ملک محمد یکی از دو پسر مشهور ملک نایف، ولیعهد و وزیر کشور پیشین عربستان می‌باشد که اوایل سال جاری درگذشت. علی رغم آنکه او سال‌ها در کنار پدرش در وزارت کشور فعالیت کرده بود، پیرو سنتی در خانواده‌های آل سعود و به منظور حفظ احترام فرزند ارشد، ابتدا سمت وزارت کشور به فرد برجسته‌تری از خانواده یعنی ملک احمد بن عبدالعزیز آل سعود واگذار شد. ملک احمد همچونملک عبدالعزیز آل سعود فرزند یکی از بنیانگذاران حکومت آل سعود در عربستان یعنی عبدالعزیز آل سعود بود. او 70 سال سن داشته و از جمله یکی از جوان‌ترین فرزندان ملک عبدالعزیز بشمار می‌رفت که در قید حیات بودند. با این حال دلیل برکناری ملک احمد مشخص نیست ولی گفته می‌شود این کار بنا به درخواست خودش صورت پذیرفته است.

■ جابجایی‌های انجام شده در سمت‌های دولتی■

اگرچه نمی‌توان با صراحت گفت تاکنون بی‌سابقه بوده، ولی پیش ازاین کمتر سابقه داشته است که یکی از شاهزادگان تا زمانی که در قید حیات است از سمت خود کنار گذاشته شود. به عنوان نمونه، در سال 2009 با کناره‌گیری شاهزاده مطیب بن عبدل العزیز آل سعود از سمتش که با هدف حمایت از فرزندش شاهزاده منصور صورت گرفت، تغییرات قابل توجهی در کادر وزرات شهرداری‌ها که البته از لحاظ استراتژیک حائز اهمیت نبوده و تنها وظیفه نظارت بر انتخابات شهرداری‌ها به عنوان تنها انتخاباتی که در کشور برگزار می‌شود را بر عهده داشته است به وقوع پیوست .

در جولای سال جاری، شاهزاده بندر 63 ساله جایگزین یکی دیگر از شاهزادگان نسل دوم به نام شاهزاده مقرین بن عبدالعزیز آل سعود شد که از نظر سنی فاصله چندانی با او نداشت و 67 ساله بود. مقرین بن عبدالعزیز برادر ناتنی پادشاه بود ولی از آن جهت که مادری غیر سعودی داشت برای ریاست سازمان اطلاعات مناسب تشخیص داده نشد. شاهزاده بندر یکی از فرزندان شاهزاده سلطان، وزیر دفاع پیشین است که سال گذشته درگذشت و پیش از شاهزاده نایف، ولیعهد عربستان بوده است. به عبارت دیگر، اگرچه هر دو ولیعهد پیش از پادشاه درگذشتند ولی با این حال فرزندانشان مسیر پیشرفت را سریع‌تر وهموارتر از سایر همتایان نسل سوم خود پیمودند. او سفیر سابق عربستان در آمریکا نیز بوده است که حضور بیش از دو دهه در واشنگتن باعث شده است تا روابط گسترده‌ای با مقامات کاخ سفید داشته باشد. بعلاوه از او به عنوان کسی یاد می‌شود که بیش از دیگران خواهان اتخاذ سیاست‌های جنگ طلبانه دربرابر ایران و سوریه است. در همین رابطه رسانه‌های ایرانی به طرح ادعاهای بی اساسی پرداختند مبنی بر اینکه او در ماه جولای توسط شبه نظامیان سوریه ترور شده است.

■ ثبات حکومت سعودی■

اقدام اخیر دولت عربستان احتمال اینکه زودتر از آنچه انتظار می‌رفت جانشینی پادشاه به نسل سوم آل سعود برسد را افزایش داد. از نظر دولت‌های غربی، به احتمال بسیار زیاد شاهزاده احمد وارث تخت و تاج پادشاهی خواهد بود. براساس گفتگوهای هفته گذشته در پارلمان انگلیس، چنانچه شاهزاده احم نیز به اندازه‌ملک عبدالله عمر کند، در سال 2017 به پادشاهی خواهد رسید. با این حال انتصاب شاهزاده محمد نشان می‌دهد که مقامات سعودی به خوبی نسبت به ضرورت بکارگیری نیروهای جوان و با انرژی تر در راس امور آگاهی یافته‌اند. مسئله بحث بر سر جانشینی پادشاه، از جمله عمده‌ترین تهدیداتی است که ثبات حکومت آل سعود را با خطر مواجه می‌سازد. بدیهی است این تنها گوشه‌ای از تهدیدات پیش روست که مقامات سلطنتی نسبت به آن آگاهی داشته و خود را برای مقابله با ان آماده می‌سازند. مذاکراتی که غالبا در پشت درهای بسته انجام می‌شود و به طرز نامطلوبی برای غرب مبهم است. به طور کلی بی تردید سن زیاد اکثر افرادی که در سطوح عالی تصمیم گیری قرار دارند، موضوع تامل برانگیزی محسوب می‌شود زیرا به دلیل محدودیت‌های جسمی که آنها دارند زمان و انرژی کمتری می‌توانند صرف امور مملکت کنند. این در حالیست که کلیت حکومت نیز مخالف موضوع نمایندگی است.

در غرب، شاهزاده محمد را بیشتر به سبب اجرای برنامه بازپروری مظنونین طرفدار القاعده می‌شناسند. این برنامه، مجموعه‌ای بود متشکل از بخش‌هایی چون بازآموزی مذهبی، ایجاد پیوند دوباره میان این افراد و اجتماع و همچنین بکارگیری روش‌های انطباقی با حمایت خانواده‌ها بود که در اختیار شبه نظامیانی قرار می‌گرفت که از نقش خود در بروز ناآرامی‌ها مطلع نبودند. شیوه‌هایی که به منظور تغییر مسیر آنها بکار گرفته می‌شد متنوع بوده و شامل گزینه‌هایی مانند اعزام یک فرد روحانی به منظور انجام مباحثات قرآنی با آنها و یا فراهم آوردن زمینه ازدواج برای آنها بود.

عموما از این برنامه به عنوان راهکاری ضد تروریستی مبتنی بر روح و جسم یاد می‌شود که در قیاس با شیوه جزم اندیشانه شاهزاده نایف بازده بهتری داشته است. شیوه‌ای که طی بیش از چهار دهه در راس سیاست‌های وزارت خارجه قرار داشته و ناظر بر نیروهای نظامی مذهبی و امنیت داخلی بوده است. سیاست گذاران غربی شاهزاده محمد را عنصری می‌دانند که در پی اجرای ساختارهای مدرن است.

علی رغم آنچه گفته شد، نتایج سوء ناشی از اجرای راهکارهای گاها مصالحه جویانه او در برابر تندروهای مذهبی در سال 2009 آشکار شد. هنگامی که یکی افراد سابق القاعده طی یک اقدام انتحاری خودش را در خانه شاهزاده منفجر کرد. گروه‌های مدافع حقوق بشر نسبت به عدم وجود رویه قضایی منظم در برنامه جهاد رهاب اظهار نگرانی کرده‌اند. این درحالیست که آزادیخواهان عربستان - که از حمایت کمتری برخوردارند - به این نکته اشاره می‌کنند که تاکنون عفو و برنامه‌های بازپروری برای فعالان آزادیخواهی که به اتهام ارتکاب جرایمی همچون تقاضای یک حکومت سلطنتی مشروطه در زندان به سر می‌برند، اجرا نشده است.

■ابهام در جانشینی پادشاه■

درحال‌حاضر، مدعی اصلی تصاحب تاج و تخت در آیندهشاهزاده محمد است. دیگر شاهزادگان برجسته از نسل او عبارت از برادرش شاهزاده سعود، رئیس دادگاه ولیعهد و وزیر دفاع سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، برادر بندر، خالد بن سلطان، قائم مقام وزیر دفاع، خالد بن فیصل بن عبدالعزیز آل سعود، فرماندار مکه، پسر پادشاه سابق، الفیصل و برادر وزیر امور خارجه، شاهزاده میت بن عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود، پسر پادشاه و رئیس گارد ملی هستند. تصمیم‌گیری در خصوص مسئله جانشین پادشاه در گفتگوهای خصوصی میان اعضای خانواده سلطنتی مطرح می‌شود. البته شورای رسمی نیز وجود دارد که پادشاه را در تصمیم‌گیری برای انتخاب جانشین سیاسی خود یاری می‌کند. بدین ترتیب ناظران خارجی صرفا باید به گمانه‌زنی‌ها در این زمینه بسنده کنند.

منبع:اشراف