به گزارش دیدبان به نقل از ایران اسلامی، هزاران سال از واقعه عاشورا می گذرد اما بیان فلسفه این نهضت در مجلس یزید و عبیدالله آن را به جهانیان معرفی کرد تا جایی که امروز میلیون ها عاشق اهل بیت(ع) هر ساله پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) مشرف شده و پیام عاشورا را به جهانیان یادآوری می کنند. در ایام محرم و صفر، اربعین یکی از روزهای مهم  در تاریخ شیعیان محسوب می شود تا آنجایی که خیلی از بزرگان دینی این روز را تکراری برای پیام عاشورا دانسته اند. در همین خصوص با دکتر«جواد سلیمانی» استاد تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) گفتگویی داشته ایم که در ادامه می خوانید.

*جناب دکتر بفرمایید که در ارتباط با واقعه کربلا چه فرآیندی طی می شود که خانواده امام حسین(ع) تا آخرین قدم مسیر الهی ایشان را ادامه می دهند؟

همانطور که از سخنان بزرگان برمی آید و شواهد تاریخی نشان می دهد، معمولا شخصیت و روحیات فرزندان و خاندان انسان هم جنس پدران و مادرانشان است. فرزندان و خاندان اهل بیت(ع) نیز همین گونه هستند هر چند در تاریخ استثنائاتی هم وجود دارد و گاهی شخصیت پدر و فرزندان متفاوت از یکدیگر بوده است اما روال معمول در تاریخ به صورت تبعیت اخلاقی و رفتاری فرزندان از پدران و مادرانشان بوده است. نگاه ما در مورد خاندان عصمت و طهارت نباید مانند یک خاندان معمولی باشد که با یک حادثه جزئی بترسند و دچار تردید شوند و یا با هیاهوها تصور کنند راهشان غلط بوده و یا با تصور اینکه کارشان باطل است راه خود را عوض کنند. خانئان و فرزندان امام حسین(ع) انسان های مستحکم و مؤمنی بودند که وقتی هم  اکثریت جامعه به مخالفت با حرکتشان برخاستند ‌از اهداف بلند خود عقب نشینی نکردند.

از طرفی خاندان عصمت و طهارت از لحاظ فکری، شناختی و عقل نظری افرادی بودند که از معرفت بالای علمی برخوردار بوده و نسبت به خداوند، امامت و قرآن و دیگر مسائل دینی اعتقاد شدیدی داشته اند. اهل بیت(ع) به آنچه می دانستند باور داشتند. علاوه بر اینکه می دانستند این دنیا حساب و کتابی دارد و اهداف بلندی در آن مطرح است،‌ اهل بیت امام حسین(ع) درک می کردند که امامشان برای چه قیام کرد و به آن باور داشتند. به همین دلیل در این مسیر و پس از عاشورا، عزت همیشه همراهشان بود. این خاندان پاک در روز عاشورا  و پس شهادت امام حسین و یارانشان  به اسارت در آمدند در خیابان ها و کوچه و بازار گردانده شدند و علیه آن ها هلهله کردند اما نتوانستند شخصیت متعال این خاندان را تغییر دهند و امروز می بینیم که یاد و خاطره شان را در تاریخ جاویدان مانده است. چرا که شخصیت بزرگ و متعالی داشتند.

اما فرزندان امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) که طبق روایات عقیله بنی هاشم هستند،‌ فلسفه قیام را به خوبی درک کردند و تا آخرین قدم مسیر الهی را پیمودند چنانچه پس از شهادت اباعبدالله(ع) این خانواده احساس کردند که مسئولیت رساندن پیام این نهضت را برعهده دارند و این مسئولیت جز در سایه مقاومت در برابر ظلم میسر نیست. رنج سفر و اسارت را تحمل کردند تا در سایه مقاومت ادامه دهنده راه پدر بزرگوارشان باشند. خاندان امام حسین(ع) با سخنرانی های شجاعانه خود در مجلس یزید و عبیدالله از نهضت ایشان دفاع کردند و پیام نهضت را به گوش مردم رساندند چرا که اهل بیت اباعبدالله انسان های معمولی نبودند و کارهایشان حساب شده بود. اگر حضرت سیدالشهدا(ع) در میدان نبرد و در روز عاشورا با فریادهایی که بر سر کوفیان فرو می ریخت پیام خود را به جهانیان اعلام کرد، خانواده آن حضرت هم پس از جنگ در حالتی که مظلومیت چهره شان را پوشانده بود پیام عاشورا را استمرار بخشیدند و ادامه دهنده راه سیدالشهدا(ع) بودند.

*آزادگی در مفاهیم دینی و شیعی چه جایگاهی دارد و از چه زاویه ای مورد توجه قرار گرفته است؟ این امر بعد از قیام اباعبدالله چه انقلاب معنایی و رویکردی در خود می بیند؟

اساسا هر جا پای تکلیف به میان بیاید، به طور خودکار بحث اراده و اختیار مطرح می شود و خداوند این افتخار و ارزش را به انسان داده است که او را آزاد و مختار و به عبارتی آزاده آفریده است. در مفاهیم دینی به آزاد بودن و با آزادگی زندگی کردن اهمیت بسیاری داده شده است چنانچه در برخی از آیات قرآن، احادیث و روایات پیشوایان و بزرگان دینی ما، عزت و آزادگی مخصوص انسان مومن و مسلمان دانسته شده است.همانگونه که امام علی (ع) فرموده اند" هرگز بنده و برده کسی نشو، زمانیکه خداوند تو را آزاد آفریده است." در متون دینی ما پر است از این مفاهیم ارزشمند و رفیعی که به  آزادی، آزادگی و حفظ شرف و عزت انسانی برای هر فردی از جامعه انسانی و اسلامی تاکید  کرده است.

 توجه به آزادگی در مفاهیم دینی و شیعی ما تا حدی است که عنوان می شود برای همه انسان ها از هر دین و آیینی باید عزت و احترام قائل شد و این  تنها به مسلمانان تعلق ندارد و در روایتی از حضرت علی آمده است که همه را عزیز بدارید  و احترام کنید؛ چرا که مردم از دو حال خارج نیستند یا برادر دینی تواند و یا در آفرینش و خلقت با تو شبیه اند.

اما آنچه بر آزادگی بعد از قیام ابا عبدالله و واقعه عاشورا مشخص است تأثیر انکارناپذیر آن بر فرهنگ اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی به‌ویژه شیعی است، از این جهت که مولفه‌ها و ویژگی‌هایی در این قیام وجود دارد که آن را ورای ظرف تاریخی خود قرار می‌دهد، واقعه کربلا هم برای اهل ایمان و هم برای غیرایمان درس‌های بسیار مهمی دارد؛ واقعه کربلا به طور کلی یک جنبه بسیار مهم  برای همه انسان‌ها در همه زمان‌ها از قیام عاشورا تا به امروز داشته است و آن آزادی، آزادگی، کرامت، بزرگواری و کمال وجودی انسان است که در امام‌حسین(ع) متبلور شده و به همه پیروان و آزادگان جهان می آموزد که در برابر ظلم آزاده باشند و کرامت خود را حفظ کنند.

*یکی از حرکت های بزرگ و مهمی که در ایام محرم و صفر از سوی پیروان و دلباختگان امام حسین(ع) رخ می دهد راهپیمایی اربعین است، بفرمایید پیاده روی اربعین در تاریخ تشیع چه جایگاهی دارد و چرا هر ساله تکرار می شود؟

در روایات آمده است که زیارت از صفات و نشانه های مؤمن است و مؤمن اگر بخواهد چراغ ایمان در دلش روشن بماند باید از نهضت امام حسین(ع) تجلیل کند. حضرت سیدالشهدا(ع) به شهادت رسید تا دین باقی بماند و از تحریف آن جلوگیری شود. اگر نهضت عاشورا نبود اسلام مانند مسیحیت تبدیل به دینی تحریف شده می شد و دین و ایمان از بین می رفت. زیارت اربعین و حرکت پیاده مردم به تمسک از پیاده روی حضرت زینب(س) و دیگر اسرا به سمت مزار سیدالشهدا(ع) و برای پیام زنده بودن نهضت عاشورا است.

در حقیقت ما شیعیان با این حرکت میلیونی دین را زنده نگه می داریم و تأیید می کنیم که حامی این نهضت هستیم، اگر آن زمان نبودیم، می خواهیم که در صف پیروان آن حضرت با این حرکت باشیم. از نشانه های مومن است که ایمان را زنده نگه دارد و درک کند؛ راه بقاء ایمان در گرو زیارت اربعین و زیارت امام حسین(ع) است.

محرک اصلی این حرکت عظیم که هرساله بسیاری از عاشقان حسینی را گرد هم می آورد جوشش عواطف الهی است و یکی از تعالیم مکتب اهل بیت(ع) جوشش همین عواطف است. عواطف الهی و انسانی است که ما را در مسیر حقیقت خواهی و حق طلبی یاری می کند و یکی از راه های رسیدن به کمال انسانیت پیروی از عواطف الهی است. اینکه امام حسین(ع) را قتیل العبرات می خوانند شاید یکی از معانی اش همین باشد که کشته  اشک چشم است؛ یعنی شهادتی که در طول تاریخ بشریت، ظهور عواطف الهی را باعث شده است.

 احساس انسان در مواجهه با حرکت عظیم امام حسین(ع) و این همه انسانیت و مظلومیت به قلیان در می آید. در حقیقت عاشورا فرصتی برای ظهور عواطف الهی انسان که خدای متعال در ما قرار داده و رحمت انسان را در مسیر عدالت خواهی و حق  طلبی به کار می گیرد. عقلانیت و اخلاق به گونه ای در عاشورا در هم تنیده است و باید اینها با یکدیگر و در کنار هم رشد کنند. رشد هرکدام از اینها به تنهایی باعث رکود انسان است، اما رشد عواطف الهی هم به رشد عقلانیت کمک می کند و هم انسان را از خرج عواطف در موضوعات جزئی و پیش پا افتاده برحذر می دارد.

مبدأ حرکت میلیونی مردم در اربعین ایمان و اخلاص است و کمالات الهی که از ناحیه اولیاء خدا ظهور پیدا کرده است و مسیرش هم عشق و محبتی است که ما را به خداوند می رساند. این حرکت در مسیری پیش می رود که به نوعی ما را به خدا می رساند و مسیر امام حسین(ع) یکی از مهمترین مسیرها برای رسیدن ما با خداوند متعال است. این راهپیمایی عظیم یک ورزش عمومی نیست، برای رسیدن ما به صحت مزاج نیست چرا که برای حفظ سلامتی در هر مسیری می توان گام نهاد که در جای خودش خوب است و اهداف خوبی هم دارد اما این راهپیمایی یک حرکت مقدس است؛ مبدا و مسیر و مقصدش همه مقدس است. ائمه اطهار(ع) نیز سفارش بسیار کرده اند که شخص با این حرکت خودش را به بی نهایت وصل می کند.

*حرکت امام حسین(ع) چه سمت و سویی داشت که عزتمندانه و شرافتمدار بود؟ عزت حسینی در جامعه امروز ما چگونه ظهور و بروز پیدا می کند؟

  امام حسین(ع) در گفتار و رفتار بهترین الگوی عزت مندی برای ما است که با تمسک به خداوند عزیز با همه ذلت و زبونی مقابله کرد و در راه حفظ دین خدا هرچه داشت با عزت و سربلندی هدیه کرد. بهترین عزیزانش را در مقابل چشمانش به شهادت رساندند، می دانست پس از به شهادت رسیدن خود و دیگر یارانش خانواده اش به اسارت گرفته می شوند. جانش را در آستانه پذیرش سخت ترین نوع شهادت دید اما جز حمد و ثنای الهی و ابراز رضایت از خود نشان نداد و حتی لحظه ای از خدای خویش گلایه نکرد. پیام عزتمندانه امام حسین(ع) را امروز پیروان این مکتب با تمام وجود دنبال کرده و هرگز از ترس مرگ، در مقابل مستکبران ذلت را نخواهند پذیرفت. ملتی که با فرهنگ قرآن رشد کرده و از راه و روش سیدالشهداء(ع) الگو گرفته باشد راه ارزشمند خود را با صلابت پیموده و در همیشه تاریخ همچنان عزیز خواهد ماند.

عزت حسینی در جامعه ما در سایه پیروی از ولایت فقیه نمود پیدا می کند. اهل بیت(ع) فرموده اند که در عصر غیبت پرچم دار ما در مسائل سیاسی و اجتماعی ولایت فقیه است. ولی فقیه نیابت امام زمان(عج) را به عهده دارد. پس از قیام عاشورا گفتند هرکسی که از حضرت اباعبدالله(ع) جدا شد به جاهلیت بازگشته است. امروز هم با توجه به اینکه ولی فقیه نایب امام زمان(عج) است کسی که از ولایت فقیه جدا شود به جاهلیت مبتلا شده  و دینش آرام آرام تحریف می شود. باور فردی که از ولی فقیه زمان خود پیروی نکند نسبت به قرآن و پیاده شدن آن در زندگی خود کم می شود و استکبارستیزی در فکر و عملش تحلیل می رود و به دنبال گفتگو و ایجاد ارتباط با مستکبران برمی آید. ولی فقیه نایب اهل بیت(ع) است و طبیعتا هرکاری که انجام می دهد در راستای اهداف سیدالشهدا(ع) و ائمه اطهار(ع) است.

در دنیای پرالتهاب امروز، برخی از سیاست مداران ایران برای همراه ساختن افرادی ساده لوح و دستیابی به اهداف زودگذر سیاسی، هر سخن ضعیف وسخیفی را بر زبان رانده و یا با قلم های شکسته خویش تاریکی می پاشند. علت مشکلات اقتصادی را نبود وابستگی معرفی می کنند و برای پیشرفت کشور پیشنهاد پهن کردن فرش قرمز برای بیگانگان دارند  و مدعی شده اند که مشکلات کشور به دلیل داعیه استقلال طلبی ما است. اگر مقصود از وابستگی استفاده از علوم و فناوری غربی است، این امر نیازی به وابستگی ندارد. ما با استقلال هم هیچ مانعی برای استفاده از علوم دیگران در برابر خود مشاهده نمی کنیم. اما اگر مقصود از وابستگی ابراز اطاعت از دشمنان است، در قاموس پیروان امام حسین(ع) هرگز جایگاهی برای این سخنان نیست. پیروی از ولایت فقیه و بهره گیری از فرامین الهی ایشان می تواند راهگشای ما در حفظ استقلال کشور چه از جهت سیاسی و چه غیر آن باشد و ملت ایران مانند همیشه تاریخ، عزتمندانه به حیات خود در این دنیای پر آشوب ادامه خواهد داد و این همان نمود عزت حسینی در جامعه خواهد بود.