دیدبان: بالاخره پس از 9 روز مذاکره فشرده و تلاش گسترده دیپلمات ها در 13 فروردین بیانیه‌ای در دانشگاه پلی تکنیک شهر لوزان سوئیس به وسیله محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی قرائت شد. که البته علی‌رغم اینکه دو نفر در کنار هم ایستاده بودند، تفاوت های اساسی میان بیانات آنها وجود داشت و این در حالی بود که هر دو طرف از روی متن نکات را بیان کردند.
از سوی دیگر اوباما نیز در صحبت های خود پیرامون این بیانیه به مسائلی اشاره کرد، که جای تامل دارد. جان کری نیز در مصاحبه مطبوعاتی خود بلافاصله بعد از قرائت متن گفت: «هنوز جزئیاتی باقی مانده و مسائلی هست که باید حل شود؛ از آن جمله می‌توان به برنامه موشکی ایران و بحث زمان‌بندی اجرای توافق اشاره کرد.» در ادامه این متناقض گویی های طرفین بیانیه های وزارت خارجه ایران و آمریکا اساسا دو دنیای متفاوت را ترسیم می کنند به گونه ای که متن ایرانی کاملا مطابق میل ایران و متن آمریکایی کاملا مطابق میل آمریکا تنظیم شده است گویی هیچ توافقی صورت نگرفته است و یا یک طرف خلاف می گوید. این مسائل دقیقا همان نگرانی های اساسی نخبگان دانشگاهی و اجرایی کشور نسبت به امکانات طرف مقابل برای فشار و سو استفاده از هر گونه توافق احتمالی هستند. در ادامه به بررسی نکات کلی بیان شده از سوی طرفین می‌پردازیم:
1. تحریم ها
بدون شک مسئله تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران مهمترین بخش هر توافق یا راهکاری در این رابطه است. بر اساس آنچه در بیانیه قرائت شده به وسیله ظریف آمده است، «اتحادیه اروپا، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد. به علاوه یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد، که در آن کلیه قطعنامه های قبلی مرتبط با موضوع هسته‌ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی مورد توافق، لحاظ خواهد کرد.» قرار است تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران در اتحادیه اروپا، آمریکا و سازمان ملل لغو شوند اما نکته آن است که اکثر قطعنامه‌های صادر شده علیه ایران در سطوح ذکر شده دارای بندهای متفاوتی هستند که تنها یکی از آنها به برنامه هسته‌ای ایران مربوط می‌شود. به عنوان مثال در قطعنامه 1929 چهار اتهام علیه ایران مطرح شده است: 1- غنی سازی 2- توسعه موشک‌های بالستیک 3- نقض حقوق بشر 4- حمایت از تروریسم، محکوم شده‌ایم. لذا بر اساس آنچه ذکر شده است اینگونه تحریم‌ها لغو نخواهد شد. در حالی که مهمترین تحریم‌ها و فشارها از ناحیه این قطعنامه‌ها و قوانین علیه ایران اعمال شده است. که البته اوباما نیز به این نکته اشاره کرده و گفته است: «سایر تحریم‌ها برای نقض حقوق بشر و صنعت موشکی پا برجا است»
نکته دیگر درباره تحریم‌ها مشروط بودن آنهاست یعنی در صورت راستی‌آزمایی آژانس بین المللی انرژی اتمی که ما بارها عدم صداقت آنرا تجربه کرده‌ایم تحریم‌ها برداشته خواهد شد. این دقیقا همان تاکتیکی است که غرب در دوران البرادعی و پیش از بیانیه تهران در سعدآباد، استفاده کرد. اعتماد به آژانس که یک نهاد کاملا وابسته و تحت سلطه آمریکاست به هیچ وجه ممکن نیست.
مسئله بعدی درباره تحریم‌ها اینست که تا زمانی که تحریم‌ها برگشت‌پذیر هستند، هیچ سرمایه‌گذاری وارد ایران نخواهد شد و عملا مشکلات اقتصادی و تجاری ما به هیچ وجه حل نخواهند شد و فی الواقع سایه تحریم‌ها باعث ناکارآمدی توافق خواهد بود. این برگشت پذیری موجب می شود، آمریکایی ها همواره سلطه خود را بر مسئله حفظ کنند و هر گاه اراده کنند، فارغ از عملکرد ایران می‌توانند به هر بهانه ای تحریم‌ها را باز گردانند. و این مسئله با به کار بردن لفظ تعلیق در بیانیه واشنگتن به خوبی روشن است.
اما نکته آخر ابهامات و ابداعات متن منتشر شده است از جمله واژگان و ترکیب‌های: تحریم‌های هسته‌ای، اقتصادی، مالی، ثانویه، همزمانی و تدابیر محدودیت ساز مشخص است که بسیار قابل تفسیر و مناقشه هستند.
2.قطعنامه های شورای امنیت
بر اساس آنچه منتشر شده است، قطعنامه جدید شورای امنیت در مورد پرونده هسته ای ایران لغو قطعنامه های گذشته نیست بلکه یک ساختار جدید اقدام و ارزیابی را برای ایران مشخص خواهد کرد. و همه مسائل آن مشروط و مقید به قیود است به گونه ای که ایران باید راستی و پایبندی خود را اثبات کند تا هر قطعنامه به صورت برگشت پذیری برداشته شود و در صورت نگرانی طرف مقابل از اقدامات ایران وی می تواند با تکیه بر "عدم کارآیی" آن تحریم های گذشته باز خواهند گشت. آنچه در این مسئله حائز اهمیت است اینست که در این بند ایران اختیار مدیریت رفتار خود را به شورای امنیت که در سلطه طرف مقابل است واگذار کرده و در حالیکه ایران در صورت تخلف طرف مقابل هیچگونه امکانی برای اعاده حق خود ندارد چرا که در شورای امنیت که مرجع بی طرف در این توافق محسوب شده، همان طرف های مذاکره ایران هستند.
3. مباحث فنی
از نظرگاه فنی به نظر می رسد برنامه غنی سازی ایران به لحاظ صنعتی تعطیل شده است و تنها مقیاس تحقیقاتی آن حفظ شده است بطوری که توسعه ای نیز حداقل برای 10 تا 15 سال در کار نخواهد بود. به علاوه تمامی اقدامات تحقیقاتی ایران نیز زیر نظر کارشناسان آژانس و ناظران بین المللی خواهد بود.به عبارت دیگر هر چند ساختار کلی برنامه هسته ای ایران حفظ شده است اما برای مدت نسبتا زیادی این برنامه تنها جنبه تحقیقاتی خواهد داشت و فردو به عنوان نماد این تغییر شناخته خواهد شد. و سایت نظنز نیز در مقیاس بسیار محدود و تحت نظارت شدید و البته با فناوری های بسیار پیشرفته قرار خواهد گرفت.این نظارت ها تحت عنوان پروتکل الحاقی با کد 1/3 باید به تصویب مجلس برسد و دائمی خواهد بود. همچنین بر اساس آنچه در متن آمریکایی توافق آمده است، که البته بخشی از پروتکل الحاقی نیز هست، بازرسان آژانس هر زمان که اراده کردند می توانند از همه مراکز موشکی و نظامی ما بازدید کنند. که می توان گفت تقریبا هیچ کشور مستقلی در دنیا چنین اجازه ای به دیگران نمی دهد چرا که ناقض حق حاکمیت ملت و دولت است.
نکته پایانی
بر این اساس باید گفت که وزارت خارجه و تیم دولت از آنچه که در مورد توافق ژنو رخ داد عبرت نگرفته و دقیقا پای در همان راه گذشته نهاده اند.به نظر دیدبان توافقی که در نهایت طرف مقابل به هیچکدام از تعهدات خودش به درستی عمل نکرد و با تفسیرهای مغرضانه تا حد توان در اجرای آن کارشکنی کرد و همان توافق ضعیف نیز به درستی اجرایی نشد. هر چند به نظر می‌رسد این بیانیه یک تعهد بین المللی الزام آور است اما از دولت انتظار می رود هر چه سریعتر در قبال تناقضات به وجود آمده موضع گیری کرده و ابهامات موجود را رفع نماید. در ادامه مذاکرات و متن نهایی نیز که قرار است تا 10 تیر ماه تهیه شود تیم مذاکره کننده باید شرایط بهتری را به وجود آورد که البته این همان توافق دو مرحله ای است و با این اختلاف متنی که بین طرفین وجود دارد، احتمال عدم دستیابی به آن زیاد است. اما صرف نظر از همه مشکلات بیانیه ظریف – موگرینی مقامات دولتی باید هرچه سریعتر پاسخ گزافه گویی های آمریکایی ها در مورد برنامه موشکی و دیگر مباحث مطروحه را با قاطعیت بدهند.
منابع:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940113000383
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940113000380