دیدبان: یکی از موضوعاتی که با پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی مورد توجه ویژه امام خمینی(ره) قرار گرفت مبحث مشارکت مردم در عرصه‌های مختلف بود که در حقیقت نماد و تبلور عینی جمهوریت نظام می باشد. با پیروزی انقلاب تمامی نهادهای موجود تلاششان بر حفظ انقلاب و تبلیغ هرچه بیشتر برای انقلاب بود .این تلاش در تمامی امور به ویژه امور تبلیغی از جمله: چاپ عکس، پوستر و کتاب گرفته تا برگزاری راهپیمایی و مراسم و صدور اعلامیه و بیانیه دنبال می شد. هر نهادی وظیفه خود می دید اهداف انقلاب را تبلیغ کرده و به سازماندهی حرکت های مردمی بپردازد. این احساس مسئولیت تبلیغی توسط نهادهای مختلف باعث ناهماهنگی می گردید و لزوم وجود نهادی هماهنگ کننده را یادآوری مین مود. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، نهادی بود که جهت هماهنگی و انسجام فعالیت های تبلیغی بوجود آمد. این نهاد در1359/5/12 با موافقت حضرت امام خمینی(ره) تشکیل شد.
ادوار مختلف فعالیت این شورا از بدو تأسیس تاکنون را می توان به چهار بخش تقسیم کرد:
1. دوره تأسیس؛ از سال ۵۹ تا ۶۱: فلسفه وجودی شورا در این دوره از یک سو هماهنگی نهادهای تبلیغی و از سوی دیگر مقابله با توطئه گروهک ها بود. با توجه به این دو هدف، شورا رویکرد «مشارکت مردمی» به صورت فراگیر را در دستور کار قرار داد.
2. سالهای ۶۱ تا ۶۸: راهبرد اصلی شورا در این دوره «حمایت همه جانبه از دفاع مقدس» و «فراهم ساختن مشارکت مردم» در عرصه های مختلف برای پشتیبانی از دفاع مقدس بود.
3. پایان جنگ(سال ۱۳۶۷) تا سال ۱۳۷۸: در این دوره شورا به سمت استقلال و گسترش فعالیتهای خود میرود. دفاتر استانها تشکیل و فعال می شود. ستادهای مراسم یکی پس از دیگری موجودیت مییابند. برای اولین بار ستاد دهه فجر، برنامهای ۵ ساله را طراحی و اجرا میکند. در تاریخ 1373/4/19 شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در فهرست نهادهای عمومی غیردولتی قرار گرفت.
4. از سال ۱۳۷۸ تا اکنون: مهمترین ویژگی های دوره چهارم «برنامه ریزی، آموزش، هماهنگی، نهادینه شدن و ارتقاء کمی و کیفی فعالیتها است.» اساسنامه این شورا در تاریخ 1388/7/26 به تصویب هیأت وزیران رسید.
معرفی شورا
شورا در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب با برگزاری مراسم و آیین‌ها، در پاسداری از دستاوردهای انقلاب و ارزشهای آن نقش برجسته‌ای ایفا کرده است. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پس از برگزاری اولین نشست خود در مدرسه عالی شهید مطهری، غلامحسین حقانی را به عنوان اولین رئیس شورا برگزید. شورا از همان سال نخست پایه گذاری، برگزاری تمام مراسم سراسری انقلاب اسلامی را بر دوش گرفت. مقر اصلی این شورا در تهران است و در همه مراکز استانها نیز دفتر دارد.
رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، بالاترین مقام شورا میباشد که در حال حاضر از طرف مقام معظم رهبری انتخاب میشود. هم اکنون ریاست این شورا بر عهده ی آیت الله جنتی است.
این شورا برای انجام وظایف خود اقدام به تشکیل ستادهای مختلفی با حضور نهادها، سازمان‌ها و تشکلهای مرتبط با آن کرده است که شامل موارد زیر است:
- ستاد برگزاری مراسم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی (ایام الله دهه فجر).
- ستاد برگزاری مراسم شهدای هفتم تیر.
- ستاد برگزاری مراسم هفته زن و روز مادر.
- ستاد برگزرای مراسم یوم ا... سیزده‌آبان (روز ملی مبارزه با استکبار جهانی).
- ستاد برگزاری مراسم یوم ا... روز جهانی قدس.
- ستاد برگزاری یوم ا... 9 دی (روز خروش مردم ایران بر علیه فتنه گران).
- ستاد برگزاری مراسم 19 دی.
- ستاد برگزاری سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) در استان ها.
- ستاد برگزاری سالگرد قیام پانزده خرداد.
- ستاد برگزاری و سازماندهی مراسم غیر مترقبه.
این سازمان از جمله اهداف خود را "ایجاد بستر مناسب جهت تعظیم شعائر و ایام‌الله، تعمیق باورها، ارزشها و ترویج فرهنگ انقلابی" میداند و در اجرای این هدف، وظایف زیر را بر عهده دارد:
- ایجاد هماهنگی و جلب مشارکت نهادها و دستگاه‌های مؤثر فرهنگی - تبلیغی و تشکلهای مردمی برای برگزاری هرچه بهتر مراسم و مناسبتها.
- سازماندهی و مدیریت برگزاری مراسم و مناسبتهای کشور در چهارچوب وظایف و اهداف شورا.
اقدامات تاریخ ساز
این شورا در طول عمر 34 ساله ی خود علاوه بر هماهنگی و برنامه ریزی مناسبات ثابتی که در بالا ذکر شد به اقدامات دیگری نیز دست زده که در تاریخ جمهوری اسلامی ماندگار شده است:
- برگزاری راهپیمایی روز همبستگی ملی با مردم بوسنی و هرزگوین.
- راهپیمایی ۲۳ تیر ۱۳۷۸.
- برگزاری راهپیمایی در محکومیت حمله نظامی آمریکا و انگلیس به عراق و افغانستان.
- راهپیمایی‌هایی در حمایت از مردم فلسطین.
- راهپیمایی در محکوم کردن مواضع خصمانه آمریکا در اهانت به مردم ایران.
- راهپیمایی در محکومیت چاپ کاریکاتورهای پیامبر اسلام در روزنامه‌های دانمارک در زمستان ۱۳۸۴.
- راهپیمایی در محکومیت حمله تروریستها به اماکن مقدس عراق.
نقد و ارزیابی اقدامات
شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در طی سالهای فعالیتش، وظیفه خطیر و سنگین احیای مناسبتهای مذهبی و انقلابی، از جمله جشنهای پیروزی انقلاب اسلامی را برعهده داشته است.
این شورا که در واقع از وجوه علاقه مردم به انقلاب تغذیه می کند، لازم است برای رفع نیازها و خواستهها به تدوین یک نظام جامع، سند راهبردی یا منشور ملی بیندیشید تا هم قدرت اجرایی ستادها افزایش یابد و هم رابطه ستادها با منافع گروهها، نیروهای اجتماعی و کانونهای مردمی تعریف شود. این سند باید از دو بخش سیاستهای کلی حاکم بر برگزاری مراسم در همه سالها و نیز سیاستهای مورد نظر در 5 سال آتی برخوردار باشد. بعلاوه مردم توقعات و خواستههایی در این زمینه دارند که انتظار میرود مورد نظر واقع شود: اول اینکه: انتظار میرود از برگزاری برنامههای کلیشهای و تکراری اجتناب شود. دوم: با ایجاد ساختاری ارزنده و برنامه ریزی دقیق، مشارکت جدیتر نهادهای فرهنگی و حضور آنان در صحنههای مختلف تحقق یابد. سومین انتظار مردم، ضرورت مشارکت نیروها و تشکلهای مردمی است، همچنین این نهاد باید این مساله را ریشهیابی کند که چرا در برخی مناسبتها حضور مردم نسبت به گذشته کمرنگ شده است؟ و سپس میبایست تدابیری اندیشیده شود که چگونه باید نیروهای مردمی را به عرصه حضور بیشتر دعوت کرد. بعلاوه فعالیتهای صورت گرفته در خصوص تبیین انقلاب از سوی نهادهای فرهنگی و تبلیغی کشور در برابر عظمت انقلاب اسلامی ناچیز است و نیاز به اجرای کارهای اساسیتر در این زمینه میباشد.
به وسیله مراسم، یک امر در معرض خطر فراموشی به سطح گفتمان عمومی کشیده و مطرح میشود اما این نکته حائز اهمیت است که برای بهینه سازی مراسم باید در برگزاری آن تدبیر فرم مناسب صورت گیرد و اقتضائات زمانی و مکانی در نظر گرفته شود.
از دیدگاه جامعه شناختی مسئله مراسم و مناسک یکی از نمودارهای مهم قدرت یک جامعه است. این نوع از نمایش قدرت و ظرفیتهای موجود در جامعه باید با تأکید بر نهادها و سمبلهایی که نشان دهندهی ارزشهای هستند صورت گیرد که جای آن در مراسمی که به عهده شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی میباشد خالی است.
در دنیای رسانه ای امروز، برگزاری مراسم آئینی اثرگذار، مستلزم ایجاد شخصیت مستقل و اثرآفرین برای افراد مراسم است. همچنین با توجه به دو عنصر جذابیت پنهان مراسم یعنی بعد معنوی و شکلی آن میتوان اثرات مثبتی را شاهد بود. برای آفتزدایی از ساختار مرسوم و مستعمل مراسم موارد زیر پیشنهاد میشود:
- تحلیل جغرافیا و مکان مراسم
- تحلیل مخاطب و خواستههای وی
- تنوع در مراسم
- تدبیر فرم و تحلیل محتوای مراسم
برگزاری مراسم و مناسک در واقع بیان تکراری وحدت و کارکردهایی است که موجب اشتراک اجتماعی می شود و جوامع از طریق همین مراسم ارزش ها، اولویت ها، خاطرات و احساسات مشترکشان را به نمایش درمی آورند. دیگر آثار و نتایج بزرگداشت مراسم و ایام ا... موارد زیر می باشد:
- ایجاد همبستگی در جامعه
- آموزش به نسل بعد
به علاوه مراسم و برگزاری درست آنها موجب هویت بخشی است اما این هویت سازی برای اینکه بتواند اثرگذار باشد باید به شکلی درست و منطبق با الگوها صورت گیرد نه اینکه صرفا واکنشی و منفعل باشد. اگر هویتی صرفا با توجه به کنشهای طرف مقابل ساخته شود افراد آن جامعه فقط زمانی دست به عکس العمل میزنند که طرف مقابل عملی انجام دهد. در حالی که عمل و کنش با توجه به اهداف و منابع خودی یکی از مهمترین عناصر هویت است.
از جمله مواردی که بیان آن در اینجا لازم مینماید ضرورت حاکمیت تفکر استراتژیک در فعالیتهای شورا است، اینکه حاکمیت تفکر استراتژیک بر دانایی، منطق، نظم و هماهنگی، استمرار و پایداری استوار است. وقتی دانایی و نظم کنار هم بیایند تشخیص فعالیتها و تشریح اولویتها به درستی انجام میشود و برگزاری مراسم به نحوی هدفمند و در شکلی جذاب صورت میگیرد، مراسم را از قید و بند معنای مستعمل و خودکار، خارج و راههای گسترش معنای آن را فراهم میکند.
از دیگر موارد نقد به شورا عدم مشارکت دهی نسل جوان در بزرگداشت ایام الله است. فقدان برنامه جامع که نسل جدید را از خانه، مدرسه و جامعه به طور اصولی با توجه به اهداف انقلاب اسلامی پرورش و آموزش دهد از جمله مشکلات فرهنگی است. همچنین عدم انسجام و سازماندهی تربیتی، آموزشی و فرهنگی که بتواند ارزشها و آرمانهای انقلاب اسلامی را به فرهنگ و باور تبدیل کند موجب شده دشمن بتواند تعدادی از جوانان را به سمت ناهنجاری سوق دهد و بعضا موجب بوجود آمدن چالش هایی شود. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی با توجه به موقعیت خود در میان سایر نهادها و با توجه به نوع وظایف و اهدافش میتواند در راستای حل این چالشها پیشگام و حرکت آفرین باشد. مشارکت دهی جوانان و نوجوانان از عوامل جذب آنان به سمت آرمانهای انقلاب است که باعث هویت سازی برای این گروه و تسریع پیشرفت کشور میشود.