نویسنده: رامین ولی­زاده میدانی

دیدبان: انجام موفقیت­ آمیز مذاکرات صلح، به اختلافات بیش از صد ساله این کشور با حکومت مرکزی پایان خواهد داد. این مذاکرات که از اواخر سال 2012 شروع شده ­است، فراز و نشیب هایی به همراه داشته­ است. با این حال در ماه ­های اخیر شاهد اراده­ نسبتاً جدی از دو طرف مذاکره برای حل موضوع هستیم. در این نوشتار ابتدا به پیشینه­ اختلافات کردها در ترکیه اشاره می­ کنیم سپس به بررسی روند مذاکرات صلح می­ پردازیم.

بخش اول: پیشینه­ اختلافات کردها در ترکیه

1- دوره امپراتوری عثمانی

کردها در دوران عثمانی تحت ظلم سلطنت عثمانی بودند؛ به طوری که در ابتدای شروع جنبش آتاتورک، رضایت و حمایت ایشان را از این جنبش شاهدیم.

2- دوره جمهوری

فروپاشی امپراتوری عثمانی و استقرار جمهوری به دست آتاتورک، خشنودی کردها را به­ همراه داشت. اما با گذشت زمان و اقدامات جمهوری، این خشنودی دوام نیافت. گروه­ های مختلفی از کردها برای دفاع از هویت خود به پا خواستند. از مهم­ترین احزابی که در این راه دست به اقدامات مسلحانه زد، حزب کارگران کرد (P.K.K) بود.

2-1- حزب کارگران کردستان (P.K.K)

ارتش آزادی­ بخش خلق کردستان در سال 1979 تشکیل گردید. پس از اعلام موجودیت اکثراً در شرق و جنوب شرقی آناتولی، دست به تهیه تشکیلات نظامی زد. این سازمان پس از تشکیل، به منظور شناساندن و قوی جلوه دادن خود، به ترور چند تن از مخالفان خود پرداخت. با این­گونه عملیات، این سازمان در شرق و جنوب شرقی آناتولی نفوذ پیدا کرد و در بعضی نقاط نیز با تحمیل زور و قدرت بر مردم تسلط یافت. این سازمان که دولت را دشمن اعلام کرده بود، خواستار ایجاد دولت مستقل سوسیالیستی کرد با خط مشی مارکسیست لنینیستی در مناطق کردنشین ایران، عراق، و سوریه شد.(1)

2-1-1- رهبر حزب

عبدالله اوجالان به عنوان رهبر سابق این حزب، بعد از سال­ ها مبارزه مسلحانه، در 15 فوریه 1999 با همکاری سرویس­ های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل با ترکیه، در کشور کنیا دست­گیر شد و به ترکیه منتقل گردید.

بخش دوم: روند مذاکرات صلح با کردها

روند مذاکرات، واژه­ای نام ­آشنا برای حل و فصل مسئله ۱۰۰ ساله کردها در ترکیه است. این مذاکرات که برای حل و فصل مسئله کردها طراحی شده است، در سال ۲۰۱۴ پویایی بیشتری به خود گرفت و امیدها را برای حل مسئله تاریخی مشکلات کردها زنده کرد. عبدالله اوجالان، رهبر پ.ک.ک ترکیه که ۱۶ سال است در زندان به سر می­ برد، در اقدامی خواستار مذاکره با دولت ترکیه برای حل و فصل مسئله کردها شد. در نتیجه جزیره امرالی، (محل نگه داری عبدالله اوجالان) به مرکز روند مذاکرات تبدیل شده است.(2)

1- طرفین مذاکره

1-1- حزب حاکم

«یالچین آکدوغان» معاون نخست ­وزیر -احمد داوود اوغلو- مسئولیت جناح حکومتی روند مذاکرات را بر عهده دارد. آکدوغان بعد از پیروزی اردوغان در انتخابات 2014 به این مسئولیت انتخاب شده­ است.

1-2- حزب دموکراتیک خلق‌ها

حزب دموکراتیک خلق­ ها نیز به نمایندگی از کردها، نقش رابط بین حکومت مرکزی و اوجالان را بازی می­ کند. این حزب که به دنبال راه یافتن به پارلمان در انتخابات جاری امسال است، راه­یابی خود به پارلمان را در روند مذاکرات صلح مهم می­ داند؛ با توجه به این امر که اوجالان نیز از حضور این حزب در انتخابات پارلمان حمایت کرده ­است و حضور حزبی به نمایندگی از کردها را ضروری دانسته­ است.

2- اهداف

2-1- اهداف حکومت مرکزی

حکومت ترکیه در مذاکره با پ.ک.ک به دنبال «آتش­ بس تحکیم شده» است. یک «آتش­ بس تحکیم شده» به این معنی است: ۱) رسمی کردن آتش­بس به عنوان بخشی از مذاکرات ۲) پایان دادن به «اقتدار موازی» PKK در منطقه ۳) پایان دادن به مانع تراشی PKK در حمل ­و نقل امن در منطقه با مسدود کردن جاده­ها به بهانه­ کنترل هویت و دلایل دیگر ۴) پایان دادن به تخریب تأسیسات و فعالیت ­های اقتصادی در مناطق جنوب شرقی(3)

2-2- اهداف کردها

برخورداری از حقوق خود مانند دموکراتیزه شدن، آموزش به زبان کردی، مدیریت محلی به شکل گسترده، اعلام زبان کردی به عنوان زبان رسمی(4) و شناخت هویت کردی به عنوان هویتی مستقل.

3- حامیان

3-1- عبدالله اوجالان

روند مذاکرات با بیانیه­ اوجالان شروع شده است؛ بیانیه­ ای که از سوی او در 21 مارس 2013 (نوروز) صادر شد و با استقبال حزب حاکم رو به­ رو شد، آغاز مذاکرات را رقم زد. آغازی که پایانی بر خون­ریزی­ ها و خشونت­ ها در خاک ترکیه است.

3-2- مردم ترکیه

آمارها نشان می­ دهند که بیش از 80% مردم، خشنود از این مذاکرات هستند و از آن استقبال می­ کنند و در پی حل این موضوع هستند. مردم ترکیه به ­ویژه در جنوب شرقی این کشور از چندین دهه ناامنی به ­تنگ آمده­ اند؛ لذا کم­تر کسی پیدا می­ شود که موافق ادامه مذاکرات صلح نباشد.

3-3- گروه­ های کرد اسلامی

به تازگی ­ها همایشی با عنوان «مسئله کرد و روند مذاکرات» با حضور بسیاری از گروهای کرد اسلامی از مناطق مختلف ترکیه برگزار شد. شرکت­ کنندگان در این همایش به اهمیت این مذاکرات اشاره کردند و خواستار توجه بیش­تر دولت به این موضوع شدند.

4- موانع

4-1- اختلاف نظر بین اوجالان و سران پ.ک.ک

مذاکرات بین حکومت ترکیه و پ.ک.ک بر سر «آتش­ بس تحکیم شده» است. آتش­ بسی که آرامش همیشگی را به­ همراه داشته باشد. پ.ک.ک در حالی که مذاکرات در حال برگزاری است، به کنترل خود از مناطق شرقی و جنوب شرقی ادامه می­ دهد. ادامه­ چنین شرایطی برای پیش­برد مذاکرات تأثیر سلبی به ­همراه دارد. برخی بر این باورند که همه کردها اوجالان را برای خود به­ عنوان یک رهبر می­ پذیرند؛ اما در مقابل برخی این امر را مبالغه ­آمیز می­ دانند و بر این اعتقادند که همه کردها از اوجالان پیروی نمی­ کنند و زندانی بودن وی باعث شده است که فاصله­ ای بین اوجالان و طرفداران وی ایجاد شود. در این بین اختلاف نظر بین رهبر زندانی پ.ک.ک و سران این گروه می­ تواند مانعی جدی بر سر راه مذاکرات باشد.

4-2- بی­ اعتمادی طرفین

بی­ شک نمی­ توان انتظار داشت که اختلافاتی که در طی دهه­ ها بوجود آمده است، یک­ شبه قابل حل باشد. بی­ اعتمادی در چنین فضایی طبیعی به نظر می­ رسد؛ اما تشدید این موضوع، اثرات تخریبی خود را خواهد داشت.  در طول چندین دهه فضایی آکنده از عدم اعتماد بین حکومت مرکزی و کردها برقرار بوده است. آب شدن یخ بی­ اعتمادی در مدت زمان اندک دور از انتظار است.

4-3- طرح امنیتی جدید

با مطرح شدن بسته جدید امنیتی برای افزایش «نظم عمومی»، واکنش ­هایی از سوی حزب دموکراتیک خلق‌ها و سایر احزاب علیه حزب حاکم انجام گرفت. در این واکنش­ ها به تأثیر سلبی این طرح بر مذاکرات صلح تأکید شد و اجرا شدن آن برخلاف اراده دولت بر حل موضوع کردها قلمداد شد.

4-4- نگرانی دولت

در صورت رسیدن به توافق، عواقب آن سخت قابل پیش­ بینی است؛ لذا دولت این موضوع را با نگرانی به پیش می­ برد. عملکرد احتیاطی دولت، این امر را نشان می­ دهد. رسیدن به توافق به معنای پیروزی برای هر دو طرف و برای کل ترکیه است؛ اما نباید فراموش کرد که این پیروزی برای کردها از ارزش بالایی برخوردار است و آن­ها را در رسیدن به خواسته­ های خود نزدیک­تر کرده است. خواسته­ هایی که ممکن است به این مقدار قانع نباشند. پروسه صلح می­ تواند باعث قدرتمندتر شدن کردها شود و به ناآرامی­ ها دامن زند.

4-5- جماعت گولن

رسانه­ های فعال جماعت گولن به اختلافات بین حکومت ترکیه و کردها دامن می­زند. این رسانه­ ها با اغراق ­آمیز خواندن روابط بین حکومت ترکیه و پ.ک.ک، حزب حاکم را به پیروی از آن­ها محکوم می­ کند.

نتیجه گیری

کردها به عنوان هویتی مستقل در جامعه ترکیه، از دیرباز اختلافاتی با حکومت­ های مرکزی داشتند. تشکیل گروه پ.ک.ک نیز نمودی از این حقیقت در این جامعه است. در اواخر سال 2012 شاهد تحولی شگرف در روابط این گروه با حزب حاکم بودیم. تحولی که  به نظر دیدبان آغازگر، پایان خشونت­ ها بود. با استقبال حزب حاکم از این طرح­، پیش­رفت­ های چشم­ گیری در روابط آن دو در سال 2014 صورت پذیرفت. حال ادامه­ این پیش­رفت ­ها در سال 2015، نویدبخش روابط گسترده ­تر در طی مذاکرات پیش روست که با استقبال محتاطانه طرفین مواجه شده است.

منابع:

(1) ترکیه در جستجوی نقشی تازه در منطقه، جواد انصاری، وزارت امور خارجه

(2) http://farsi.rasthaber.net/?p=14235

(3) http://kurdpress.ir/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=78686

(4) http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/Print/?Id=76996