دیدبان: روز 13آذر سال 90 درست در شب تاسوعا در حالی که رسانه ها مشغول پرداختن به حوادث آذر پرحادثه آن سال، به خصوص قضایای تسخیر سفارت انگلیس توسط دانشجویان بودند، خبری توجه همه رسانه‌ها را به خود جلب نمود. خبر در ابتدا بسیار کوتاه بود، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی را با موفقیت شکار نمود. همین خبر کافی بود تا رسانه های داخلی و خارجی به بیان تحلیل پیرامون این قضیه بپردازند. قضیه آن بود که هواپیمای به پرواز درآمده از پایگاه هوایی در قندهار افغانستان پس از عبور از مرزهای غربی افغانستان وارد خاک ایران شده و پس از طی مسیری حدود350 کیلومتر در حوالی شهر بردسکن در استان خراسان رضوی در دام سیستم جمینگ پدافند هوایی سپاه قرار گرفت و به طور سالم در اختیار نیرو های ایرانی قرار می گیرد، آمادگی و هوشیاری پدافند سپاه در این زمینه بسیار قابل توجه است چرا که این پهپاد قبلاً نیز در مواردی به طور محدود به خاک ایران تجاوز نموده بود و به همین دلیل این بار قرار بود در صورت تجاوز درس سختی به آن داده شود فرماندهان سپاه بر این نکته اذعان دارند که این هواپیما را زیر نظر داشتند، اما اطلاعات دقیقی از آن نداشتند. سپاه با بهره گیری از سیستم پیچیده جمینگ توانست این پهپاد را از کنترل نیروهای آمریکایی خارج کند، هر چند این اولین باری نبود که نیرو های ایرانی توانسته بودند اقداماتی را علیه پهپاد های آمریکایی انجام دهند لکن فرود پهپاد پیشرفته ای چونRQ170 که در اختیار سازمان جاسوسی امریکا بوده است و تنها برای انجام مامورایت های خاص از آنها استفاده می شود بسیار ارزشمند بود. پرنده در بیابان های اطراف بردسکن افتاده بود، نیرو های سپاه برای انتفال آن به منطقه مورد نظر عازم می شوند اما به دلیل بزرگی و نیز صعب العبور بودن امکان استفاره از تریلر برای انتفال نیست.
لذا در اولین اقدام مهندسان شروع به باز کردن بالا های این پرنده می کنند و سپس با استفاده از بالگرد قطعات این پرنده منتقل می شود. ایرانی ها می دانستند که چیز با ارزشی را به دست آورده اند، اما نمی دانستند که این پرنده آنقدر با ارزش است که آمریکایی ها حاضرند برای خارج کردن و یا ازبین بردن آن تیم نظامی را عازم ایران کنند و یا اینکه منطقه فرود را بمباران کنند، فرضیه اول برای آمریکایی ها غیر ممکن بود چرا که اعزام نیرو به داخل ایرن عملاً به عنوان یک اقدام جنگی تلقی می شد. اما به گفته فرماندهان سپاه 10 تا 15 درصد احتمال آن می رفت که فرضیه دوم انجام شود و آن بمباران هواپیما بود، که پدافند جمهوری اسلامی به همه واحدهای خود با اعلام دستور آماده باش اجازه می دهد تا در صورت هر گونه اقدام خصمانه سریعاً جواب قاطعی را به متجاوزان بدهند و نیروهای موشکی نیز مأمورت یافتند تا در صورت درگیری، پایگاه‌های امریکا را مورد اصابت موشک‌های خود قرار دهند، لذا امریکایی‌ها با درک این مسئله هیچ راهی جز پذیرش شکست نداشتند. امریکایی‌ها که در موضع انفعال قرار گرفته بودند، در اقدامی پیش دستانه اعلام می کنند که یکی از هواپیماهای بدون سرنشین خود را در افغانستان گم کرده اند و یا اینکه یکی از پرنده‌های آنان در ایران سقوط کرده است تا به این وسیله موضع را کم اهمیت جلوه دهند. در مرحله بعد آنان چنین بیان کردند که هواپیمایی که اکنون در اختیار ایران است به دلیل سقوط کردن جز آهن پاره ای بیش نیست و برای ایران هیچ فایده و منفعتی ندارد، اما پس از آنکه تصاویر پهپاد غنمیت گرفته شده توسط سپاه پاسداران منتشر شد و تصاویر نشان می داد که این پرنده تقریبا بدون هر گونه آسیبی در اختیار ایران قرار گرفته است، نوع سخنان امریکایی ها متفاوت شد تا جایی بالاترین مقام ایالات متحده ملتمسانه از ایران می خواهد که این پرنده را تحویل دهد، اما این نهایت اظهارات و مواضع امریکایی ها در مورد این پرنده نبود. در مراحل بعد که آمریکایی ها در حالی که می دانستند ایرانی ها به هیچ وجه این پهپاد را تحویل نخواهند داد با بیان اینکه که این پهپاد بسیار پیشرفته تر از آن است که ایرانیان از آن سر در بیاورند و بتواند اطلاعات موجود در آن را رمز گشایی کنند، اما تنها پس از چندی فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران اعلام نمود که متخصصان ما توانسته اند اطلاعات موجود در حافظه های این پرنده را بازیابی کنند و با انتشار تصاویر بازیابی شده آمریکایی ها را در بهت و حیرت فروبرد، اطلاعات بازیابی شده حاکی از آن بود که این پرنده دارای سابقه ای موفق و طولانی در پایگاه قندهار بوده است و حتی در عملیات علیه بن لادن در پاکستان مورد استفاده قرار گرفته است و در هدایت چندین عملیات دیگر نیز به کارگرفته شده است. اما آنچه برای آمریکایی ها اصلا قابل قبول نبود توانایی ایران در انجام مهندسی معکوس بر روی این هواپیما برای ساخت نمونه ایرانی آن بود، بر همین اساس ساعت ها کارشناسان و متخصصان غربی در رسانه های به بیان این نکته می پرداختند که ایرانیان هرگز نمی توانند این نوع پهپاد را با استفاده از مهندسی معکوس بسازند.
اما در این سمت تلاش برای انجام مهندسی معکوس و کشف تکنولوژی های موجود در این پرنده متوقف نشد. وحشت امریکایی ها از آن جهت بود که فناوری های به کار رفته در این پرنده همان فناوری های به کار رفته در آخرین نمونه هواپیما های آمریکایی است از این جمله می توان به فناوری های موجود در F35و F22 بمب افکن B2 اشاره نمود. لذا به گفته کارشناسان حاصل 50 سال تلاش امریکایی ها در عرصه هوایی به طور رایگان در اختیار بزرگترین دشمن این کشور قرار گرفت. در آخرین مرحله از اتفاقات و حوادث مربوط به این پرنده می توان به خبر چند روز پیش فرمانده نیروی هوافضای سپاه و انتشار تصاویری از ساخت مدل ایرانی RQ170 اشاره نمود، که این بار نیز امریکایی ها با انکار این مسئله سعی نمودند در این زمینه خدشه وارد کنند هر چند بسیاری از متخصصان و صاحبان رسانه در غرب با دیدن تصاویر و توضیحات منتشر شده ادعای‌های طرف آمریکایی را غیر قابل اعتماد دانستند. علاوه بر این ایران اعلام کرده که بر خلاف نسخه اصلی امریکایی این هواپیما که تنها برای عملیات شناسایی و جاسوسی استفاده می شود، نمونه ایرانی آن به توانایی انجام ماموریت های نظامی نیز ارتقا یافته است و تا سال2015 چهار فروند از این نوع، عملیاتی خواهند شد. هر چند داستان به همین جا ختم نمی شود و خود امریکایی ها نیز معترفند که ایران حداقل 4 هواپیمای بدون سرنشین دیگر امریکایی و 3 پهپاد اسرائیلی را نیز در اختیار دارد که به احتمال زیاد آنها را نیز کپی کرده و ارتقا داده است.
فناوری هایی که به ایران هدیه شد
چنانچه در شرح ماوقع حادثه در اختیار گرفتن تا انجام مهندسی معکوس این پهپاد اشاره شد، از همان ابتدا وقوع چنین حادثه ای بسیار با اهمیت بود، آنچه توانسته است اهمیت این مسئله را افزایش دهد، نوع خاص این پهپاد و در مرحله بعد در اختیار گرفتن آن توسط جمهوری اسلامی به عنوان دشمن بزرگ ایلات متحده است که از سوی این دولت تحت شدیدترین تحریم های تاریخ بشر بوده است و این کشور از ورود وسایل بسیار ساده و حتی با کاربرد چند گانه نیز به جمهوری اسلامی جلوگیری می کند حال وسیله ای ارزشمند و پیشرفته در اختیار این دشمن دیرینه قرار گرفته است. بر اساس دیدگاه کارشناسان نظامی و اطلاعاتی این پهپاد حاصل 50 سال تلاش امریکا در عرصه ساخت پهپاد ها است و تکنولوژی های به کار رفته درRQ170 به حد اعلاء رسیده بود، این پرنده از لحاظ ساخت داخلی و هدایت و ناوربری بسیار منحصر به فرد است طوری که دیگر پهپادها قابل مقایسه با آن نیستند. در این زمینه جیسون کمپل کارشناس نظامی موسسه رند در تحلیلی بیان کرده بود: RQ170 قابلیت‌های جدید و منحصر به فردی دارد که هیچ هواپیمایی در شناسایی و جمع‌آوری مخفی اطلاعات به پای آن نمی‌رسد. مخفی کار بودن این پرنده چیزی است که این قابلیت را به این پرنده می داد تا از دید رادارها مخفی بماند، کاری که این پهپاد در مقابل رادار های آرایه فازی قدیر ایران نتوانست به خوبی انجام دهد. اما چرا به دام افتادن این پرنده برای رسانه‌ها بسیار اهمیت یافت و دلیل آن چیست؟ برای پاسخ گفتن به این مسئله باید به طور مختصر با این پهپاد و ویژگی های آن آشنا شویم.
این هواپیما که تا مدت‌ها باعنوان جانور قندهار شناخته می شد و اکنون نیروی هوایی ایالات متحده آن را RQ170 Sentinel می نامد ساخت اسکناک ورکس Skunk Works وابسته به شرکت لاکهید مارتین است. این هواپیما حداقل از سال 2007 در پایگاه هوایی قندهار مورد استفاده قرار می گرفته است بر اساس اطلاعات به دست آمده از پهپاد به دام افتاده در ایران، این پرنده و چندین فروند دیگر در عملیات هایی در خاک پاکستان و افغانستان شرکت داشته اند. این پرنده یک هواپیمای بال پرنده و بدون دم است. این هواپیما دارای یک موتور و بالی با لبه حمله مستقیم است. لبه های این هواپیما تیز نسیتند که این برای اجتناب از بازتاب های راداری ضروری است. در روی دو بال این پرنده محفظه های برآمده ای دیده می شود. درحالی ادعا می شود که آنها جایگاهی برای آنتن ها و یا حس گرهای پیشرفته هستند، ممکن است تنها محلی برای جمع شدن چرخ های این پرنده باشند. شماره گذاری RQ170 از لحاظ حروف درست است ولی از لحاظ عددی، خارج از ترتیب است که نشان دهنده تلاش برای جلوگیری از حدس زدن تعداد و مأموریت آن است. از لحاظ فنی با وجود طرح ضد رادارای، این امکان را فراهم می کند که این پرنده به یک جاسوس حرفه ای مبدل شود. این هواپیمای بدون سرنشین قادر است تا با پرواز در ارتفاع 50.000 پائی ،چیزی در حدود 15کیلومتری، تصاویری از منطقه مورد نظر را به صورت زنده تهیه و اطلاعات مربوطه را از طریق یک خط ارتباطی بصریLOS به مرکز کنترل زمینیGCS انتقال دهد. ضمن آنکه همزمان نیز می تواند تا عملیات مراقبت و شناسائی هوائی را بر فراز گستره ای وسیع انجام دهد. بدنه بسیار آئرودینامیک این هواپیما با عرض 27.43 متر و ارتفاع 1.82 متر، ویژه انجام عملیات جاسوسی، شناسائی و مراقبت، همچنین 90درصد از بدنه این هواپیما از مواد مرکب ساخته شده که این امر وزن هواپیما را به طور وسیعی کاهش داده است چیزی که در نمونه ایرانی ساخته شده ارتقاء بیشتری یافته است. این پرنده دارای دوربین الکترو اپتیک در قسمت زیرین است تا تصاویر و یا فیلم هارا به صورت زنده از عملیات نظامی یا محل مورد نظر مخابره نماید. یک حسگر الکترواپتیک دیگر به همراه چندین حسگر مادون قرمز بر روی بال های هواپیمای RQ170 نیز نصب گردیده است. یک آنتن ارتباط مستقیم ماهواره ای، اطلاعات بدست آمده را به مرکز کنترل زمینی ارسال می نماید. یک رادار فعال اسکن آرایه الکترونیکی بعلاوه یک رادار روزنه ساخته شده از مواد مرکب و یک سامانه ارسال و دریافت اطلاعات به صورت سیگنال درون بخش برآمده بدنه اصلی هواپیما قرار داده شده است. هواپیمای RQ170 از یک موتور نظامی توربوفن TF34-GE-400A ساخت بخش هوائی شرکت جنرال الکتریک، طراح اصلی موتورهای مورد نیاز نیروی هوائی آمریکا نیرو می گیرد. این موتور که در اواخر دهه 1960 طراحی و ساخته شده، قادر است رانشی برابر 9275 پوند یا 41.26 کیلونیوتن را ایجاد نماید. این نیروی رانش به نسبت وزن، توان بالائی را تولید می کند کاهش مصرف سوخت و هزینه های عملیاتی را به دنبال خواهد داشت.
کارشناسان بر این باور هستند که ایران به دلیل استفاده این پرنده به عنوان یک پرنده نظامی موتورهای این پرنده را در نمونه ایرانی ارتقاء داده است. این هواپیما هم به صورت خودکار و هم به صورت دستی و از طریق یک مرکز کنترل زمینی قابل هدایت است. یک سیستم پرتاب و پوشش ALR، به این هواپیما کمک می کند تا در صورت قطع ارتباط با مرکز کنترل، به صورت سالم فرود بیاید. ایستگاه کنترل زمینی GCS می توانند ثابت یا متحرک بر روی خودرو باشند و تصاویر زنده و مستقیم دریافتی از دوربین های نصب شده بر روی هواپیمای RQ170 را به طور همزمان نشان می دهد. این تصاویر پس از دریافت، بازیابی و پردازش و سپس بر روی نمایشگرهای ساخته شده توسط گروه فنی Skunk Works ذخیره شده و به نمایش درمی آیند. روزنامه JoongAng Daily چاپ کره جنوبی در گزارشی اعلام کرده بود که هواپیمای جاسوسی RQ170 در دسامبر سال 2009 با پرواز از فرودگاه نظامی Osan، ماموریت هائی را بر فراز خاک کره شمالی انجام داده تا در آینده جایگزین هواپیماهای جاسوسی U-2 شود.1 شاید برخی ویژگی‌های پهپاد شکار شده توسط ایران در زمینه جمع آوری اطلاعات حتی در تخیل و ذهن نویسندگان داستان‌های علمی ـ تخیلی نیز خطور نکرده باشد. این ویژگی‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات درRQ170 به حدی مهم و سری بوده است که امریکا کنترل این پرنده کوچک را به وزارت دفاع این کشور نیز ندهد و تنها سازمان جاسوسی امریکا امکان هدایت و استفاده از اطلاعات دریافتی توسط این پهپاد را داشته باشد. کد RQ در اول اسم این پرنده مخفف "پهپاد شناسایی" است که مشخصا نشان از غیرمسلح بودن این پرنده می‌دهد. این در حالی است که RQ170جزء پهپادهای میان‌برد شناسایی تاکتیکی طبقه بندی می‌شود. هواپیما دارای حسگر هایی است که به RQ170 امکان در اختیار داشتن قدرت دیدن، شنیدن و بوییدن از فاصله‌های بسیار دور و با وضوح بالا را داده است. خاصیت بکار رفته در این حسگرهای اپتیکی به نحوی است که به RQ170 امکان می‌دهد از ارتفاعی چندین هزار پایی، با اسکن چهره و حرکات اشخاص، افراد را تشخیص داده و به درستی شناسایی کند. این در حالی است که حسگرهای صوتی "جانور قندهار" این امکان را به پهپاد شکار شده توسط ایران می‌دهد که امکان شنود همه امواج صوتی موجود در یک محدوده مشخص جغرافیایی را براحتی در اختیار داشته باشد. استفاده از تکنولوژی بسیار پیشرفته رادار AESA که علاوه بر جنگنده F35 در این پهپاد نیز به کار گرفته شده است، موجب شده تا قابلیت تشخیص و تحلیل امواج مختلف با کیفیت و وضوح بالا در اختیار این پرنده کوچک باشد. اینها همه در حالی است که حسگرهایRQ170 قادر به تشخیص وجود مواد شیمیایی و مواد رادیواکتیو در یک محدوده مشخص و میزان تراکم آن مواد در منطقه مذکور هستند.
سینگر از موسسه بروکینگز نیز در این زمینه بیان می کند: حسگرهای تعبیه شده در هواپیمای بدون سرنشین امریکا ارزشمندتر از قابلیت های رادار گریز آن است این فناوری پیچیده اپتیکی استفاده کنندگان از هواپیمای پهپاد آمریکایی را قادر می سازد تا مظنونان تروریستی را از فاصله ده‌ها هزارپایی در هوا به درستی شناسایی کنند، وی ادامه می‌دهد: این هواپیماهای بدون سرنشین علاوه بر تصاویر ویدئویی، تجهیزات و سنسورهای رهگیری خاصی دارند که قادرند حتی میزان اندکی از ایزوتوپ های رادیواکتیو و دیگر مواد شیمیایی را تشخیص داده و تحقیقات هسته ای را برملا کند سینگر می افزاید: این هواپیما قطعا به مثابه جواهری گرانبها می ماند که در شرایط کنونی به دست آنها افتاده است ولی هر چه هست یکی از حسگرهای بکار رفته در هواپیماهای سنتینل یک AESA است که از رادارهای بسیار پیشرفته محسوب می شود در واقع موجب می شود نسل آینده هواپیماهای ما با نسل حاضر فرق کند و این تفاوت فقط به هواپیماهای بدون سرنشین مربوط نمی شود بلکه هواپیماهای سرنشین دار مانند F35وF22را هم در بر خواهد گرفت. "از سوی دیگر آنچه "جانور قندهار" را در مقایسه با ماهواره‌ها و رادارهای جاسوسی، به ابزاری محبوب برای سرویس جاسوسی امریکا تبدیل کرده است، بجز امکاناتی همچون شنود، تصویربرداری و تحلیل تصاویر، تشخیص مواد شیمیایی و رادیو اکتیو و سیستم‌های قدرتمندی راداری، قابلیت اسکن و تمرکز بر یک محدوده خاص جغرافیایی برای مدتی طولانی و بصورت مستمر است. (2) نکته ی دیگری که باید به آن پرداخت این است که این پهپاد با قابلیت رادار گریز یودن خود می توان ساعت ها بر فراز منطقه مورد نظر به گشت زنی پرداخته و به جمع آوری اطلاعات به طور دقیق و موشکافانه بپردازد، در حالی که اگر بنا باشد همین جمع آوری اطلاعات از سوی ماهواره ها دنبال شود کار بسیار سخت و دشواری است چرا که ماهواره ها این قابلیت را دارند تا هر24 ساعت یک بار از منطقه مورد نظر عبور کنند و در همان مدت کوتاه عبور به جمع آوری اطلاعات بپردازند، در حالی که پهپاد مورد نظر با پرواز در ارتفاع 15 هزار پائی ساعت های متوالی با تجهیزاتی که بیان شد می تواند به انجام ماموریت پبردازد.
تحریم ها باعث اوج گرفتن پهپاد ها شد
حال که اهمیت این موضوع مشخص شد باید این نکته را بیان کرد که شاید طرف آمریکایی از در اختیار گرفتن این پرنده توسط ایرانی ها نارحت نیست، بلکه ناراحتی و نگرانی آنان از در اختیار گرفتن فناوری های به کار رفته دراین پرنده پیشرفته است. چنانکه خود کارشناسان امریکایی اذعان دارند: تنها دستیابی به فناوری اپتیکی و راداری این پهپاد پیشرفته، می‌تواند ایران را به مرزهای دانش اپتیک پرتاب کند. دستاوردی که تنهایکی از دستاوردهای مهم شکار پهپاد امریکایی توسط پدافند هوایی ایران است. همه ی اینها در حالی است که ایران با توانایی بومی خود طیف وسیعی از پهپاد ها با مامورت های متفاوت را طراحی کند، از پهپاد های دست پرتاب تا پهپاد های رزمی با قابلیت پرواز تا ساعت های متوالی و انجام ماموریت در خارج از مرزها و در قلمرو دشمن. تنها بخش کوچکی از این توانایی را پهپاد ایوب در سرزمین های اشغالی به نمایش گذاشت و توانست با نفوذ در عمق خاک رژیم صهیونسیتی و پس از گذار از مهمترین مراکز نفتی و سیاسی و تجاری خود را به نزدیک ترین فاصله با تاسیسات اتمی دیمونا در جنوب اسرائیل قرار دهد و سیستم‌های پر مدعای راداری اسرائیل و ناتو را به سخره بگیرد تا جایی که افتضاح این مسئله باعث برکناری فرمانده پدافند هوایی این رژیم شد. به گفته کارشناسان ایرانیان در تحریم و عدم فروش پهپاد ها توانستند تنها با تکیه بر دانشمند جوان خود به فناوری ساخت و طراحی پهپاد دست یابند و این کشور را صدر کشور های تولید کننده پهپاد های رادار گریز قرار دهد. سخن گفتن در مورد پهپادهای ایران نیاز به شرح و تفصیل دارد که باید در مطالبی مستقل به آن پرداخت.
نتیجه گیری
در این سه سال چند نکته در مسئله پهپاد RQ170 برای جهانیان به اثبات رسیده است و آن اینکه 1- پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران از آنچه دشمنان تصور می کنند قوی و پیشرفته تر است، چیزی که با نشاندن پهپاد مذکور و دیگر پهپادها از انواع مختلف و نیز هدف قرار دادن پهپاد هرمس اسرائیل به اثبات رسید2- توانای شگرف ایرانیان در جنگ الکترونیک و نیز مهارت آنها در رمز گشایی و تجزیه و تحلیل اطلاعات چیزی که با رمز گشایی از اطلاعات موجود در پهپاد آمریکایی ثابت شد3- توانایی بالای ایرانیان تجزیه و تحلیل اجزا و سیستم های موجود و مواد به کار رفته در ساخت این پرنده و در نهایت توانایی انجام مهندسی معکوس، چیزی که با طراحی و ساخت پهپاد اسکن ایگل و نیز RQ170 به اثبات رسید. به نظر دیدبان اینجاست که می توان به این نکته دست یافت که که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در عزم خود برای حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی جدی و سر سخت هستند و سخنان مقام معظم رهبری راسرلوحه خود قرار داده اند آنجا که می فرمایند: نیروهای مسلح ما باید بدون در نظر گرفتن محاسبات سیاسی، آمادگی‌های خود را دائماً افزایش داده و با شناسایی خلأهای خود و همچنین بررسی امکانات و نقاط ضعف دشمن، برنامه‌ریزی‌های راهبردی انجام دهند.(3)
منابع:
1.برداشتی از http://www.centralclubs.com/170-sentinel-t68021.html
2. برداشتی از "http://www.rajanews.com/detail.asp?lang_id=&id=111153