دیدبان: آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، سومین رئیس مجلس خبرگان رهبری، سه شنبه 29 مهرماه 1393 بعد از اینکه حدود پنج ماه در بیمارستان بستری بود، دعوت حق را لیبک گفت. وی که از روحانیون سرشناس تهران محسوب می شود، از چهره های برجسته و تاثیرگذار در انقلاب اسلامی نیز هست. آیت الله مهدوی کنی علاوه بر اینکه قبل از انقلاب از روحانیون مبارز علیه نظام ستمشاهی و از یاران صدیق حضرت امام خمینی(ره) بوده است، یکی از افراد موثر در سال های بعد از انقلاب تا پایان عمر نیز بود و در حوزه های مختلف و بزنگاه های مهمی نقش آفرینی کرد. همین نقش آفرینی و حضور تکلیف مآبانه وی موجب شد تا بعد از رحلتش، رهبر معظم انقلاب بر پیکر وی اقامه نماز کنند و مراسم تشییع با شکوهی برای این مبارز نستوه برگزار شود. بررسی شخصیت انقلابی آیت الله مهدوی کنی از آنجایی دارای اهمیت مضاعف است که وی از جمله افرادی است که در همه ادوار از زمان ورود به فعالیت های انقلابی تا زمان فوت، دارای یک سیر مواضع مشخص و ثابت بوده است و هیچ گاه گذشت زمان و وجود فتنه ها موجب تغییر و عدول وی از مواضع انقلابی اولیه نشده است. این چیزی است که نگاهی به مواضع و رویکردها و فعالیت های آیت مهدوی کنی، مهر تایید بر آن می زند. با توجه به اینکه نقش آفرینی های آیت الله مهدوی کنی در عرصه های مختلف را نمی توان در این نوشته کوتاه مورد بررسی قرار داد، تنها به چند نمونه مهم از نقش آفرینی های وی –چند نمونه ای که وجه تمایز آیت الله با خیلی ها را نشان می دهد- اشاره می شود. مواردی که درس های بسیاری را با خود به همراه دارد و توجه به آن ها مشخص می سازد که چرا رهبر معظم انقلاب خود بر پیکر وی نماز خوانند و تشییع وی این چنین با استقبال مواجه شد.

دوره نخست وزیری و نامزدی ریاست جمهوری

آیت الله مهدوی کنی در 11 شهریور سال 1360 به نخست وزیری رسید. در حالی که در مرداد ماه همان سال محمدعلی رجایی به عنوان دومین رئیس‌جمهور ایران پس از عزل بنی‌صدر سوگند یاد کرده بود و محمدجواد باهنر را نیز به عنوان نخست وزیر معرفی کرد، اما عمر رجایی و باهنر و دولتشان تا هشتم شهریور‌‌ همان سال بود و در پی بمب‌گذاری در دفتر نخست‌وزیری در ۸ شهریور محمدجواد باهنر نخست‌وزیر و محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور به شهادت رسیدند. بعد از همین اتفاق بود که شورای موقت ریاست جمهوری تشکیل شد و آیت الله مهدوی کنی را که عهده دار سمت وزارت کشور در کابینه باهنر بود و اکثریت نمایندگان مجلس نیز با وی موافق بودند به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. روز یازدهم شهریور‌ماه سال۱۳۶۰ هجری شمسی، اکثر نمایندگان شرکت‌کننده در انتخاب نخست‌وزیر جدید، به آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی رأی موافق دادند و وی نخست‌وزیر شد. بعد از آن وی کابینه موقت خود را تشکیل داد و وزرا را به مجلس معرفی کرد. دولت موقت آیت الله مهدوی کنی پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) به‌عنوان رئیس‌جمهور، از یازدهم شهریور تا هفتم آبان‌ماه ۱۳۶۰ بر سر کار بود. هر چند دوران نخست وزیری آیت الله مهدوی کنی کمتر از دو ماه بود، اما این موضوع از آنجایی قابل اهمیت است که اولاً وی در شرایطی که رئیس جمهور و نخست وزیر در بمب گذاری به شهادت رسیده بودند و رئیس جمهور قبل از آن نیز عزل شده بود، چنین مسئولیتی را بر عهده گرفت و انجام وظیفه در چنین شرایطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از سوی دیگر اما اهمیت این اقدام آیت الله مهدوی کنی آنجایی مشخص می شود که وی در شرایطی که یکی از گزینه های اصلی و مطرح برای ریاست جمهوری بعدی بود اما به دلیل آنکه فردی شایسته تر از خود جهت تصدی این مسئولیت–حضرت آیت الله خامنه ای- را می یابد از ایشان می خواهد که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کنند و خود وی اعلام می کند فقط برای آنکه فضای انتخابات پرشور شود نامزد می شود، در حالی که نظرش بر روی آیت الله خامنه ای است. همین امر موجب می شود که وی سرانجام از نامزدی ریاست جمهوری انصرف دهد و به حمایت از آیت الله خامنه ای بپردازد. این اقدام آیت الله مهدوی کنی به ویژه با توجه به شرایط خاصی که آن دوره بر کشور حاکم بوده است از اهمیت خاصی برخوردار است و نشان می دهد که وی در حالی که هیچ گاه دنبال مقام و مسئولیت نبوده است، اما آنگاه که کشور به وی نیاز داشته است صحنه را خالی نکرده است و به بهانه دنبال مقام نبودن، از بار مسئولیت نیز شانه خالی نکرده است. نه از بار مسئولین شانه خالی کردن و نه در پی مقام و مسئولیت دویدن؛ درسی است که نیاز اساسی امروز است.

مواضع محکم و بجا در فتنه سال 88

اما علاوه بر نقش آفرینی های ارزشمند آیت الله مهدوی کنی در سال های اولیه انقلاب، که تنها به دو مورد آن ها اشاره شد، یکی از مهم ترین و اصلی ترین بزنگاه هایی که نقش آفرینی ایشان قابل اهمیت فروان است، مربوط می شود به سال های پایانی عمر وی. نوع مواجهه و مواضع آیت الله مهدوی کنی در فتنه سال 88 به قدری مهم و ارزشمند است که اگر بگوییم حتی از مسئولیت ها و نقش آفرینی های گذشته ی وی نیز اهمیت بیتشری دارد سخنی به گزاف نگفته ایم. چرا که قضایای سال 88 در فضایی فتنه آلود، اصل نظام اسلامی را نشانه رفته بود و عوامل اصلی فتنه در داخل کشور نیز کسانی بودند که ادعای انقلاب و امام را هم داشتند و همین امر موضع گیری های بجا و سنجیده شخصیت انقلابی چون آیت مهدوی کنی را از اهمیت مضاعفی برخوردار ساخته بود. بودند در آن برهه افرادی که حتی سابقه انقلابی هم داشتند اما در خدمت آمریکا و انگلیس به عنوان طراحان اصلی فتنه، به ایجاد اغتشاش در کشور کمک کردند. آیت الله مهدوی کنی اما در چند نوبت در خصوص جنایت های سال 88 موضع گیری انقلابی کرد و اقدامات فتنه گران را محکوم کرد: «برخی گرفتار فتنه شدند و گروهی را نیز آلوده کردند. راه‌حل رفع فتنه یافتن نقطه اتکایی است که این نقطه در همه مکتب‌ها و حکومت‌ها وجود دارد و به آن اعتماد می‌کنند. مگر کسانی که بخواهند آشوب و اغتشاش برپا کنند. مصلحت هر کشور و نظامی اقتضاء می‌کند در هنگام آشوب به سمت آن فصل‌الخطاب بروند اگر چه آن فصل‌الخطاب مطابق میل ما نباشد.» «با کسانی که کفر می‌ورزند نباید رفاقت کنیم، با کافر معاند رفاقت نکنیم، این جزو وظایف ما است، اشتباهاتی که برخی‌ها انجام دادند موجب خوشحالی دشمن شد، در جریان انتخابات دشمن را شاد کردند و دشمنان برایشان کف زدند.» «ما در انقلاب اسلامی اصول ثابت داریم که قابل تأویل نیست، در جریانات پس از انتخابات برخی این اصول را تاویل کردند و از مواضع خود جا به جا نمودند، یحرفون الکلم عن مواضعه، لذا اصل ولایت‌فقیه را نباید تأویل کرد... برای حفظ نظام باید پیرو ولایت بود، متاسفانه کسانی در مقام عمل پس از انتخابات کارهایی کردند که نادرست بود و به نظام ضربه زدند.» «افراد معترض موضع‌گیری‌ها و برنامه‌هایی را در روزهای پس از انتخابات اجرا کردند که در آن مقطع دشمن به این جریان امیدوار شد و وقتی دشمن به یک جریانی امیدوار می‌شود، معلوم است که آنها در مسیر انحراف افتاده‌اند. باید این قضایا زودتر جمع می‌شد و این اتهامات علیه نظام مطرح نمی‌شد تا دشمنان بیش از این شاد نمی‌شدند.» «ملت بیدار و انقلابی ایران پس از گذشت 30 سال از انقلاب شکوهمند خود در روز عاشورای حسینی سال 88 با حادثه غیرمنتظره‌ای روبرو شد و ناگهان مشاهده کرد که گروهی به بهانه تقلب در انتخابات با شعارهای ضدانقلابی و ضدعاشورایی به صحنه آمدند و با توهین به مقدسات و رفتار و گفتار نابهنجار، عاشورای حسینی را به سخره گرفته و عملا اثبات کردند که مسئله انتخابات بهانه‌ای بیش نبوده و اینها با اساس انقلاب و دستاوردهای آن مخالفند. اقدامات اینان در این روز بزرگ قلوب تمام شیعیان و عزاداران حسینی را جریحه‌دار کرد و معلوم شد که علت اصلی این جار و جنجال، موضوع انتخابات نیست و هدف اصلی براندازی و مقابله با نظام و رهبری است.» «اشتباهات بسیار و پی در پی توسط آقایان در این ایام صورت گرفته است و به این خاطر نمی‌توان با تعارف و حلواحلوا کردن، قدم برداشت، لذا تاکید می‌کنم که صلح با کسانی که اظهار پشیمانی نکرده‌اند، درست نیست.»

ریاست مجلس خبرگان رهبری

اما یکی دیگر از نقش آفرینی های آیت الله مهدوی را باید در آخرین مسئولیتی که وی قبول کرد جست و جو کرد. فتنه 88 و نقش آفرینی برخی افراد در آن، شرایط را به گونه ای رقم زد که موجب شد تا انتخاب هیئت رئیسه جدید مجلس خبرگان رهبری در سال 89 نیز متأثر از فتنه شود. به همین جهت انتخاب یک رئیس شایسته و در شان مجلس خبرگان که تمایز مشخصی نیز با فتنه گران داشته باشد از اهمیت فراوانی برخوردار بود و دغدغه اصلی اعضای مجلس خبرگان در آن زمان نیز همین موضوع بود. همین مسئله باعث شد که بار دیگر نام آیت الله مهدوی کنی به میان آید و اعضای خبرگان بار دیگر سراغ وی رفتند و از وی خواستند تا در این عرصه حضور یابد. آیت الله مهدوی کنی که تا قبل از آن در هیچ انتخاباتی شرکت نکرده بود، آنگاه که تکلیف خود دید، پای به میدان گذاشت و در حالی که 80 سال از عمر وی می گذشت برای اولین بار در انتخابات میان دوره ای خبرگان شرکت کرد و در پی آن برای ریاست مجلس خبرگان رهبری نیز نامزد شد و سومین رئیس مجلس خبرگان شد. این اقدام ارزشمند و بجای وی بار دیگر دوران نخست وزیری و نامزدی ریاست جمهوری را به اذهان متبارد کرد و نشان داد، گذشت زمان عاملی نیست که موجب شود، شخصیت انقلابی چون آیت الله مهدوی کنی تکالیف خود را از یاد ببرد و از مواضع اولیه اش عدول کند؛ بلکه هرگاه که انقلاب و نظام مقدس اسلامی نیاز داشته باشد، وارد میدان خواهد شد و در خدمت نظام و رهبر انقلاب انجام تکلیف خواهد کرد. چیزی که در سال 89 و پذیرش ریاست مجلس خبرگان توسط وی اتفاق افتاد و سال های آخر عمر این مبارز نستوه را برای مردم مومن و انقلابی ایران اسلامی، برای همیشه به یادماندنی کرد.

نتیجه گیری

روشن است که نقش آیت الله مهدوی کنی در رویدادهای مختلف قبل و بعد از انقلاب بسیار فراتر از آنچه گفته شد است، اما به این دلیل موارد یاد شده به عنوان بزنگاه های نقش آفرینی وی انتخاب شدند، که دارای اهمیت فراوانی هستند. دیدبان معتقد است در واقع نقش آفرینی در چنین رویدادهایی است که می تواند درس های قابل اهمیتی را با خود به همراه داشته باشد و مردم انقلابی و مومن را در خیابان های تهران در تشییع پیکر یک روحانی مبارز به میدان بیاورد. اگر نبود این ثبات قدم و اگر نبود این بصیرت و اگر نبود این همراهی با نظام و رهبری، هیچ گاه شاهد این ابراز ارادت های صادقانه مردم هم نمی بودیم. اینکه یک مبارز انقلابی، بعد از گذشت بیش از سه دهه از انقلاب، تلاش می کند همچنان بر مواضع انقلابی و اصولی خود پایبند باشد و اجازه نمی دهد گذشت زمان و چرب و شیرین دنیا، رویکردهای انقلابی اش را تحت الشعاع قرار دهد، درس مهمی است که نیاز مبرهن جامعه امروز است؛ اما این مسئله جایی از اهمیت مضاعفی برخوردار می شود که چنین فردی علاوه بر اینکه در مواضع و سخنان خود اصول انقلاب را از یاد نمی برد، هر زمان که به حضور وی در میدان و پذیرش مسئولیت نیز نیاز باشد، از بار مسئولیت شانه خالی نمی کند، حتی اگر 80 سال از عمرش گذشته باشد.