دیدبان: یکی از موضوعات مهم در فضای سیاسی کشور نحوه بیان دیدگاه ­های مقام معظم رهبری است. می­ دانیم که ایشان در همه موضوعات مهم جمهوری اسلامی دیدگاه ­های خود را به صورت شفاف و دقیق بیان می­ کنند، اما در برخی موارد ادعاهایی نسبت به نظرات ایشان مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد صحیح نیست و به طریقی این ادعاها تکذیب می‌شود. در این مطلب به چهار نوع تکذیب که از سوی دفتر رهبر انقلاب، از سوی مسئولین دفتر، از سوی خود ایشان و از سوی منصوبین رهبری مطرح می‌شود، اشاره خواهیم کرد.

الف) دفتر مقام معظم رهبری طی اطلاعیه‌ای ادعای دروغ را تکذیب کند

مرسوم‌ترین نوع تکذیبی که از سوی مقام معظم رهبری انجام می‌شود، تکذیب از سوی دفتر ایشان در قالب صدور اطلاعیه است. این اتفاق طی سال‌های گذشته چندین بار افتاده است و برای نمونه برخی از آنها را مرور می‌کنیم.

تکذیب نقش مستقل مسئولین بیت رهبری در تصویب برجام در مجلس

در هنگام تصویب طرح برجام در مجلس نقل‌قول‌های زیادی از سوی برخی نمایندگان مطرح شد که در آنها تأکید می‌شد‌ برخی از مسئولین بیت رهبری با ارائه نظراتشان به صورت مستقل، خواهان تصویب این طرح در مجلس هستند، در صورتی که این ادعا از سوی دفتر آیت الله خامنه‌ای تکذیب شد. در این تکذیبه آمده بود: «هرگونه اطلاع رسانی و بیان مطالب غلط و مغشوش مبنی بر نقش مستقل برخی از مسئولین دفتر معظم‌له در روند بررسی طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» خلاف واقع بوده و فاقد اعتبار است.»[1]

تکذیب شایعه پیرامون نامه آقای هاشمی به مقام معظم رهبری در سال 88

درست یک روز بعد از انتشار نامه سرگشاده بدون سلام هاشمی رفسنجانی به رهبر انقلاب، چند سایت حامی وی مدعی ملاقات بسیار مهم هاشمی رفسنجانی با رهبر انقلاب شدند و چنان با آب و تاب درباره آن نوشتند که گویا این دیدار به مسئله مناظره احمدی‌نژاد با موسوی و نامه هاشمی رفسنجانی ارتباط داشته است.

به عنوان مثال سایت آینده در این خصوص نوشت: «شب گذشته و تنها چند ساعت پس از انتشار نامه هاشمی رفسنجانی به رهبر انقلاب، وی با آیت‌الله خامنه‌ای دیدار کرده است. بنابر اظهار یک منبع آگاه پس از این دیدار، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با ابراز خرسندی و رضایت کامل از گفتگوهای انجام شده، اظهار داشت: «این دیدار یکی از دیدارهای کارساز من با رهبری معظم انقلاب بوده است» (این خبر در حال حاضر از سایت آینده حذف شده، اما در سایت‌های دیگر به نقل از آینده وجود دارد!)

نحوه انعکاس این خبر به گونه‌ای بود که انگار دیدار هاشمی با رهبر انقلاب درباره آن نامه و یا اظهارات احمدی‌نژاد بوده است! حال آنکه آقای هاشمی رفسنجانی با نگارش نامه سرگشاده اصلا به دنبال پاسخی نبود. ضمنا مگر کسی برای دریافت پاسخ نامه خود، به بیت رهبری می‌رود؟! همچنین دیدار اخیر هاشمی با رهبری، مطابق همه دیدارهای  دوهفته یکبار وی به عنوان رییس مجمع تشخیص مصلحت بوده و هیچ ارتباطی هم با نامه مذکور نداشته است.

نتیجه آنکه یک روز مانده به انتخابات، پیامک‌های جالبی از سوی حامیان هاشمی رفسنجانی منتشر شد که از  سرگردانی و پریشان‌حالی آنها حکایت داشت. پیامک‌هایی با این عنوان که «رهبر انقلاب در دیدار هاشمی رفسنجانی به وی گفته است: مردم در مرحله‌ای هستند که باید خودشان معروف را از منکر تشخیص بدهند، امید است مردم با رای خود جواب دروغگویان و کسانی که به سرمایه‌های نظام توهین کردند را بدهند!!»[2]

این شایعات باعث شد که از سوی دفتر رهبر معظم انقلاب اطلاعیه‌ای صادر و همة این ادعاها تکذیب شود. در این اطلاعیه آمده است: «در پی شایعات مطرح شده در خصوص پاسخ رهبر معظم انقلاب به نامه حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی، یک مقام آگاه در دفتر مقام معظم رهبری ضمن تکذیب این شایعه اعلام داشت هیچ‌گونه پاسخ شفاهی یا کتبی به این نامه از سوی معظم له داده نشده است.»[3]

تکذیب خاطرات محافظ مقام معظم رهبری

خاطرات زیادی از زندگی خصوصی رهبری توسط کسانی که از نزدیک با ایشان رابطه دارند نقل می­شود و این خاطرات بیشتر درباره ساده ­زیستی و دیگر خلقیات و روحیات مقام معظم رهبری است. در بسیاری از موارد این خاطرات از افرادی نقل می­ شود که سال­ها با رهبر انقلاب از نزدیک رابطه و حشر و نشر داشته ­اند. برخی از این نقل قول­ها غیردقیق و ناقص است و نشان می­ دهد که حتی کسانی که سال­ها از نزدیک با مقام معظم رهبری حشر و نشر داشته­ اند نیز ممکن است در نقل مطالب و زندگی عملی ایشان اشتباه یا نقل غیردقیقی داشته باشند. در این رابطه نیز یکی از محافظین آقا در مصاحبه‌ای طولانی به نقل برخی از خاطرات ایشان پرداخته بود که مطالب نادرستی در آن وجود داشت و دفتر مقام معظم رهبری این‌گونه این مطالب را تکذیب کرد:

«در پی انتشار برخی مطالب و مصاحبه‌ها در مطبوعات و رسانه‌های مجازی، خصوصاً در مورد اخیر مصاحبه یکی از محافظان سابق رهبر معظم انقلاب که در موارد قابل توجهی حاوی مطالب ناقص یا نادرست دربارة زندگی معظم‌له بوده است، مؤکداً از تمامی رسانه‌ها انتظار می‌رود پیش از انتشار هرگونه مصاحبه، نقل قول شفاهی یا مکتوب و خاطرة مرتبط با حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، صحت و اعتبار آن را از طریق مراجع مسئول احراز نمایند.[4]

ب) تکذیب از طریق مصاحبه با مسئولین دفتر رهبری

در برخی از موارد تکذبیه‌های که از طرف بیت مقام معظم رهبری صادر می‌شود، به صورت اطلاعیه نیست و یکی از اعضای دفتر ایشان- بنا به موضوع بحث- ادعای غیر واقعی را تکذیب می‌کنند. این مورد نیز مثال‌های زیادی دارد که برخی از آنها را نقل می‌کنیم.

تکذیب نارضایتی رهبر انقلاب از برگزاری اجلاس خبرگان در حسینیه امام خمینی(ره)

یکی از اولین تکذبیه‌ها در بیت رهبری در مرداد 1369 از سوی رئیس دفتر ایشان بیان شد. در آن روزها و در پی انتشار مطالبی در رسانه‌های گروهی مبنی بر اینکه اجلاسیه اخیر مجلس خبرگان در حسینیه امام خمینی (ره) بر خلاف نظر مقام معظم رهبری بوده و این کار موجبات نارضایتی ایشان را فراهم نموده است، خبرگزاری جمهوری اسلامی طی تماسی با حجت الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی مسئول دفتر مقام معظم رهبری نظر ایشان را در این خصوص جویا شد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی، مسئول دفتر مقام معظم رهبری، در پاسخ به این سؤال اظهار داشت: من از این‌گونه مطالب تعجب می‌کنم. مگر می‌شود چنین جلسة با عظمتی در کنار بیت ایشان بدون اجازه معظم‌له تشکیل شده باشد.[5]

موافقت رهبر معظم انقلاب با «وقف» دانشگاه آزاد تکذیب شد

هیئت امنای دانشگاه آزاد، در شهریور ماه 1388 ادعایی را درباره موافقت رهبر معظم انقلاب با وقف اموال دانشگاه آزاد مطرح کرده بود و حتی کریم زارع، معاون پارلمانی وقت دانشگاه آزاد، تأکید کرد که وقف اموال این دانشگاه پس از استیذان از مقام معظم رهبری و دریافت نظر موافق معظم له به تصویب هیئت امنای دانشگاه رسیده است.[6]

اما یک مقام مسئول در دفتر مقام معظم رهبری، ادعای دانشگاه آزاد مبنی بر موافقت رهبر انقلاب با وقف اموال و دارایی‌های این دانشگاه را تکذیب کرد. این تکذیبه‌ پس از صدور بیانیه هیأت مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی در مورخ 1388/6/7 در مورد وقف اموال و دارایی‌های این دانشگاه اعلام شد و  یک مقام آگاه در دفتر مقام معظم رهبری اعلام کرد: موافقتی از ناحیة رهبر انقلاب در خصوص وقف اموال دانشگاه آزاد اسلامی اعلام نشده است.[7]

تکذیب استفتائات معماری و شهرسازی از سوی مدیر دفتر استفتائات رهبر انقلاب

در سال 92 و در فضای مجازی استفتائاتی از مقام معظم رهبری منتشر شد که مربوط به مباحث معماری و شهرسازی بود و به نظر می‌ رسید که انتساب این استفتائات به رهبری تاحدی بعید به نظر می‌رسد. پس از انتشار این مطالب، سایت KHAMENEI.IR (که مربوط به دفتر حفظ آثار و نشر مقام معظم رهبری است) با انتشار مصاحبه‌ای از حجت الاسلام محمدرضایی، مدیر دفتر استفتائات دفتر مقام معظم رهبری، این مطالب را تکذیب کرد. در اولین سؤال این مصاحبه آمده است:

اخیراً در رسانه‌ها و سایت‌ها مطلبی به عنوان استفتائات معماری و شهرسازی از رهبر انقلاب منتشر شده که صحت و سقم آن، مورد سؤال برخی از مخاطبین پایگاه اطلاع‌رسانی  KHAMENEI.IR بوده است. نظر شما در این‌باره چیست؟

بنده هم مشاهده کردم. اولاً باید بگویم که این مطالب در قالب استفتاء نمی‌گنجد و اصلاً استفتاء نیست. نکته دوم این‌که انتساب این پاسخ‌ها به رهبر انقلاب و دفتر استفتائات ایشان صحیح نیست. بنده تکذیب می‌کنم که پاسخ به این سؤال‌ها مربوط به رهبر انقلاب و یا دفتر استفتائات ایشان باشد. بنابراین پاسخ‌ها قابل تأیید نیستند و در مورد نسبت دادن آن‌ها به رهبر انقلاب غفلتی صورت گرفته که حتماً باید جبران شود.[8]

ج) تکذیب توسط مقام معظم رهبری

در برخی از مسائل مهم، مقام معظم رهبری خود وارد میدان شده و ادعاها و شایعاتی را که وجود دارد پاسخ می‌دهند. این موارد زیاد نیست و اغلب نیز به صورت تلویحی از سوی رهبری مطرح می‌شود که برخی از آنها را مرور خواهیم کرد:

تکذیب ادعای جرج بوش پدر درباره دخالت ایران در عراق

در مرداد ماه سال 1369 عراق به رهبری صدام و در اقدامی جنون‌آمیز به کویت حمله کرد و این کشور را به تصرف خود در آورد، اما دولت آمریکا در دی و بهمن همان سال با حملات متعدد عراق را از کویت بیرون کرد و ده‌ها هزار عراقی را کشت. این جنگ در ایران نیز تأثیرات زیادی داشت و بسیاری از مردم عراق از خانه و کاشانه خویش آواره شدند و به ایران پناه آوردند. یکی دو ماه پس از پایان این جنگ، جرج بوش پدر مدعی شد که ایران در مسائل داخلی عراق دخالت می‌کند و مقام معظم رهبری این‌گونه پاسخ وی را داد:

«امروز مسایل مهمی در دنیا می‌گذرد. مسئلة عراق، مسئله‌ای بسیار مهم است. ملت ایران موضع خودش را آشکار کرد. آن شخص معلوم‌الحال [جرج بوش پدر] می‌گوید که مسئولان ایران در امور داخلی عراق دخالت کردند! آن دخالتی که آنها می‌گویند و ادعا می‌کنند، ما نکرده‌ایم؛ دروغ می‌گویند. ما به مقتضای برادری اسلامی، در آن حدی که با توجه به همة جوانب قضیه تکلیف ما بود - آن افشاگری، آن فریاد، آن همدردی - تکلیفمان را انجام دادیم. وقتی هم که به وضع آوارگی افتادند، این کمک‌های عظیم را به برادران مسلمانمان کردیم؛ این تکلیف ماست.»[9]

تکذیب ادعای دولتی کردن حوزه‌های علمیه

یکی از ادعاهایی که برخی همیشه مطرح می‌کنند این است که حوزه‌های جمهوری اسلامی دولتی شده است و دولت‌ها از طریق کمک‌های مالی قصد دارند که حوزه‌ها را در خدمت اهداف خود در بیاروند، اما مقام معظم رهبری همیشه این ادعا را رد کرده و بر استقلال حوزه‌ها تأکید می‌کنند. یکی از مواردی که از سوی رهبر انقلاب تکذیب شده است مربوط به سال 1374 و دیدار مقام معظم رهبری با جمعی از نخبگان حوزوی است. ایشان در آن دیدار می‌فرمایند: «این نکته را نیز بگویم که امروز هم تا ما یک کلمه حرف می‌زنیم، بدخواهان می‌گویند اینها می‌خواهند حوزه را دولتی کنند! خیر؛ من قویاً این ادّعا را تکذیب می‌کنم.»[10]

تکذیب اطلاع از رأی رهبری در انتخابات‌های مختلف

یکی از شایعاتی که می‌تواند در فضای انتخابات تأثیرگذار باشد، شایعة حمایت رهبری از نامزدی خاص و یا اطلاع از رأی رهبر انقلاب اسلامی در انتخابات است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چندین‌بار در ایام انتخابات‌ها این مسائل را تکذیب و نظر خود را صریحاً بیان کرده‌اند. برای آخرین بار نیز ایشان در ابتدای سال ۹۲ در حرم رضوی درباره این مسائل، این‌چنین فرمودند:

«رهبری، یک رأی بیشتر ندارد. بندة حقیر مثل بقیة مردم، یک رأی دارم؛ این رأی هم تا وقتی که در صندوق انداخته نشود، هیچ‌کس از آن مطّلع نخواهد بود. حالا ممکن است آن کسانی که صندوق دست آنها است، بعد باز کنند، خط این حقیر را بشناسند، بفهمند بنده به چه کسی رأی دادم، اما تا قبل از رأی دادن، کسی مطّلع نخواهد شد. این‌جور نیست که کسی بیاید نسبت بدهد که رهبری نظرش به فلان است، به بهمان نیست. اگر چنین نسبتی داده شد، این نسبت درست نیست.»[11]

نکته جالب درباره این تکذیب رهبری این است که ایشان به صورت مطلق اطلاع از رأیشان را رد نکردند، بلکه تا قبل از شمارش آرا و دیدن خط ایشان این اطلاع را تکذیب کردند؛ یعنی این احتمال وجود دارد که رأی ایشان در انتخابات‌های مختلف توسط کسانی که خط ایشان را می‌شناسند، خوانده شده و معلوم باشد.

د) مقام معظم رهبری به مسئولین بگویند تا آنها تکذیب کنند

مورد آخری که درباره نحوه تکذیب یک ادعای درباره مقام معظم رهبری وجود دارد با موارد قبلی که ذکر کردیم تفاوت دارد. در موارد قبلی ادعا ممکن بود از طرف هر فردی مطرح شود و همچنین دفتر مقام معظم رهبری یا خود ایشان ادعا را تکذیب می‌کردند، اما در این مورد که بیشتر درباره منصوبین رهبری اتفاق می‌افتد، آن فرد منصوب ادعا را تکذیب می‌کند.

در همین باره مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان در تیرماه امسال فرمودند: «یک نکته دیگر گفتند که کسانی به عنوان نماینده رهبری از زبان رهبری حرف می‌زنند. خب، من خودم هنوز که الحمّدلله زبانم از کار نیفتاده؛ حرف خود من که مقدّم به حرف آنها است. آنچه من می‌گویم، حرف من آن است؛ کسانی هم که حرف می‌زنند -نمایندگان رهبری و منصوبین رهبری و مانند اینها که تعداد زیادی‌اند- از قول رهبری نمی‌گویند؛ این را توّجه داشته باشید. در همین مسئله‌ای که بالخصوص اسم آوردند، آن کسی را که اسم آوردند، آن کس حرف خودش را زده بود؛ از زبان رهبری چیزی نگفته بود. بنده هم حرف خودم را زدم؛ هم قبل از آن، هم بعد از آن؛ خب، شما حرف من را از خود من بشنوید. بله، ممکن است یک نفری جزو منصوبین رهبری هم باشد، دربارة فلان مسئله یک عقیده‌ای خلاف رهبری هم داشته باشد، هیچ اشکال ندارد؛ این‌جور چیزی هم هست. خیلی از همین آقایان محترمی که منصوبین رهبری‌اند، در فلان مسئله‌ی خاصّ سیاسی یا اجتماعی یا اعتقادی ممکن است عقیده‌شان غیر از عقیده‌ی رهبری باشد؛ ما این را اشکال ندانستیم؛ عمده برای ما جهت‌گیری‌های کلّی است، جهت‌گیری‌های انقلابی است والّا در هر مسئله که ما نمی‌نشینیم هماهنگ کنیم که ببینیم در فلان مسئله نظر ما یکی هست یا نیست؛ خب، او نظر خودش را گفته. این هم نمی‌شود که من هرجا هرکسی از نمایندگان ما یک چیزی گفت، ما فوراً بگوییم آقا! شما، این را غلط گفتید، این را درست گفتید، روابط عمومی اعلان کند؛ این هم نمیشود. بله، اگر از قول حقیر، کسی چیزی بگوید و به گوش من برسد و خلاف باشد، ما به خود او بلافاصله تذکّر می‌دهیم؛ مکرّر اتّفاق افتاده؛ تذکّر دادیم، گفتیم که شما خودتان این را اصلاحش کنید، آن طرف هم اصلاح کرده. مصلحت نمی‌دانم که اگر یک کسی یک چیزی گفت، ما هم اینجا برداریم یک اعلامیّه بدهیم که فلان کس غلط کرد این حرف را زد؛ [خنده حضار] اینکه نمی‌شود. هرجا برخلاف نظر ما -البتّه از قول من؛ اگر از قول خودش گفته باشد، نه- از قول من چیزی گفته باشد، اطّلاع می‌دهیم و می‌گوییم آقا! این را شما از قول ما، شنیدیم گفتید و باید خودتان اصلاح کنید.»[12]

بعد از صحبت‌های رهبری در این زمینه تنها یک مورد اتفاق افتاد که فردی ادعایی را به رهبری نسبت بدهد و بعد خودش این مطلب را تکذیب و اصلاح کند و آن هم مربوط به وزیر اطلاعات بود. وزیر اطلاعات در برنامه نگاه یک گفته بود: «مقام معظم رهبری اعلام کردند که مسئولان مذاکرات در برابر بی‌صداقتی آمریکا رفتار انقلابی از خود نشان دادند و تیم مذاکره‌کننده را افرادی متدین، امین، متعهد و شجاع خطاب کردند و حتی فرمودند که این خط تبلیغی دروغ که گفته می‌شود از خطوط قرمز عبور شده است صحت ندارد.»

پس از انتشار این موضوع، سایت رسمی وزارت اطلاعات، اصلاحیه‌ای در این خصوص منتشر کرد که در آن وزیر اطلاعات ضمن عذرخواهی از معظم له و مردم شهید پرور در نقل اشتباه از رهبر انقلاب، از منتقدان که این خطا را گوشزد کردند قدردانی کرد. متن اصلاحیه به این شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

در برنامه تلویزیونی نگاه یک از قول مقام معظم رهبری نقل شد که (این خط تبلیغی دروغ که از خطوط قرمز عبور شده است صحت ندارد) پس از مراجعه به متن سخنرانی معظم‌له ملاحظه شد که عبارت صحیح این است (این خط تبلیغی غیر صحیح که از برخی خطوط قرمز رسمی در جلسات خصوص صرف نظر شده است خلاف واقع و دروغ است). ضمن پوزش از معظم له و مردم شهید پرور در نقل خطای بیان معظم له از منتقدین محترمی که ما را به این خطای در نقل توجه دادند صمیمانه سپاسگزاری می شود.[13]

نتیجه‌گیری

آنچه ذکر شد، روش‌های مرسوم تکذیب یک ادعای منتسب به مقام معظم رهبری بود. باید توجه داشت که مدیریت کشوری با هشتاد میلیون جمعیت و سلایق متعدد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و همچنین تعامل با دولت‌هایی که هر کدام وابسته به یک جناح هستند، کاری بسیار دشوار است و در این مسیر قطعا ادعاهای زیادی نسبت به نظرات رهبری مطرح می‌شود که بایستی صحت و سقم آنها مشخص شود و در برخی موارد نیاز به تکذیب یک ادعا وجود دارد که در گزارش به انواع این تکذبیه‌ها اشاره کردیم.