به گزارش دیدبان به نقل از فرهنگ، تغییر در نمادها و نمودهای معرفی هر مجموعه ای از جمله مسائلی است که بسیار مورد توجه رهبران و گردانندگان آن مجموعه قرار دارد و آن چیزی که به عنوان اهمیت «برند» در بازارهای مالی و تجاری امروز شناخته می شود، از دیرباز مورد توجه نظام های سیاسی جهان بوده است و هر کدام از آنها با توجه به بنیان های هویتی و سرزمینی خویش اقدام به ترسیم پرچم و نماد کرده اند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز از آنجایی که اساس کار بر بازگشت به هویت اصیل اسلامی بنا نهاده شده بود از جمله اولین تغییرات، تغییر در نماد پرچم ایران بود که طی آن نماد شیر و خورشید جای خود را به نماد فعلی داد تا دنیا با عنوانی جدید جمهوری اسلامی را شناسایی کند.
اما جای تعجب است که امروز و پس از گذشت بیش از سه دهه از این تغییر مهم و اساسی همچنان نماد جدید مورد تشکیک و نماد پیشین مورد بازتفسیر و تمجید قرار می گیرد و عجیب تر آنکه این تفسیر و تمجید از سوی کسانی انجام می شود که در پست های مهم خدمت کرده و می کنند!
از جمله این افراد حجت الاسلام یونسی(وزیر اطلاعات دولت اصلاحات و مشاور اقوام و اقلیت های رئیس جمهور فعلی) می باشد که چندی قبل در یکی از سخنرانی های خود ضمن حمایت از نماد شیر و خورشید به بازتفسیر آن پرداخته و طاغوتی بودن آن را رد کرد.
اگرچه که این اظهارات یونسی با واکنش های فراوانی از سوی موافقان و منتقدان دولت روبرو شد، اما همچنان حواشی آن ادامه دارد و خبرگزاری ایسنا ذیل یادداشتی با عنوان«چرا شیر و خورشید را نباید طاغوتی بدانیم؟» نوشت:
«پرچم ایران با نماد شیر و خورشید از زمان فتحعلی شاه قاجار رواج پیدا کرد. به این صورت که «ملا احمد نراقی»، -مجتهد شیعه و متخصّص در علوم اسلامی- پیشنهاد کرد که نماد شیر خورشید را به نشانه‌ی شیر؛ مظهر علی(ع)، شمشیر؛ نماد شمشیر علی(ع) یعنی ذوالفقار و خورشید؛ به نشانه‌ی خورشید نبوت و اتحاد شیعه و سنی برای پرچم ایران به کار برند و آن را رواج داد.»
در ادامه این یادداشت نیز به مستندات تاریخی این ادعا پرداخته شد و سعی بر آن بود که نماد شیر و خورشید، به نمادی کاملا شیعی بازتفسیر شود.
این ادعا در حالی مطرح می شود که اگر از تک لبه بودن شمیر امیرالمومنین(علیه السلام) در این نماد بگذریم(همانطور که بسیاری می دانند ذوالفقار ایشان به دو لبه بودن شهرت دارد) مستندات فراوانی وجود دارد که نماد شیر و خورشید اساساً پیش از قاجاریه به عنوان بیرق ایرانیان شناخته می شده است و ثانیا این تغییر با دستور مستقیم حضرت امام خمینی و تقدیم حجت الاسلام هاشمی صورت پذیرفته است.
شیر و خورشید چگونه وارد پرچم ایران شد؟
در سال ۳۵۵ خورشیدی (۹۷۶ میلادی) که غزنویان، با شکست دادن سامانیان، زمام امور را در دست گرفتند، سلطان محمود غزنوی برای نخستینبار دستور داد نقش یک ماه را بر روی پرچم خود که رنگ زمینه آن یکسره سیاه بود، زردوزی کنند. سپس در سال ۴۱۰ خورشیدی (۱۰۳۱ میلادی) سلطان مسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شکار شیر دستور داد نقش و نگار یک شیر جایگزین ماه شود و از آن پس هیچگاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد تا سال ۱۳۵۷ و انقلاب اسلامی ایران.
نقش خورشید نیز از زمان سلجوقیان وارد شد و در آن زمان سکههایی زده شد که بر روی آن نقش خورشید بر پشت آمده بود؛ رسمی که به سرعت در مورد پرچمها نیز رعایت شد. در مورد علت استفاده از خورشید دو دیدگاه وجود دارد، یکی اینکه چون شیر، گذشته از نماد دلاوری و قدرت، نشانه ماه مرداد (اسد) هم بوده و خورشید در ماه مرداد در اوج بلندی و گرمی خود است، به این ترتیب همبستگی میان خانه شیر (برج اسد) با میانه تابستان نشان داده میشود.
نظریه دیگر بر تاثیر آیین مهرپرستی و میترائیسم در ایران دلالت دارد و حکایت از آن دارد که بهدلیل تقدس خورشید در این آیین، ایرانیان کهن ترجیح دادند خورشید بر روی سکهها و پرچم بر پشت شیر قرار گیرد.
سکه شیر و خورشید دوران سلجوقی
عدم تمایل هنر اسلامی در به کار بردن اشکال و اجسام
نکته دیگری که رد ادعای اسلامی و شیعی بودن شیر و خورشید وجود دارد، توجه به این مهم است که هنر اسلامی از اساس از به کار بردن اشکال حیوان و انسان امتناع ورزیده و بیشتر به سمت خط و رسوم ریاضی گرایش داشته است و به نظر می رسد که استفاده از نماد حیوان شیر در مورد امیرالمومنین ریشه در اندیشه های عوامانه و انحرافی دارد که جهت تصویر سازی یکی از صفات ایشان(اسد) از آن بهره گرفته شده است.
«لویس ایبسن الفاروقی» در مقاله ای با عنوان «چشم انداز اسلامی نمادگرایی در هنر» در توضیح این مهم می گوید:
«شاید تنها ویژگی برجسته و ممیز هنرهای اسلامی پرهیز از بازنمایی شکلی باشد. گرایش به انتزاع از سپیده دم تمدن اسلامی در قرن هفدهم میلادی آشکار شد و در آثار نویسندگان مسلمان و نیز در توصیفات و بررسی های خاورشناسان از هنر اسلامی مورد تایید قرار گرفته است.
با این همه، تصاویر نسخه های خطی به ویژه در هنر ایران، شمال هند و ترکیه عثمانی از این قاعده مستثنی است و گاه نقاشی های حیوان و انسان در آثاری یافت می شود که کاربرد خصوصی یا بومی داشته اند.
اما این نمونه ها در مقایسه با آثار انتزاعی که در آنها از موتیف های هندسی، خطاطی یا نقش های گل بوته های متکلف و پیچیده استفاده شده است بسیار معدودند.
فرضیه های زیادی برای تبیین انتزاع در هنر اسلامی پیشنهاد شده است؛ از جمله آنکه در قرآن و حدیث این هنر را مؤکداً حرام دانسته اند، یا اینکه ترس مسلمانان صدر اسلام از رواج بت پرستی در این امر دخیل بوده است، یا اینکه پدیده مزبور نتیجه ی تاثیر اولین یهودیانی است که به اسلام گرویدند یا شاید نتیجه عکس العمل غبطه ای است که مسلمانان صدر اسلام از مشاهده ی هنر تصویری بیزانس می خورده اند.» {۱}
بنابر این حتی اگر بپذریم که شیر موجود در پرچم پیش از انقلاب نماد امیرالمومنین بوده است،این موضوع بر خلاف اصول هنر اسلامی و ریشه در اندیشه های عوامانه دارد.
دستور صریح امام خمینی برای تغییر نمادها
نکته مهم دیگری که نباید فراموش شود از این قرار است که این تغییر بنیادین به دستور مستقیم و صریح بنیانگذار انقلاب اسلامی انجام شده است و ایشان در تاریخ دهم اسفند ۱۳۵۷ یعنی هنوز کمتر از یک ماه از ورودشان به ایران نگذشته است که چنین دستور میدهند:
«ما یک مملکت محمدی ایجاد میکنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرمهای ایران نباید آرمهای شاهنشاهی باشد؛ باید آرمهای اسلامی باشد. از همه وزارتخانهها، از همه ادارات، باید این «شیر و خورشید» منحوس قطع بشود. عَلَم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است. این تاج آثار طاغوت است. آثار اسلام باید باشد».
پس از این دستور بود که آیت‌الله اشراقی(داماد حضرت امام) از جانب امام مامور اجرای بخشنامه حجاب و محو آثار رژیم طاغوت در ادارات شد.{۲ }
نهایت امر نیز نماد جدید در کمتر از دو ماه طراحی و به روایت روزنامه کیهان به تاریخ ۲۱ اردبیهشت ۵۹: «حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی ضمن ملاقات با امام خمینی رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی، طرح آرم جمهوری اسلامی را تقدیم کرد که مورد تصویب امام قرار گرفت»
این موارد نشان از آن دارد که اولاً اسلامی و شیعی بودن نماد شیر و خورشید بسیار بعید و دور از ذهن است و ثانیا هم اکنون نماد شیر و خورشید در مقابل نماد جمهوری اسلامی قرار دارد که نشانه مهم مخالفان آن است.
با توجه به این موارد جای این سوال باقی می ماند که چرا این قبیل موضوعات از سوی مقامات رسمی کشور مطرح می شود و با وجود دستور مستقیم حضرت امام مبنی بر تغییر نمادهای شاهنشاهی همچنان این مطالبه از سوی رسانه های همسو با دولت پیگیری می شود؟
پی نوشت:
۱- (http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/۱۷۵۸۲/۵۲/image)
۲- http://www.jamaran.ir/fa/NewsContent-id_۲۳۱۴۰.aspx و کتاب زندگینامه آیت الله شهاب الدین اشراقی ؛ صفحه ۲۵۵)