دیدبان: داعش به لحاظ هویتی یک گروه منشعب از القاعده است که بعد از وقوع بیداری اسلامی در کشورهای عربی دچار یک تحول ژنتیکی - سیاسی شد و در سال 2013 اعلام موجودیت کرد. این گروه توانسته در مدت کوتاهی از طریق انجام اقدامات تروریستی با تکنیک ­های وحشیانه به مهم ­ترین چالش امنیتی منطقه غرب آسیا تبدیل شود. این گروه فعالیت خود را ابتدا در سوریه شروع کرد، بعدا به عراق گسترش پیدا کرد، در لیبی و نیجریه نیز گروه­ های افراطی ­گرایی بودند که با ابوبکر البغدادی بیعت کردند و پرچم داعش را در چهار کشور برافراشتند. آخرین کشوری که داعش وارد آن شد و فعالیت خود را شروع کرد، کشور افغانستان است. در این نوشتار به بررسی پیدایش و مبارزات این گروه وحشی صفت در افغانستان و مزاحمت های احتمالی آن به جمهوری اسلامی ایران خواهیم پرداخت.

1- پیدایش

داعش به طور جدی از اواخر سال 1393 شمسی (اوایل سال میلادی جاری) فعالیت خود را در افغانستان به عنوان آخرین مقصد خود علنی و آشکار کرد و روز به روز هم بر گستره این فعالیت اضافه شد. به هر روی داعش وارد افغانستان شد و توانست در مدتی کوتاه، فعالیت‌های درخور توجهی سازمان دهی کرده و خود را به ‌عنوان گروهی باانگیزه، لجستیک نظامی و با منابع مالی قابل ‌توجه معرفی نماید. نظر آگاهان مسایل سیاسی بر این است که بیشتر گروه ‌های شبه ‌نظامی پاکستان به ویژه گروه ‌هایی که از طالبان پاکستان جدا شده ‌اند تصمیم دارند به داعش افغانستان پیوسته یا به نوعی از این گروه حمایت کنند تا از منابع سرشار مالی که توسط قدرت ‌های غربی برای داعش فراهم می‌ شود سهیم باشند.

سرمایه گذاری غرب بر روی داعش

شواهد نشان می دهد که غربی ها طی سال های اخیر دیگر آن حمایت پر رونق روزهای اول خود از طالبان را ندارند و بر روی داعش سرمایه گذاری کرده اند، تمامی این سال ها نیز اضافه شدن به نیروهای طالبان به همین جهت بوده است. پیوستن جوانان افغانستانی به گروه های شبه نظامی نه به خاطر تفکرات اسلامی و نه به خاطر اعتقادات جهادی این گروه های تندرو بود، بلکه برای امرار معاش و کسب حقوق خوب از دست غربی ها به شبه نظامیان می پیوستند.

برنامه ریزی برای ورود به آسیای میانه

گروه تروریستی داعش قصد دارد از دو معبر وارد آسیای میانه شود تا به کشورهای تاجیکستان، قرقیزستان و دیگر کشورهای این منطقه دست یابد که امتداد آن به قفقاز خواهد رسید؛ معبر اول برای گروه تروریستی داعش «دانگام» ولایت ننگرهار و «کامدیش» ولایت نورستان و در ادامه رسیدن به بدخشان است و معبر دیگر، مسیر «هلمند»، «گلستان»، «فراه» و پس از آن به سمت کوهستان ‌های ولایت «غور» و در نهایت ولایت «فاریاب» می ‌باشد و در حال حاضر گروه تروریستی داعش از همین دو مسیر خود را به آسیای میانه رسانده است.

عضوگیری از میان جنگجویان بریده از طالبان

داعش در طول کمتر از یک سال حضور خود در افغانستان، سعی کرد تا ضمن عضوگیری از میان جنگجویان بریده از طالبان، از میان مردم و جوانان افغان نیز عضوگیری نماید. علی رغم وجود فقر و تنگدستی، سابقه طولانی افراط گرایی، بیکاری و مشکلات عدیده دیگر، گزارش ‌هایی از عضوگیری وسیع داعش در افغانستان از میان مردم عادی گزارش نشده است.

در حال حاضر جذب نیروهای گروه تروریستی داعش در شمال و شمال شرق افغانستان هنوز تکمیل نشده و احتمالا در این مناطق برای دست ‌یابی به آسیای میانه دست به جنگ ‌های خونین بزنند، همچنین در کابل و اطراف آن نیز در حال جذب نیرو هستند و به هر نفر 1000 دلار پول نقد و یک موتور سیکلت می ‌دهند و توانسته ‌اند از اطراف کابل 700 الی 800 نفر را نیز جذب کنند. (1)

2- مبارزه با طالبان و شیعیان

نیروهای داعش در گام اول فقط با بالا بردن پرچم ­های سیاه اعلام حضور کردند اما به تدریج عملیات­ هایی را شروع کردند و تمرکز آن ­ها بر مبارزه با طالبان و هراس ­افکنی و وحشت ­افکنی در میان شیعیان قرار گرفت.

شیعیان و طالبان اهداف نخست داعش در افغانستان

معاون دوم رئیس‌اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان ضمن اشاره به ناامنی‌ های شمال این کشور از شیعیان و طالبان به عنوان اهداف نخست حضور داعش در افغانستان یاد کرد. وی خاطرنشان ساخت که یکی از اهداف فعالیت گروه تروریستی داعش در مناطق مرکزی افغانستان، هدف قرار دادن هزاره‌ ها و شیعیان است.

محمد محقق با اشاره به گروگان گیری‌ های اخیر در افغانستان تأکید کرد که زنگ خطر داعش در افغانستان به صدا در آمده و حکومت این کشور باید هزاره‌ ها و شیعیان را بی ‌دفاع رها نکرده و آن‌ ها را مجهز کند. وی در رابطه با حضور گروه تروریستی داعش در افغانستان اظهار داشت: در قدم اول حضور داعش در افغانستان برای جنگ با طالبان است که در همین راستا چندین شهرستان را در مناطق شرقی این کشور به تصرف در آوردند که با بمباران نیروهای افغان مواجه شده و شکست خوردند. (2)

شواهد نشان می دهد که این گروه تروریستی ضربه به شیعیان افغان را هدف استراتژیک خود قرار داده است. تشیع در افغانستان عمدتاً مترادف با «هزاره» است و این گروه قومی و مذهب تشیع در افغانستان وحدت مفهومی یافته ‌اند به‌گونه ‌ای که وقتی کسی واژه هزاره را به کار می ‌برد، منظورش شیعه است. با این حال شیعیان افغانستان به قوم هزاره محدود نیست و سادات، قزلباش ‌ها نیز شیعه ‌مذهب هستند. به ‌علاوه اقلیتی از تاجیک ‌ها، پشتون ‌ها و ترکمن ‌ها نیز شیعه‌ مذهب هستند. 

تمرکز جمعیتی شیعیان در مرکز افغانستان و در ولایات بامیان، غزنی، ارزگان، غور، جوزجان، سمنگان و بخش ‌هایی از بلخ قرار دارد که اصطلاحاً «هزاره‌ جات» نامیده می‌ شود. با این حال شیعیان در سایر ولایات و شهرهای افغانستان نیز حضور دارند. با این وصف می ‌توان گفت که دامنه فعالیت ‌های داعش در ماه‌ های اخیر به «هزاره‌ جات» نرسیده اما در مناطق همجوار و در مناطقی که جمعیت قابل ‌توجهی از شیعیان در آن قرار دارد از جمله در برخی شهرهای ولایات غزنی، زابل و هلمند، فعالیت ‌های تروریستی به رهبری این جریان رخ داده است. (3)

3- عدم مبارزه با دولت

انتظار می ­رفت که داعش با دولت افغانستان وارد جنگ شود اما بر عکس شاهد مبارزه آن با طالبان و ترور و وحشت ­افکنی در میان شیعیان افغانستان بوده ­ایم. این موضوع که چرا داعش به مبارزه با دولت نپرداخته، دلایل مشخصی دارد؛ نخست این ­که داعش در افغانستان نوپا و ضعیف است و اصولا توانایی مبارزه با دولت و نیروهای امنیتی افغانستان را ندارد، هر چند که نیروهای امنیتی افغانستان نیز خیلی قدرتمند نیستند.

ثانیا، اگر داعش به مبارزه با دولت می ­پرداخت، احتمالا کشورهای غربی و یا ایران وارد ماجرا شده و برای مبارزه با داعش به دولت افغانستان کمک می­ کردند ـ همان طوری که داعش در سوریه و عراق به مبارزه با دولت پرداخت و کشورهای دیگر به کمک دولت در این کشورها آمدند ـ اما زمانی که مبارزه علیه دولت شکل نگرفته است، طبیعتا این وضعیت هم پیش نمی ­آید؛ لذا برای ممانعت از وقوع چنین اتفاقی هنوز وارد مبارزه با دولت نشده­ اند.

داعش خواستار تسلط بر اراضی خشخاش

دلیل عمده مبارزه داعش با طالبان نیز این است که طالبان بعد از علنی شدن فوت ملاعمر ـ سرکرده این گروه ـ دچار چندپارگی شده است؛ به علاوه این گروه در سال­ های اخیر تا حدود زیادی کارکرد خود برای حامیان خارجی ­اش را از دست داده است؛ بنابراین مبارزه با طالبان هزینه ­ای برای داعش نداشته و اتفاقا برای آن­ ها منفعت دارد و آن کسب سرزمین ­های تحت تسلط طالبان است و از آن ­جا که معمولا در این اراضی خشخاش کشت می­ شود، واجد منافع اقتصادی است. شایان ذکر است که در حال حاضر سالانه حدود یک میلیارد دلار از محل کشت و قاچاق تریاک نصیب این گروه می ­شود که می ­تواند اقتصاد جنگ در افغانستان را تمشیت کند. به نظر می آید یکی از اهداف مبارزه داعش با طالبان، به دست آوردن سرزمین­ های تحت سلطه آن­ ها به منظور تامین بخشی از هزینه ­های اقتصادی خود در افغانستان باشد.

داعش سعی کرده است تا درگیری ­ها را از جنوب افغانستان به شمال این کشور بکشاند. درگیری­ های دهه گذشته دولت افغانستان و طالبان معمولا در نیمه جنوبی این کشور که عمدتا پشتون نشین است در جریان بوده است اما در سال جدید میدان نبرد تا حدودی به شمال افغانستان منتقل شده است. داعش برای ارتباط ­گیری با بنیادگرایان آسیای مرکزی و در دسترس بودن امکان فرار به این منطقه در صورت افزایش فشارها علیه این گروه در افغانستان، سعی کرده است که درگیری ­ها را به شمال این کشور بکشاند.

4- مزاحمت برای ایران

در شرایط فعلی تصور حمله این گروه به جمهوری اسلامی ایران از سوی مرز افغانستان وجود ندارد؛ به این جهت که مرزهای جمهوری اسلامی ایران محکم و باثبات بوده و نیروهای امنیتی کشورمان جدیت کامل در این حوزه دارند. توان نظامی داعش نیز در اندازه ­ای نیست که در جبهه جدید وارد مناقشه شود. اما در آن نقشه ­ای که در اواسط سال 2014 منتشر کردند، ایران و تمام مشرق اسلامی جزء ولایت خراسان آن ­ها محسوب شده است؛ لذا برای ایران نیز برنامه ­ریزی کرده­ اند.

یکی از اهداف حضور داعش در افغانستان، ایجاد مزاحمت برای ایران است؛ کما این که یکی از اهداف آن­ ها برای رسیدن به آسیای مرکزی مخدوش کردن امنیت روسیه است. اخیرا نیز یک بمب ­گذاری در چین انجام شده است که داعش افغانستان مسئولیت آن را پذیرفته است. بنابراین در کوتاه­ مدت وقوع حمله داعش به ایران متصور نیست اما احتمالا به لحاظ امنیتی مزاحمت ­هایی در مرزهای شرقی کشورمان ایجاد خواهند کرد؛ مثل اقدامات «بزن در رویی» که در جنوب شرق کشور انجام گرفته است.

فرجام سخن

داعش برای گسترش حوزه نفوذ خود در افغانستان با چالش‌ های جدی و متعددی رو به رو است که پیشروی آن را حتی در مناطق پشتون نشین با چالش مواجه خواهد کرد. به نظر دیدبان هرچند امید این جریان به پشتون‌ های افغان است اما به دلیل وجود تفاوت‌ های ایدئولوژیک و اعتقادی میان مذهب حنفی و طریقت «دیوبندی» طالبان و گرایش سلفی ـ وهابی داعش، احتمالاً با پذیرش گسترده این قوم مواجه نخواهد شد. علاوه بر این، رفتارهای غیرانسانی، وحشیانه و بی‌قاعده داعش در سوریه و عراق، وحشت عمیقی را در میان مردم افغانستان اعم از پشتون، تاجیک، ازبک و سایر اقوام پدید آورده است. وضعیت هزاره‌ های شیعه نیز در این میان روشن است و بسیار بعید است که در کوتاه ‌مدت داعش بتواند به مناطق هزاره نشین نفوذ کند.

منابع:

1. http://www.tasnimnews.com/Home/Single/806378

2. http://www.1tvnews.af/fa/news/afghanistan/17726-2015-07-22-06-21-55

3. http://www.1tvnews.af/fa/news/afghanistan/17726-2015-07-22-06-21-55