند.(4)
از ابو بصیر است از قول حضرت باقر- سلام اللّه علیه- که فرمود:
صاحب این امر را چاره ای از کناره گیری نیست. و در این کناره گیری و پنهانی دارای نیرویی است و سی نفر را دلتنگی نخواهد بود، و طیبه جایگاه خوبی است.(5)
تقسیم بندی یاران امام (عج)
یاران امام مهدی (عج) به چهار گروه تقسیم می شوند.
اوتاد: افرادى هستند که به اندازه یک چشم برهم زدن از خداى خویش غفلت نمى‌کنند و به دنبال مال دنیا نیستند مگر آنچه که نصیب و روزى آنها شود و خطاها و لغزش‌هایى که از افراد دیگر صادر مى‌شود از آنها سر نمى‌زند و(در خصوص غیر پیامبران)در آنها عصمت شرط نیست، آن عصمتى که از شرایط قطب است.این گروه بى‌واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.
ابدال:ابدال یک درجه از اوتاد پایین‌تر و در مرحله بعدى هستند که ممکن است گاهى از آنها غفلتى صادر شود ولى بلافاصله با تذکر و تنبّه آن غفلت را از خود دور مى‌کنند و هرگز گناه عمدى از آنها سر نمى‌زند .
نجباء یا رجال الغیب : در رتبۀ بعد از ابدال قرار دارند و با دو واسطه(اوتاد و ابدال) با حضرت علیه السّلام در ارتباط هستند.
به گفته آقای شفیعی سروستانی از قول نویسنده کتاب معارف و معاریف ، (6)« «رجال الغیب یا نجبا هفت تن‌اند که در عالم پراکنده و از دید همگان پنهان‌اند.
صلحاء:افراد باتقوایى هستند که متصف به صفت عدالت هستند،اما ممکن است گاهى اوقات از آنها خطایى سرزند که بلافاصله استغفار کرده و پشیمان مى‌شوند همان‌طور که خداوند متعال مى‌فرماید: هرگاه گروهى از شیاطین در دل اهل تقوى وسوسه و خیالاتى وارد کنند بلافاصله آنها متذکر شده و همان‌دم خدا را به یاد آورده آگاه و بینا مى‌شوند.(7)
صلحاء با سه واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.(8)
اگر یکى از اوتاد کم شود ،یکى از ابدال جایگزین او مى‌شود و جاى آن ابدال را یکى از نجباء پر مى‌کند و به‌جاى او یکى از صلحاء وارد دستۀ نجباء مى‌شود و هرگاه یکى از صلحا کم شود از بقیۀ مردم که صلاحیت و لیاقت داشته باشند جایگزین صلحاء مى‌شوند.(9)
نقبا، از نظر لغوی، جمع «نقیب» به معنای سالار، پیشوا، رئیس، سرپرست گروه، سردسته، بزرگ‌تر و کسی است که معرفت به احوال مردم داشته باشد.
ایشان سیصد تن هستند. [آنها] از اصناف اولیا و رجال الغیب باشند که مأمور دستگیری بندگان خدایند.»(10)
ویژگی‌های رجال المهدی (عج)
«در کتابهای شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبرصلی الله علیه وآله چند ویژگی از ویژگی‌های ابدال را بیان فرموده است:
الف) قلب‌های ابدال همانند قلب ابراهیم‌علیه السلام است. عبادة بن صامت از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهیم‌علیه السلام».(11) شاید مراد پیامبرصلی الله علیه وآله از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدّت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم‌علیه السلام می‌باشند که وی در برابر باطل آن‌گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد.
ب) سپر بلای انسانها. همچنین ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمود: «یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض»(12)؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می‌گرداند.
ج) از دیگر ویژگی‌هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الرضا بالقضاء والصبر عن محارم اللَّه والغضب فی ذات اللَّه(13)؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا - خودداری کردن از آلوده شدن به حرام - ، خشمگین شدن برای خدا.»
د) داشتن مواسات و احسان و عفو از دیگر مشخّصه‌های ابدال است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یعفون عمّن ظلمهم ویحسنون إلی من أساء إلیهم ویتواسون فیما آتاهم اللَّه عزّوجلّ(14)؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است.»
و) جود و سخاء و خیرخواهی. ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله چنین روایت کرده: «لا یزال أربعون رجلاً من أمّتی، قلوبهم علی قلب اِبراهیم یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال، قال رسول اللَّه‌صلی الله علیه وآله: إنّهم لم یدرکوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: یا رسول اللَّه! فیم أدرکوها؟ قال: بالسخاء والنصیحة للمسلمین(15)؛ پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب‌هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم‌علیه السلام می‌باشد، خداوند به وسیله آنها - بلاها را - از اهل زمین دور می‌گرداند که به آنان ابدال گفته می‌شود. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده‌اند. عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان.»(16)»
محل زندگی رجال المهدی (عج)
آنها نه از طایفه و ملّیت خاصّی هستند و نه‌از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند. (17)
سایر مردم هم می توانند به چنین مقامی دست یابند؟!
باتوجه به برخى احادیث که وجود ابدال را در همه دوران‌ها و زمان‌ها ضرورى مى‌داند، بى‌تردید مى‌توان گفت هرکس که خصوصیات و ویژگى‌هاى آنان را کسب کند مى‌تواند در زمرۀ آنان قرار گیرد و البته برخى از خصوصیات و ویژگى‌ها،تفضّلى است از جانب خداوند متعال وبرخى از آنها با رعایت تقواى لازم و متناسب با آن مقام،همراه با کوشش و تلاش فوق العاده به دست خواهد آمد و در آخر،گزینش نهایى توسط شخص حضرت مهدى علیه السّلام با قبولى از امتحانات ویژه خواهد بود.(18)
منابع:
1-سوره ملک آیه 30
2- امام حاضر،مدیرناظر صص76-75
3-مصباح کفعمی ص534 حاشیه بر دعای ام داوود
4-کافى،ج 3،ص 141
5-تاریخ غیبت کبری ،محمدصدر ص195 به نقل ازغیبت طوسی ص102
6- پرسش از موعود ، ابراهیم شفیعی سروستانی ص63
7- اعراف /201
8- امام حاضر ، مدیر ناظر ص
9- مصباح کفعمى،ص 704؛بحار الانوار،ج 53،ص 301
10- پرسش از موعود ، ابراهیم شفیعی سروستانی
فوائد الاصول، ص 69 11
12-المعجم الکبیر، ج 1، ص 224
13-فردوس‌الاخبار، ج 2، ص 84
14-حلیة الاولیاء ج 1، ص 8
15-معجم الکبیر، ج 10، ص 224
16- بامداد بشریت پ44
17-همان
18-امام حاضر، مدیرناظر ص85
منبع: جهان