دیدبان: خط دهی کلی و برنامه دهی به دولت ها از اختیارات و وظایف ولی فقیه شمرده شده است. مقام معظم رهبری همواره بر این خط دهی کلی و هدفگذاری های بلند مدت و کوتاه مدت اهتمام ورزیده اند، از همین رو همواره به ریل گذاری برای دولت ها اقدام نموده اند. تببین مسیری که مسئولین باید طی نمایند از موارد دیگری است که ایشان به بیان آن می پردازند. رهبری در هدفگذاری گفتمانی دولت ها استراتژی ثابتی را اجرا کرده اند، که این استراتژی به 6 بخش تقسیم نمودند.

تعریف کردن گفتمان

در ابتدای هر راه باید مسیری را که طی میکنیم شناخت، این شناخت جز با تعریفی جامع و کامل به دست نمی آید. در سیره رهبری، ایشان ابتدا به تعریف گفتمان پرداخته و مبانی آن را بیان می کنند. رهبری با تعاریف اسلامی گفتمان ها، از بیراهه رفتن ها و سوء استفاده ها جلوگیری میکنند. سیره ای که در رفتار علمی بزرگانی همچون امام خمینی و شهید مطهری می توان مشاهده نمود. ایشان علاوه بر تعریف خود از دولت ها می خواهند تا خود به تعریف تخصصی گفتمان ها در چهارچوب اسلامی و بر پایه مبانی اسلام بپردازند،چرا که تعریف درست مانع ضربه های بعدی از سوی دولت به گفتمان می شود. 

در سه گفتمانی که 6 دولت اخیر بر پایه آن به اداره کشور پرداخته اند این موضوع را می توان به روشنی دریافت. رهبری سازندگی را به معنای آبادانی و توسعه و نوسازی در تمام ابعاد می دانند.پیرامون گفتمان اصلاحات که جنجالهای سیاسی را در پی داشت، ابتدا با تایید گفتمان اصلاحات، آن را بر مبنای «خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی» و «لنری معالم من دینک و نظهر الاصلاح فی بلادک»¹ اینگونه تفسیر نمودند: بتدیل هر نقطه خراب و فاسد به یک نقطه صحیح². مقام معظم رهبری با توجه به این تعریف اصلاحات را به آمرکایی و اسلامی تقسیم نمودند و اصلاحات اسلامی را از لازمات هر انقلابی بر شمردند.

در ابتدای دولت عدالت محور نیز از هیئت وزیران درخواست می کنند تا تعریفی جامع از عدالت داشته باشند و خود عدالت را عین حق و حق را عین عدالت³ تعریف نموده عقلانیت و معنویت را ملازم آن می دانند و دولت را از توجه به تعریفات مارکسیستی بر حذر می دارند.

هدفگذاری گفتمان

هدفگذاری برای گفتمان و خط حرکت دولت ها می تواند ضمن مانع شدن از انحراف دولت ها به بالا رفتن کارایی آنان کمک نماید چرا که با هدفگذاری نیروی کم تری هرز خواهد رفت. از همین رو امام خامنه ای به هدفگذاری دولت ها برای گفتمان خود بسیار تاکید می نمایند.

ویژگی های هدفگذاری رهبری برای گفتمان ها:

1- هدفگذاری پله کانی: هدفگذاری پله کانی یعنی تقسیم غایت به کوتاه مدت و بلند مدت. بر اساس این ویژگی و با توجه به هدف غایی حکومت اسلامی اهداف میان مدت را برای رساندن جامعه طی مدت طولانی به هدف نهایی به صورت پله کانی در آورده و در یک دوره چند ساله بدان مساله می پردازند.

2- تکیمل گفتمان ها ی قبلی: در شرایط بعد از جنگ و تخریب زیرساخت های عمرانی، اقتصادی در کشور رهبری در ادامه گفتمان مطرح شده توسط امام خمینی (ره) هدف گفتمان سازندگی را اقتدار سیاسی، نظامی، اقتصادی، از بین رفتن فقر، عدالت اجتماعی، امنیت عمومی، نوسازی معنوی و... دانسته اند که این اهداف را در طول بنای تمدن اسلامی می دانند. در گفتمان اصلاحات نیز با هدف اصلاح مفاسد، نارسایی ها و نقاط ضعف در تمام عرصه ها در سال 1379 باز سازی می شود. این هدف پس از دوره اصلاحات و به روی کار آمدن گفتمان عدالت نیز مورد توجه قرارداده و خواستار پیگیری آن می شوند.

همانگونه که در سال های ابتدایی دولت اصلاحات نیز بر ادامه سازندگی تا رسیدن به اهداف در تمامی پافشاری می کنند. این هدفگذاری ها علاوه بر دو خصلت فوق بر اساس واقعیات جامعه و نیازها برنامه ریزی شده است.

توجه به ابعاد گفتمان

توجه به دو بعد مادی و معنوی در گفتمان بسیار مهم است: دولت ها نه بدون توجه به نیازهای مادی می توانند نیازهای معنوی را به سر انجام برسانند و نه اینکه نیازهای مادی بدون توجه به نیازهای معنوی قادر به جوابگویی می باشند. در دوران سازندگی رهبری این گفتمان را در دو بعد مورد بررسی قرار داده و توجه توامان به این دو را مطالبه می کنند. در بعد معنوی به خودسازی، سازندگی تربیتی بالاخص در دانش آموزان و دانشجویان و سازندگی فرهنگی پرداخته و در کنار آن به بعد مادی نیز توجه کرده و به ابعاد اقتصادی، سیاسی، صنعتی و... می پردازند.

در عصر اصلاحات نیز، اصلاح را محدود در مسائل اقتصادی، اداری، قضایی، امنیتی، قوانین و مقررات، مسائل سیاسی و ... ندانسته و مواردی همچون اسراف، مصرف گرایی، بی انضباطی، روابط جنسی ناسالم، اعتیاد و... را هم از موارد لازم برای اصلاح دانستند. در کل فساد در تمام ابعاد را مورد اشاره برای اصلاح قرار دادند. ایشان عدالت را نیز تنها در زمینه های اقتصادی و اجتماعی ندانسته و معتقد به عدالت اخلاقی، سیاسی و... بودند. در کل چون اهداف اسلامی شامل تمامی ابعاد زندگی بشری می شود، برنامه حکومت اسلامی برای انسان باید شامل تمامی ابعاد انسانی باشد.

ترسیم خط مشی برای مسئولان

رهبری در هریک از گفتمان ها خط مشیی را برای مسئولان ترسیم کرده وظایف آنها را برمی شمارند. با این عمل مسئولین از بیراهه رفتن ها و پرداختن به مسائل فرعی منع شده تنها به مسئله اصلی که رسیدن به اهداف گفتمان است خواهند پرداخت. جهادی کار کردن و پرهیز از تنبلی از توصیه هایی است که باعث نزدیک شدن به اهداف می شود. یکی دیگر از مطالبی را که رهبری همیشه از مسئولین مطالبه کرده اند و رمز پیروزی گفتمان ها می دانند وحدت کلمه و پرهیز از تفرقه و تنش های بیهوده بوده است تا تمام توان کشور به سوی اهداف ترسیم شده هم جهت شود نه آنکه مسئولین به اصطکاک نیروهای یکدیگر بپردازند. در دولت سازندگی پرداختن به شعار دولت به عنوان کار اصلی، سهیم کردن مردم در سازندگی، برنامه ریزی، اراده قوی و پایه گذاری تمدنی را از وظایف مسئولان دولت بر می شمارند.

وظیفه مسئولان در دوره اصلاحات را توجه به تعریف اصلاحات و پایبندی به اصلاحات اسلامی و دوری از اصلاحات آمریکایی، رفتن به سوی اصلاحات در تمامی ابعاد و جهات، قاطعیت و اصلاح در اقدام، لزوم ایجاد یک مرکز مقتدر برای اجرای اصلاحات، انجام تدریجی اصلاحات و... ترسیم می کنند. شهریور 1384 در دیدار هیئت دولت تعریف عدالت، لزوم همراهی عدالت با معنویت و عقلانیت، تقسیمات عادلانه نه بی حساب و کتاب، برخورد با فساد و... را از وظایف دولت بر شمردند. تمامی دولت ها به عنوان بازوی اجرایی گفتمان ها از سوی رهبری امر به دخیل کردن مردم برای پیشبرد اهداف شده اند.

مسئولان اگر به تمامی وظایف خود در همه ابعاد عمل نکنند برخی اهداف به ثمر می رسد که به همراه خود عوارضی را در پی خواهد داشت. رهبری در کنار گوشزد کردن وظایف از تمامی دولت ها برای رسیدن به اهداف حمایت همه جانبه کرده و در کنار آن دست آورد های هریک را برشمره و از آنها تقدیر کرده اند.

آسیب شناسی گفتمان

در هر راهی که به مقصدی متعالی منتهی شود موانع،آسیب ها و دشمنی هایی وجود دارد که در صورت عدم توجه و شناخت درس به انحراف از صراط حقیقی می انجامد، که در اسلام برای مقابله با آنها جهاد و هجرت مطرح شده است. البته این آسیب ها از دو سو؛ بیرون و درون فرد یا جامعه را تهدید می کند و موانع را به وجود می آورد. رهبری جامعه اسلامی وظیفه دارد تا با شناخت موانع، آسیب ها و دشمنی ها به جامعه و مجریان هشدار داده برای گذر از موانع آنها را هدایت کند. بصیرت، عمل به هنگام، اعتماد به نفس، امید به آینده و... نکاتی است که می تواند مسئولین و مردم را از موانع عبور دهد.در دوران سازندگی رهبری تنبلی، بی برنامگی و بی قانونی را از موانع اصلی در این موضوع دانسته و لزوم وجود روحیه انقلابی در کنار سازندگی، غرق نشدن در رفاه عمومی، از بین نرفتن روحیات اسلامی و خلقیات حسنه، نرفتن به سوی بیگانه برای سازندگی (خود اتکایی)، جذب دنیا نشدن،توجه به عدالت اجتماعی،جلوگیری از سوء استفاده های سیاسی و... را برای عدم انصراف از این راه گوشزد کردند و برنامه دشمن را مانع تراشی و جلوگیری از سازندگی برای ناتوان جلوه دادن اسلام از سازندگی اعلام نمودند. برخی اصلاحات را یکی از موانع و آسیب ها برای انقلاب اسلامی می دانستند که رهبری با مخالفت صریح اصلاحات را از ملزومات دانسته موانع آن را تندروی و اجرای اصلاحات به سبک آمریکایی دانسته و اجرای طولانی مدت، عمقی بودن و سطحی نشدن، جلوگیری از گرایش به غرب را از ملزومات آن برشمردند. پیرامون عدالت نیز ایجاد موانع توسط مفاسد و دوری عدالت از معنویت و عقلانیت مورد توجه قرار داده شده و اینکه دشمن نیز برای به سر انجام نرسیدن این گفتمان تمام تلاش های خود را خواهد نمود.

بسیج مردمی

ششمین و آخرین استراتژی رهبری برای به ثمر رساندن گفتمان ها پشتوانه سازی مردمی برای گفتمان ها بوده است. وقتی ایده یاگفتمانی توانایی اجرایی شدن و نتیجه بخش شدن را داراست که از پشتوانه مردمی برخوردار بوده و همچنین مردم در به ثمر رساندن آن نقش داشته باشند همانگونه که سرمایه اصلی انقلاب و پشتوانه اصلی آن به حساب می آیند. در تمامی دولت ها با گفتمان های مخصوص به خودشان،رهبری با توصیه مردم به همت وتلاش، ابتکار، همکاری با دولت، ورود پیدا کردن گفتمان ها به زندگی شخصی، احساس تکلیف نسبت به سرنوشت جامعه، حضور فعال در اجرای گفتمان و جلوگیری از انحراف مسئولان از صراط اصلی؛ بسیجی عمومی برای به ثمر رسیدن هر کدام به وجود آورد.

جمع بندی

در نهایت می توان استراتژی رهبری را اینگونه ترسیم کرد که برای اجرایی کردن هر گفتمان ابتدا باید هدف را شناخت بعد راه را ترسیم و شناسایی کرده توشه ملزوم برای سفر را به همراه برداشت، موانع و آسیب ها را کنار زد، تمامی ابعاد مقصد و راه را دید و در آخر به پشتوانه مردم و با وحدت کلمه راه در قدم نهاد تا بتوان بدون انحراف از صراط به اهداف حقیقی رسید.

1- بيانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران26/ 01/ 1379

‏2-همان

3-  بیانات در دیدار هیئت دولت 1384/8/6