دیدبان: شیخ نمر باقر النمر ‌روحانی برجسته شیعی در سال 1379 هجری قمری مصادف با 1968 میلادی، در شهر "العوامیه" در استان القطیف در شرق عربستان دیده به جهان گشود. خانواده شیخ نمر از خانواده های اهل فضل و علم در عربستان به شمار می رفتند که علمایی چون آیت‌الله شیخ محمد بن ناصر آل نمر و خطبای حسینی چون جدش حاج علی بن ناصر آل نمر از آن خانواده سر بر آورده بودند.

شیخ نمر در دوره نوجوانی تحصیلات مقدماتی خود را در العوامیه به پایان رساند و در سال 1989 میلادی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برای آشنایی بیشتر با آن و ادامه تحصیلات حوزوی به ایران مهاجرت کرد تا در تهران در حوزه علمیه حضرت قائم(عج) حضور پیدا کند. شیخ نمر پس از ده سال تحصیل در حوزه علمیه حضرت قائم(عج)، عازم سوریه شد و در حوزه علمیه حضرت زینب(س) برای ادامه تحصیلات حوزوی و علوم دینی نام نوشت و در حضور اساتید این حوزه به تحصیل پرداخت. شیخ نمر علاوه بر یادگیری فقه و اصول، توجه ویژه ای به مباحث اخلاقی داشت که در شهر مقدس قم به دروس اخلاق پرداخت و به این ترتیب به درجات بالایی در اجتهاد دست یافت و اجازه تدریس در مراکز علوم دینی و مذهبی را پیدا کرد. وی پس از بازگشت به عربستان، مرکز مذهبی الإمام القائم را در شهر العوامیه تأسیس کرد. اما پس از بازگشت به عربستان علاوه بر فعالیت های علمی، شیخ نمر به دلیل وضعیت بسیار نامساعدی که شیعیان عربستان دارند به رهبریت مبارزه مدنی شیعیان برای احقاق حقوق­شان از دستگاه آل سعود تبدیل شد.

وضعیت شیعیان شرق عربستان

شیعیان عربستان از اوایل قرن چهاردهم تا اوایل قرن بیستم میلادی، عمدتاً تحت سلطه مداوم نیرو های اهل سنت خارجی از جمله امپراطوری عثمانی قرار داشتند اما علی رغم این شرایط، شیعیان می توانستند مقام های عالی روحانی را در اختیار داشته باشند و حتی تا زمان به قدرت رسیدن سعودی ها در اوایل قرن بیستم، موسسات مهم دینی آنها همچنان زنده و فعال بود. شیعیان تا آن زمان، آشکارا مراسمات عبادی خود را بدون مشکل برگزار می کردند و در حوزه های علمیه محلی، به فراگیری علوم دینی می پرداختند. این پویایی تا دهه چهل میلادی قرن گذشته به اندازه ای بود که قطیف را نجف کوچک می خواندند.

شیعیان عربستان از چند جهت برای دولت آل سعود اهمیت دارند. اول به دلیل اسکان شیعیان در استان شرقی و در حیاتی ترین منطقه استراتژیک کشور که سرشار از میادین نفتی است. بد نیست بدانید که مناطق غوار و قطیف که اکثریت شیعیان عربستان در آن ساکن هستند، بزرگترین حوزه های نفتی جهان را در خود جای داده اند و حدود 90 درصد درآمد نفتی عربستان از این مناطق تأمین می شود. دوم اینکه از دیدگاه امنیت بین المللی و تجارت جهانی، شیعیان استان شرقی نقش بسیار موثری در ثبات اقتصادی و سیاسی کشور دارند. سوم آنکه، شیعیان این کشور در منطقه جغرافیایی بسیار حساس و در منطقه ای نزدیک به سه کشور حوزه خلیج فارس یعنی ایران، عراق و بحرین سکونت دارند و چهارم اینکه شیعیان به عنوان یک فرقه متمایز به دلیل ویژگی ها، دیدگاه و نگرش مذهبی و استعداد سیاسی شان، بزرگترین رکن مخالفت در پادشاهی سعودی را تشکیل می دهند.

اکنون حدود پانزده درصد جمعیت 30 میلیون نفری عربستان سعودی، شیعه مذهب هستند که از لحاظ جمعیتی پس از لبنان و عراق بزرگترین جمعیت شیعه جهان عرب محسوب می شوند ولی با این وجود تحت تبعیض های مختلف از سوی دولت مرکزی آل سعود قرار دارند.

تبعیض های اعمال شده علیه شیعیان

شیعیان عربستان در حکومت آل سعود مورد تبعیض های مختلف نسبت به شهروندان دیگر قرار می گیرند و عملاً از سوی حکومت به عنوان شهروند درجه دو محسوب می شوند. این تبعیض ها را در سه دسته می توان تقسیم بندی کرد:

تبعیض های مذهبی- فرهنگی: رویکرد کلی دولت عربستان از مواضع و دیدگاه های مذهبی فرقه وهابیت در قبال شیعیان نشأت گرفته شده است. بر این اساس شیعیان از نظر مذهبی در معرض تبعیض دینی نظام مند رسمی و قانونی در کشور عربستان قرار دارند. حق شیعیان برای احداث مساجد یا رسیدگی به عبادتگاه های دینی شیعیان به شدت محدود است و آنان اجازه ندارند هیچ نوع آثار مکتوب مذهبی درباره تشیع را در اختیار داشته باشند. از نظر فرهنگی نیز مقامات دولت آل سعودی، برگزاری جشن ها و مراسمات مذهبی شیعیان را ممنوع کرده اند و حتی استفاده از برخی اسامی شیعی نیز در این کشور غیر قانونی است. در حوزه نظام آموزشی نیز تعالیم وهابی بر فرزندان شیعیان تحمیل می‏شود. شعیان عربستان همچنین اجازه ساخت مسجد در این کشور را ندارند و معدود مساجد موجود شیعیان نیز در دوره تسلط امپراطوری عثمانی ساخته شده اند.

 تبعیض های سیاسی: در کشور عربستان و به لحاظ سیاسی، شیعیان از تمامی مشاغل مهم حکومتی محروم هستند. حتی در امور مربوط به مناطق خود نیز از حق خودگردانی برخوردار نیستند و شیعیان این کشور هیچ گونه نفوذی در حکومت دولت مرکزی ندارند. از 150 نفر عضو مجلس شورای عربستان، شیعیان تنها 4  نماینده می توانند داشته باشند که این خود گویای وضعیت وخامت تبعیض های سیاسی در این کشور است.

محرومیت های اقتصادی: از نظر اقتصادی نیز شیعیان تحت شرایط تبعیض آمیز شدیدی قرار دارن. در واقع استان الحساء که محل سکونت شیعیان عربستان است از رفاه عمومی پایین برخوردار است البته این وضعیت طی دهه گذشته تا حدی بهبود یافته، اما فاصله همچنان با مناطق دیگر عربستان چشمگیر است. با وجود اینکه شیعیان این کشور بخش مهمی از فعالین در صنعت نفت عربستان را شامل می شوند معمولاً در مشاغل پایین این صنعت مشغول به کار هستند و اجازه تصاحب سمت های مدیریتی به آنها داده نمی شود.

تأثیر پذیری جنبش شیعیان عربستان از انقلاب اسلامی ایران

با وقوع انقلاب اسلامی ایران، نفوذ معنوی کلام امام(ره) باعث بالا رفتن آگاهی شیعیان عربستان از حقوق خود و همچنین بالا رفتن روحیه آنها برای احقاق حقشان شد. نیروی الهام بخش انقلاب اسلامی ایران موجب گشت تا شیعیان عربستان نیز حقوق و آزادی های مذهبی خود را از دولت مرکزی مطالبه کنند و این مهم با پرورش نسل جدیدی از رهبران شیعه در این کشور همزمان شد. این نسل از رهبران شیعی عربستان که به دلیل محدودیت های تدریس متون شیعی، عمدتاً تحصیلات علمی خود را در نجف یا ایران گذرانده بودند مطالبات خود را با الهام از روحیه انقلابی ایران فریاد زدند. مطالبات آنان به حق برگزاری مراسم مذهبی، پایان بخشیدن به تبعیض های سیستماتیک اعمال شده علیه شیعیان، سهم بیشتر از درآمدهای نفتی، فرصت های شغلی بدون تبعیض، رشد و توسعه مناطق شهری شیعیان و در نهایت مخالفت شدید با اتحاد ریاض - واشنگتن و حضور امریکا در منطقه محدود می شد و به دلیل شرایط خاص سیاسی کشور عربستان و شرایط تقسیم امکانات در این کشور، دنبال هدف بر اندازی حاکمیت آل سعود نبود.

دیدگاه‌های شهید شیخ نمر در قبال حکومت آل سعود

شیخ نمر از زمان بازگشت به عربستان تلاش های بسیاری را برای رهبری مطالبات مردم در راه احقاق حقوق شیعیان را انجام داد. وی در خطابه ‌هایش سیاست های قومی و طایفه ای رژیم سعودی را بیان می کرد و اجرای سیاست های عادلانه را به عنوان مطالبه مردم مطرح می کرد. شیخ نمر همچنین توهین به کرامت شهروندان عربستانی به ویژه شعیان را رد می کرد و از شهروند درجه دو بودن شیعیان و محرومیت آنها از حقوق شهروندی گلایه می کرد. اما در سال های اخیر شیخ نمر النمر با توجه به عدم اعتنای دولت عربستان به انذار های او، لحن انتقاد هایش تند تر شده بود. او در سال 2009 طی سخنرانی به مقامات آل سعود هشدار داده بود که" اگر شأن و حیثیت ما به ما بازگردانده نشود، من شیعیان را به جدایی از عربستان فرا می‌خوانم. کرامت ما مهم‌تر از تمامیت کشور است."

برخورد دولت عربستان با شهید شیخ نمر

همان گونه که ذکر شد سیاست دولت عربستان منبعث از تفکرات فرقه وهابیت در قبال شیعیان بسیار غیر انسانی بود. بر همین اساس شیخ نمر که هیچگاه فعالیت مسلحانه و یا اقدام تروریستی را علیه حکومت سازمان نداده بود و تنها از سیاست های ظالمانه حکومت انتقاد می کرد با برخورد های خشن و امنیتی حکومت روبرو می شد. نخستین بار در سال 2006 میلادی پس از بازگشت شرکت در همایش قرآنی در کشور بحرین توسط نیروهای رژیم آل سعود بازداشت شد. اتهام های او درخواست از دولت برای رسیدگی به وضعیت قبرستان بقیع، درخواست از دولت برای به رسمیت شناختن مذهب تشیع و درخواست از دولت برای تغییر شیوه های آموزشی حاکم در عربستان بود که به دلیل اعتراض مردم پس از مدتی از زندان آزاد شد. شهید شیخ نمر دو مرتبه دیگر نیز در سال های 2008 و 2012 توسط نیروهای آل سعود بازداشت شد که این مورد آخر تا لحظه شهادتش ادامه داشت.

شهادت شیخ نمر باقر النمر

دادگاه ویژه آل سعود در سال ۲۰۱۳ رسیدگی به پرونده شیخ نمر را با اتهاماتی چون عدم اطاعت از ولی امر، فتنه مذهبی، تشکیل جلسه با مجرمان فراری، ترویج کشتار شهروندان و نیروهای پلیس، تخریب مساجد در هنگام نماز جمعه و دخالت در امور سایر کشورها آغاز کرد. این محاکمه که با اعتراضات مردمی همزمان بود حدود یک سال طول کشید تا سرانجام در ۲۵ مارس ۲۰۱۴ حکم اعدام به علت محاربه علیه نظام برای شیخ نمر صادر شد. اما این حکم در دوران پادشاهی ملک عبدالله معلق ماند و اجرا نشد تا اینکه پس از روی کار آمدن ملک سلمان و سیاست های ماجراجویانه و محیر العقول وی پیگیری شود. در نهایت در دوم ژانویه سال 2016 شبکه خبری العربیه خبر داد که بر اساس بیانیه وزارت کشور عربستان، حکم اعدام شیخ نمر به همراه 46 متهم دیگر که اغلب آنها از عناصر القاعده مخالف دولت عربستان معرفی شده‌ بودند به اجرا درآمد.

واکنش ها به شهادت شیخ نمر

رهبر معظم انقلاب در جلسه درس خارج فقه امروز خودشان فرمودند: بدون تردید خون به ناحق ریخته‌ی این شهید مظلوم به سرعت اثر خواهد کرد و دست انتقام الهی گریبان سیاستمداران سعودی را خواهد گرفت. این عالم مظلوم نه مردم را به حرکت مسلحانه تشویق می‌کرد و نه به صورت پنهانی اقدام به توطئه کرده بود، بلکه تنها کار او، انتقاد علنی و امر به معروف و نهی از منکر برخاسته از تعصب و غیرت دینی بود. شهادت شیخ نمر و ریختن به ناحق خون او را خطای سیاسی دولت سعودی است و خداوند متعال از خون بی‌گناه نمی‌گذرد و خون به ناحق ریخته، بسیارسریع دامان سیاستمداران و مجریان این رژیم را خواهد گرفت.

برادر شیخ نمر، در روز شهادت برادرش در گفت‌وگویی ضمن تأیید خبر اعدام، این اقدام آل سعود را محکوم کرد و آن را "شنیع" توصیف کرد. وی افزود: "با وجود اینکه انتظار عقلانیت بیشتری از مقامات سعودی داشتیم، در اعتراض به این اقدام به سازمان‌های بین المللی مراجعه نخواهیم کرد زیرا می‌دانیم از دست این سازمان‌ها کاری بر نمی‌آید."

مراجع تقلید در ایران با محکومیت شدید این اقدام جلسات درس خود را تعطیل کردند و مدیریت حوزه های علمیه کشور نیز همه حوزه های سرتاسر کشور را تعطیل اعلام کرد.

سازمان حقوق بشر عربی محاکمه شیخ نمر را امری بی‌سابقه و خطرناک از نوع خود دانست و اعلام کرد:" اعدام ها در عربستان برخلاف ارزش‌ها و قوانین بین‌المللی است."

سازمان دیده بان حقوق بشر: این سازمان نیز ضمن انتقاد از اعدام شیخ باقر النمر النمر روحانی برجسته سعودی، تأکید کرد که فرآیند بررسی اتهامات وی، غیرعادلانه بوده است.

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه این اقدام را نشان دهنده "عمق بی تدبیری و بی مسئولیتی حاکمان آل سعود" دانست و به احضار کاردار عربستان اکتفا کرد.