دیدبان: اساسنامه بنياد ملي نخبگان ايران مصوب پانصد و شصتمين جلسه مورخ 10/03/1384 شوراي عالي انقلاب فرهنگي است و اولين رئيس اين سازمان به صورت رسمي دكتر پرو يز داوودي، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي، (از تاريخ 20/1/85 تا 1/11/85) و پس از او دكتر صادق واعظ زاده، عضو هيات علمي دانشگاه تهران (از تاريخ 5/11/85 تا 30/6/88) بوده است و از آن تاريخ تا کنون دكتر نسرين سلطانخواه، عضو هيات علمي دانشگاه الزهرا رياست اين بنياد را برعهده دارد. مطابق اين روال اولين همايش ملي نخبگان جوان در 12/06/1386 برگزار شد که شرکت‌کنندگان دراين همايش به ديدار رهبر معظم انقلاب رفتند و از آن سال تا کنون به طور منظم سالانه يکي از ديدارهاي رهبر انقلاب به نخبگان جوان اختصاص داشته است. اما نکته قابل توجه اين است که دقت در ديدارهاي رهبر معظم انقلاب اسلامي با جوانان نخبه حاکي از آن است که ايشان سالها پيش از شکل‌گيري بنياد ملي نخبگان و برگزاري همايش‌هاي سالانه نخبگان جوان به ديدار منظم و وقت گذاشتن براي نخبگان روي آورده بودند.

رهبری و تشکیل جامعه نخبگی کشور

رهبر معظم انقلاب اسلامي در طول سال ديدارهايي مختص دانش‌آموزان،‌معلمان، دانشجويان، اساتيد و دانشگاهيان، فعالان دانشجويي، مسوولان دانشگاه‌ها و ... دارند. اين تقريبا از ابتداي رهبري ايشان ادامه داشته است و به صورت منظم سالانه جلساتي با حضور اين اقشار برگزار شده است و به طور معمول بخش قابل توجهي از جلسه را نيز ايشان مستمع بوده‌اند و به سخنان ميهمانان خويش گوش فراداده‌اند. اما از سال 1387 به صورت رسمي جلسه‌اي به همه اين جلسات اضافه مي‌شود و آن هم ديدار با نخبگان جوان است. اين جلسه نه جايگزين جلسات قبلي که مکملي براي آنهاست و در آن مطالبي بيان مي‌شود و خطي دنبال مي‌شود که در دهه 80 ميوه خويش را به صورت جهش علمي و حرکت پرشتاب علمي کشور نشان مي‌دهد. در اولين جلسه که در سال 1378 برگزار شده است رهبر معظم انقلاب خطاب به جوانان نخبه بيان مي‌دارند: «جوانان عزيز! ببينيد اهميت کار علمي چقدر است؛ اهميتش درجه يک است. اگر ما براي يک کشور، عزّت و آبرو و رفاه و اقتدار جهاني و پيشرفتهاي علمي بخواهيم، بايد از طريق علم وارد شويم. من نمي گويم براي سعادت يک جامعه، علم کافي است. مي بينيم که در دنيا کشورهايي هستند که علم هم دارند، اما واقعاً سعادتمند نيستند و در مشکلات فراواني دست و پا مي زنند. قطعاً علم نه فقط يک شرط لازم، بلکه يک شرط لازمِ بسيار مهمّ است و بايد در کشور پيش برود.» ۱۳۷۸/۰۷/۱۹

نگاهي به روند سخنراني‌هاي سالانه رهبري در جمع نخبگان جوان که از سال 1378 به بعد به صورت تقريبا لاينقطع ادامه داشته است نشان از آن دارد که اصولا مساله رسيدگي به وضع نخبگان کشور و اقداماتي از قبيل تشکيل بنياد ملي نخبگان و امثال آن ريشه در پي‌گيري‌ها و توجهات خاص شخص رهبر معظم انقلاب داشته و دارد و ايشان با ايجاد يک حرکت و شکل دادن يک هويت تحت عنوان نخبگان و تلاش براي نهادسازي براي رسيدگي به اين حرکت و تداوم اين هويت در طول دو دهه گذشته بخش قابل توجهي از حرکت علمي کشور را جهت‌دهي کرده‌اند. چنين امري از اولين سخنراني ايشان در جمع نخبگان جوان در همان سال 1378 به وضوح قابل دريافت است.ايشان در آن اجتماع با نگاهي به وضع گذشته و تحليلي از وضع آينده کشور به صراحت بيان مي‌دارند: «ما يک عقب ماندگي داريم که اين را ان شاءالله بايد شما جبران کنيد؛ يعني اين نسل شما، اين زحمت و اين مسؤوليت را بردوش دارد که جبران کند. قدري حرکت را سريع کنيد و اين کار علمي را دنبال بگيريد. حالا که معلوم شد شما بحمدالله استعداد خوبي داريد، آن را به کار بيندازيد. مطمئنّاً در آينده نه چندان دوري ثمرات شيرينش ديده خواهد شد؛ هم شما خودتان خواهيد ديد، هم ان شاءالله کشور مشاهده خواهد کرد.»

همچنين از بيانات ايشان در سال 1381 که هنوز چيزي تحت عنوان بنياد نخبگان و امثال آن وجود ندارد مشخص است که ايشان به دنبال يک برنامه مشخص و يک نظم سازماندهي شده براي رسيدگي به امور نخبگان کشور هستند. چنان که بيان مي‌دارند: «در مورد کارهايي که بايد براي نخبگان جامعه انجام گيرد، يک نکته را عرض کنم.البته در همه مجموعه هاي اجتماعي، برنامه ريزيهايي براي قشر متوسّط و عمومي مي شود و چاره اي هم نيست. برنامه ريزيهاي عمومي را نمي شود با محاسبه نخبگان انجام داد؛ ليکن اين حرکت تحصيلي و کاري، بتدريج به نقطه اي مي رسد که بايد براي نخبگان حساب ويژه اي باز کرد.» (۱۳۸۱/۰۷/۰۳)

توصیه های رهبری به نخبگان

اگربخواهيم برخي از مهمترين توصيه‌ها و مطالبات رهبري از نخبگان جوان در طول اين سالها را مورد توجه قرار دهيم به نظر مي‌رسد که چهار مورد زير جزو اولويت‌هاي اصلي است:

1.تداوم نخبگي

از جمله توصيه‌هاي اصلي رهبر معظم انقلاب به نخبگان مساله تداوم نخبگي و تلاش مجدانه در راه پيشرفت علمي و بسنده نکردن به وضع کنوني است. اين نکته در غالب بيانات ايشان در جمع نخبگان کشور تکرار شده است که يکي از واضح‌ترين و صريح‌ترين آنها در آخرين بيانات ايشان در جمع نخبگان آمده است که مي‌فرمايند: «خوشبختانه توفيق هم پيدا كرده‌ايد كه از اين فرصت تا اينجا استفاده كنيد و جزو مجموعه‌ى نخبگانى واقع شويد؛ اين مبارك است بر شما؛ ليكن اين استعداد، اين توانائى، اين فعليتى كه تا امروز پيدا كرده‌ايد، ورود در يك راه است، آغاز يك راه است، پايان يك راه نيست؛ اين را بايد همه‌ى نخبگان عزيز جوان ما در نظر داشته باشند.ما قانع نيستيم، شما هم قانع نباشيد به اين كه جوانِ بااستعدادِ برجسته‌ى ما توانست در يك بخشى، در يك آزمون بزرگى، نخبگى خودش را نشان بدهد؛ به اين مقدار، نه من قانعم، نه شما قانع باشيد. توقع من و توقع شما بايد اين باشد كه اين بذرِ به‌ثمرنشسته تبديل شود به يك نهال برومند، و تبديل شود به يك شجره‌ى طيبه... خود را در آغاز راه بدانيد. سعى كنيد در طراز نخبگى باقى بمانيد. امروز شما نخبه‌ايد، اما مسابقه است؛ ممكن است سطح علمى كشور به حدى برسد كه اين مقدار، نصاب نخبگى نباشد؛ لازم باشد انسان به نصاب بالاترى دست پيدا كند.» (۱۳۹۱/۰۷/۱۲)

2. همراهي علم با معنويت

تاکيد بر معنويت و همراهي علم و دين و تلاش براي پيشرفت در هر دو حيطه از نکات ديگري است که رهبر معظم انقلاب به طور مستمر به نخبگان جامعه تذکر مي‌دهند و بيان مي‌دارند: «توصيه‌ى ديگر من اين است كه عزيزان! از خودتان مراقبت كنيد. مراد من مراقبت فيزيكى نيست. مراقبت كنيد در معنويت، در تهذيب نفس؛ اين به شما كمك خواهد كرد. بايد بتوانيم چهره‌ى مقبولى در پيشگاه الهى براى خودمان درست كنيم. شما جوانيد؛ دلهاتان پاك است، روحهاتان شفاف است. دست يافتن به رتبه‌ها و مقامات معنوى و روحى در سنينى كه شما هستيد، شايد بشود گفت ده برابر آسانتر است براى كسى در سنين من. ميتوانيد توجه پيدا كنيد، ميتوانيد توسل پيدا كنيد، ميتوانيد با خدا انس پيدا كنيد، ميتوانيد خودتان را از گناهان دور نگه داريد» (۱۳۹۱/۰۷/۱۲)

3. پرهيز از تلقيد از غرب

نکته سوم که رهبر معظم انقلاب بارها و بارها به نخبگان کشور تذکر داده و از آنها چنين مطالبه‌اي داشته‌اند اين است که ميان اقتباس دانش و استفاده از دستاوردهاي علمي غرب از يک سو و تقليد و پيروي کورکورانه از غرب تفکيک ایجاد کنند: «پيشرفت علمي و اقتباس علمي - که من به اقتباس معتقدم؛ اما به ترجمه محض و اکتفاي به ترجمه، معتقد نيستم - کاري لازم است و اسلام هم ما را به اين، امر مي کند. به هرحال گرفتن علم از ديگران، با گرفتن فرهنگِ ديگران اشتباه نشود. اين مغالطه بزرگي است که کسي بگويد علم غربيها خوب است، پس فرهنگ و سيستم زندگي و اخلاقشان هم خوب است؛ نه، اينها با هم ملازمه اي ندارد. علمشان خوب است؛ اما اين علم، پروريده و ساخته اين فرهنگ نيست؛ حتّي اين فرهنگ به اين علم ضرر هم مي زند. علم، موّلدها و عناصر به وجودآورنده خاص خود را دارد؛ بايد آنها را پيدا کرد. فرهنگ بي بندوباري، بي ديني، خودپرستي، گرايش به پول و مادّه و اصيل دانستن مادّيگري و ارزشهاي مادّي، فرهنگهاي غلطي است که امروز غرب دچار اينهاست.» (۱۳۸۱/۰۷/۰۳)

4. ضرورت ايجاد يک جهش علمي و جنبش نرم‌افزاري

 چهارمين و آخرين نکته مهم ديگر که رهبر معظم انقلاب در مورد نخبگان مورد نظر داشته و دارند ايجاد شبکه‌اي از نخبگان و يک چرخه کامل از حرکت نخبگاني است که در نهايت به يک جنبش نرم‌افزاري و يک جهش علمي منجر شود و به صرف تربيت تک تک افراد نخبه اکتفا نشود: «نكته‌ى ديگر اين است كه ما مسئله‌ى رعايت نخبگان و نگاه به نخبگان را به يك حالت شبكه‌اى در بياوريم. ما نخبه را شناسائى ميكنيم، انتخاب ميكنيم، كمك ميكنيم و ثبات در حركت نخبگى به او ميدهيم؛ اين كافى نيست. بايد يك حركت شبكه‌اىِ سازنده و يك چرخه به وجود بيايد، كه از پرورش و ساخت نخبه آغاز ميشود؛ يعنى مربيگرى. ريشه و پايه هم در آموزش و پرورش است؛ همچنان كه يكى از جوانها گفت. ما بايد استعدادهاى نخبه را شناسائى كنيم و تربيت كنيم، بعد در ميان اينها گزينش و انتخاب لازم است؛ بعضى نخبه‌ترند، بعضى استعدادهاى برترند؛ انتخاب بهترينها. بعد از آن، نگهدارى و ارتقاء است؛ نه فقط نگهدارى، بلكه نگهدارى همراه با ارتقاء و پيشرفت. كمك كنيد اين نخبه اگر امروز در رتبه‌ى دهم است، در آينده‌ى نه چندان دورى به رتبه‌ى اول برسد؛ ارتقاء پيدا كند. بعد اين نخبه، خود وارد چرخه‌ى نخبه‌سازى شود - يعنى حالت شبكه‌اى پيدا كند - خود اين نخبه، نخبه‌ساز و نخبه‌پرور شود. در اين صورت، حالت درون‌زائى به وجود خواهد آمد و حركت مضاعف خواهد شد. اگر ما يك چنين شيوه‌اى را در پيش بگيريم، به نظر ميرسد كه كار پيشرفت خواهد كرد.» (۱۳۹۱/۰۷/۱۲) به نظر مي‌رسد که اين مساله شکل گيري يک جامعه کامل نخبگاني و ايجاد محصول آن که يک جهش علمي و جنبش نرم‌افزاري است از خواسته‌ها و برنامه‌هاي سابقه‌دار رهبر انقلاب بوده است: «من دو سه سال پيش در يک اجتماع دانشجويي در يکي از دانشگاه ها گفتم امروز ما به جنبش نرم افزاري احتياج داريم. يک جنبش و يک حرکت و يک تلاش عمومي لازم است.» (۱۳۸۱/۰۷/۰۳)

آنچه ذکر شد بيان همه نکات مهمي که در اين رابطه بايد به آنها توجه شود نيست و اميد است که يک پژوهش جامع و کلان بتواند منظومه کامل نيازمندي‌هاي اين حيطه را استخراج و در اختيار عموم نخبگان کشور قرار دهد.