دیدبان: پس از اینکه جنگجویان القاعده در عراق در پی حملات طولانی مدت و خونین آمریکا در اواخر دهه گذشته مجبور شدند از دیده ها پنهان شوند، جنگجویان باقی مانده در میان قبایل سنی در کشور همسایه یعنی سوریه از میان افرادی با طرز فکرهای مشابه نیرو جمع کردند. گروه تشکیل شده سال ها جنگ علیه نیروهای دولت سوریه و درگیری با رقبای تروریستی خود را دوام آورد. سپس مقری برای خود در سوریه تشکیل داد و برای بازگشت به قدرت در غرب عراق نقشه کشید.

عملیات برای اجرای این نقشه در اواخر سال 2013 و با اشغال فلوجه آغاز شد و داعش در سال 2014 با اشغال ناگهانی موصل به بزرگترین پیروزی خود در عراق دست یافت و پس از آن به سمت تکریت پیشروی کرد.[1] با توجه به روند جنگ، به نظر می رسید شرایط به نفع داعش نیست. اما همه چیز اکنون تغییر کرده است. اگر باز پس گیری تکریت شکستی برای داعش بود، اشغال رمادی برای عراق شکستی بزرگتر بود.

الانبار استان سنی نشینی است که مردم آن از دولت شیعه حاکم به شدت خشمگین بوند و همچنین مکانی است که نیروهای آمریکایی در آن درگیری های خونین را تجربه کردند.

نیروهای آمریکایی پس از تجاربی تلخ در خیابان های فلوجه و رمادی در نهایت توانستند در سال ۲۰۰۶ و پس از اینکه قبایل قدرتمند و جنگجویان پیشین به القاعده پشت کردند، در استان الانبار امنیت برقرار کنند. اما جنبش موسوم به شورای بیداری سنی که در سال های پس از خروج نیروهای آمریکایی از پایان سال ۲۰۱۱ فعالیت خود را آغاز کرد، بار دیگر با شکایت از دولت مرکزی بغداد و ابراز بی اعتمادی به آن در این استان ناآرامی ایجاد کرد. [2] در این یادداشت تلاش خواهیم کرد رفتار نیروهای بسیج مردمی عراق را در آینده سه ماهه اخیر به بوته تحلیل ببریم و سپس برای چشم انداز این گروه در ماه آتی برنامه اجرایی تدارک بینیم.

تقویت موضع داعش پس از فتح الرمادی

وائل عصام خبرنگار کهنه کار که پس از جنگ سال 2003 با شورشی ها در عراق متحد شده بود، گفته است: «پس از رمادی، داعش می تواند خود را به عنوان تنها نیروی سنی که در مقابل نیروهای شیعه ایستادگی کرده است، معرفی کند. نیروهای سنی که با دولت متحد شدند در دستیابی به خواسته های جامعه سنی ناموفق بودند.»[3]

بر خلاف سال 2006 که قبایل سنی همه علیه القاعده در عراق متحد شدند، اکنون اختلاف نظر شدیدی در مورد مقابله با داعش در میان آنها وجود دارد. با سقوط الرمادی، قبایلی که با داعش متحد شده بودند با اشاره به شکست قبایل طرفدار دولت در سرتاسر استان الانبار، موقعیت بهتری برای جذب اقوام خود به سمت این گروه می یابند.

خواست مردم الانبار و دولت؛ عامل اصلی حضور حشدالشعبی در الانبار

درخواست مجدانه و مکرر دولت ائتلافی عراق و سیل روسای قبایل سنی عراق از حشدالشعبی احتمال حضور این گروه مردمی در عملیات آزادسازی الرمادی و سایر مناطق استان الانبار را افزایش می دهد. برای تبیین این فرضیه، اجازه دهید چند ماه به عقب برگردیم. حشدالشعبی با سماجت عملیاتی خویش توانست تکریت مرکز استان صلاح الدین را تصرف کرده و از دست داعش خارج نماید. تکریت سه ویژگی داشت: اول اینکه، به نسبت حداقلی نزدیک به مرزهای ایران بود. دوم، در چند ده کیلومتری شمال شرقی بغداد بود و سوم اینکه، زادگاه صدام حسین و سایر بعثی های ریشه دار در سیستم سیاسی عراق بود.

این سه ویژگی روی هم رفته توانست این نیروهای مردمی را متقاعد به حضور در تکریت کند و این سرزمین با فراز و فرودهای خاص خویش، بالاخره به تصرف نیروهای مردمی و ارتش عراق درآمد. الرمادی و به تبع آن استان الانبار این سه ویژگی را نداشت. یک علت فراتر از این هم می توان بر فقدان این سه ویژگی کلیدی تکریت اضافه نمود. رمادی شهری بوده که در گذشته بسترهای افراط خیز در آن بوده است؛ آمریکایی ها در طول حضور مستقیم نظامی شان از سال 2003 تا 2011 در عراق هیچ وقت نتوانستند ادعای برتری مطلق بر استان الانبار و خصوصا مرکز این شهر داشته باشند.

علی رغم فقدان چهار ویژگی کلیدی یادشده در بالا، بسیج مردمی عراق بنابر رسالت انسانی خویش در حفاظت از تمامیت ارضی عراق و تمامی مردمان سرزمین عراق قبول کرد که با تمامی قوا در عرصه مبارزه با تروریست ها وارد بشود. آنها در ابتدا با بی مهری های روسای قبایل مناطق داعش نشین و دولت مرکزی عراق مواجه شده بودند ولی اکنون دوباره در صدر توجهات دولت و روسای قبایل الانبار قرار گرفته اند.

کف مطالبات حشدالشعبی در مقطع کنونی

درست است که این نیروی مردمی در 14 خرداد 93 با فتوای قاطع مرجعیت شیعه بی هیچ چشم داشت مادی و معنوی به صحنه های نبرد و دفاع آمد اما اکنون فرصت مناسبی برای این گروه مردمی است که وزن خود را در معادلات نظامی و تا حدودی سیاسی عراق بهبود بخشد.

از جمله مطالبات این گروه می تواند این موارد باشد:

1. جذب تدریجی افراد متمایل این گروه به ساختار ارتش و سازمان امنیت عراق.

2. تعریف برخی مشوق های مالی برای افرادی که علاقه ای به ورود به ارتش یا سازمان امنیت این کشور پس از اتمام بحران داعش ندارند.

3. بازسازی مهمات تسلیحاتی و ادوات لجستیکی.

4. مجاب نمودن حمایت علنی ائتلاف بین المللی ضدداعش و ارکان مختلف دولت ائتلافی عراق از خط مشی این گروه: در مورد رفتار آمریکا به مثابه رهبر ائتلاف بین المللی ضدداعش می توان تحلیل کرد که، اختلاف فزاینده ای میان سیاست های اعلام شده آمریکا در مقابله با داعش و سیاست هایی که این کشور به اجرا می گذارد، وجود دارد؛ سیاست های اجرایی در مقابله با داعش به شدت کاستی دارد و بدتر از آن، نشان دهنده نوعی ابهام داخلی در مورد مقاصد آمریکا در مورد داعش و همچنین مقاصد دیگر اعضای «ائتلاف» است؛ ائتلافی که از سپتامبر گذشته به تدریج تحلیل رفت و از حدود 20 کشور به تعداد انگشت شماری کاهش یافته است صلاحیت اعمال نفوذ بر عراق را ندارد. [4]

گذشته از مطالبات یادشده در بالا، هدف اصلی گروه های مردمی عراق حفاظت از استان بغداد خصوصا مناطق غربی و شمالی آن باید باشد. نفوذ سیل هزاران نفری آوارگان استان الانبار، احتمال حمله های انتحاری و آشوب سازی عناصر مرتبط با داعش در پایتخت را گسترش داده است. صادق السلطانی استاندار بابل به تازگی اعلام کرد که شمار خانواده‌های آواره‌ای که وارد این استان شده است به دوازده هزار خانواده می‌رسد که رکوردی بی‌سابقه است.[5]

جمع بندی

تاریخ شهادت خواهد داد که "حشد الشعبی" اجازه نداد به یک وجب از خاک تحت اختیار امنیتی اش تعدی و تصرف شود. موفقیت این گروه مردمی توانست آن را در ردیف و تراز پیروزی های معجزه آسا در تاریخ جنگ های داخلی در جهان قرن بیست و یک میلادی دانست. کم و کیف این موفقیت را می توان به عنوان یک مطالعه موردی تحقیقی در دانشکده های علوم سیاسی، روابط بین الملل و علوم نظامی مورد بحث و ارزیابی قرار داد.