دیدبان : 3 ژوئیه 1988 مصادف است با روز وفات گابریل دل 68 ساله، بازیگر آمریکایی که با مجموعه Dead End Kids شناخته شد. وی نهایتا به علت سرطان خون در هالیوود شمالی درگذشت.

از عدم تناسب تیتر این یادداشت با محتوای ابتدایی آن برنیاشوبید. برای آنان که به رسم تاریخ میلادی از وقایع مطلع می شوند این روز را برای عزای بر گابریل اختصاص داده اند. برای داخلی ها، این روز یعنی 12 تیرماه 1367 شمسی که واقعه دیگری که برای ایرانی ها مهم بوده رخ داده است.

این مطرح نبودن، خود اصلی ترین سند در جنایت بودن این فاجعه ی انسانی است. مکتوم بودن این اتفاق به حدی مطلوب عده ای است که حتی در داخل کشور نیز خیلی ها به رسم تبلیغات دم دستی و تکراری داخلی، تاحدی به وقوف بر این جنایت نائل شدند. امروز در صفحات تاریخ، این کشتار بی رحمانه، واقعه پررنگی نیست.

برای خیلی ها عجیب نیست اگر در تاریخ مضبوط و متداول، به کشته شدن 290 نفر انسان بی گناه، آن هم در کمتر از چند ثانیه از شلیک دو موشک کروز USS Vincennes توجه شایانی نشده است؛ چنانچه برای آمریکایی ها هم عجیب و ناراحت کننده نیست که بتوانند با افتخار اینگونه دست به جنایت بزنند.

ساعت 9 صبح 12 تیرماه، در نزدیکی جزیره هنگام، دو سفیر نابهنگام آمریکایی، 60 کودک زیر 13 ساله، 53 زن و 46 تبعه کشورهای خارجی را به قعر خلیج فارس کشاند و پاره های هواپیمای مسافربری ایرباس سهم ایرانی ها شد. آن هایی که در شلیک موشک جان نباخته بودند، از فاصله 14 هزارپایی این پرواز سقوط کردند و پرکشیدند. پرواز 655، پروازی تجاری بود که توسط ایران ایر در مسیر تهران-بندر عباس-دبی در حال پرواز بود.

واکنش ابتدایی آمریکایی ها به جنایتشان چه بود؟

پس از سقوط این هواپیما، مقامات آمریکایی برای توجیه این جنایت نابخشودنی، دلایل ضد و نقیضی عنوان کردند و کوشیدند این اقدام خصمانه را یک اشتباه قلمداد کنند. شش هفته بعد از این حمله، وزارت دفاع آمریکا گزارشی 150 صفحه ای[1] را منتشر کرد که در آن، سقوط هواپیما را یک تصادف غم انگیز و تأسف بار عنوان کرده و آن را از اشتباهاتی دانسته بود که در غبار جنگ به وقوع می پیوندد. این جسارت به حدی بود که رابرت کلی(Robert Kelly) از ستاد مشترک در نطق پیش از دستور مجلس سنای آمریکا[2] در 8 سپتامبر همان سال اعلام کرد که ایران باید بخشی از مسئولیت این تراژدی را به عهده بگیرد. اما با توجه به مجهز بودن کشتی جنگی وینسنس به پیشرفته ترین سیستم های راداری و رایانه ای و هم چنین مشخص بودن نوع هواپیمای درحال پرواز، مسلم شد که احتمال اشتباه وجود نداشته و این اقدام، کاملاً خصمانه بوده است.

دریاسالار ویلیام کرو(William Crowe)، رئیس ستاد مشترک ارتش در دوران ریگان در گفت و گو با بی بی سی علنا از ورود نظامی وینسنس به آب های ایرانی گفت. آمریکایی های ادعا کردند که هواپیمای Airbus A300B2-203 را F-14 دیده بودند در حالی که شکل، اندازه و قابلیت پرواز این دو کاملا متفاوت از یکدیگر است. علاوه بر این ناو آمریکایی به راحتی می توانست به مکالمات خلبان گوش داده و به مسافربری بودن پرواز پی ببرد.[3] همچنین جان بری(John Barry) و راجر چارلز(Roger Charles ) در نشریه نیوزویک نوشتند و توضیح دادند که کاپیتان راجرز، بی پروا و بدون مراقبت اقدام کرده است.[4] امارات متحده عربی هم اعلام کرد گزارش ها حاکی از این است که وینسنس به آب های سرزمینی ایران تجاوز کرده بوده است. [5]

با این حال مقام های آمریکایی پس از چندی، در توهینی آشکار به ملت ایران، مدال شجاعت برگردن ناخدای این ناو انداختند و بدین سان حمایت رسمی خود را از این جنایت اعلام نمودند. آن ها این مدال نیروی دریایی را با عنوان "دستاورد قهرمانانه" و "توانایی حفظ وقار و اعتماد به نفس خود زیر آتش"، به کاپیتان راجرز و دریابان لوستیگ دادند.

جورج دبلیو بوش که آن موقع معاون رئیس جمهور آمریکا بود با وقاحت تمام این رویکرد قلدرمآبانه طاغوتی را به رخ کشید و گفت: « من هرگز برای ایالات متحده آمریکا عذرخواهی نمی کنم، برای من مهم نیست که حقایق چیست!»[6]

"I will never apologize for the United States of America, ever. I don’t care what the facts are"

اما چرا آمریکا حاضر شد دست به این جنایت بزند و بازخوردهای احتمالی آن را بپذیرد؟

یک سال پس از تجاوز رژیم عراق علیه ایران، حمله به کشتی های تجاری در خلیج فارس شروع شد و با اعلام مین گذاری سواحل بندر امام خمینی (ره) و حمله به دو کشتی تجاری در تاریخ ٣١ دی ماه ١٣٦٠ امنیت خلیج فارس به وسیله عراق مختل شد و پس از آن که فرانسه هواپیماهای "سوپر اتاندارد" و موشک های" اگزوسه" را به عراق تحویل داد، ابعاد این حملات افزایش یافت. در برابر این حملات که عراق به صراحت مسئولیت آن را برعهده می گرفت، شورای امنیت عکس العمل مناسبی نشان نداد ولی در قبال انتساب اثبات نشده چند حمله به ایران و شکایت شورای همکاری خلیج فارس، شورای امنیت در ١١ خرداد ١٣٦٣ مطابق با اول ژوئن ١٩٨٤ میلادی مبادرت به صدور قطعنامه ای کرد و در آن خواستار توقف این حملات شد. از آغاز جنگ تا ١٠ ژوئیه ١٩٨٤ میلادی، ١١٣ کشتی در خلیج فارس مورد حمله موشکی قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران در ژانویه ١٩٨٥ میلادی به دبیر کل وقت سازمان ملل اعلام کرد که از هر گونه اقدامی برای تامین آزادی و امنیت کشتیرانی در خلیج فارس حمایت و استقبال خواهد کرد، اما حملات به کشتی ها ادامه یافت. تا تیرماه ١٣٦٦ حدود 8.5 میلیون تن کالا از محموله های کشتی ها در خلیج فارس به زیر آب رفت. ٤١ کشتی کاملا نابود شدند و به ٣٤ تن محموله کالا آسیب وارد شد و بیش از ٣٠٠ تن از ملوانان کشورهای گوناگون به قتل رسیدند و به همین تعداد نیز مجروج شدند.

بدین ترتیب عراق در هدف خود مبنی بر بین المللی کردن جنگ خلیج فارس تا اندازه زیادی موفق شد و قدرت های غربی و در راس آنها آمریکا حضور گسترده و تهدیدآمیزی در خلیج فارس یافتند و سرانجام کشتی های نفت کش کویتی با پرچم آمریکا در خلیج فارس حرکت کردند و اسکورت نظامی نفتکش ها و کشتی های تجاری مورد نظر آمریکا در خلیج فارس آغاز شد. در ٣١ سپتامبر کشتی ایرانی مورد حمله نیروهای نظامی آمریکا قرار گرفت. همچنین حملات نظامی آمریکا به سکوهای نفتی ایران دخالت آشکار آن دولت در منطقه به نفع عراق و علیه جمهوری اسلامی ایران را به وضوح نشان داد.[7]

البته شرایط حاکی از آن است که ایران دست برتر را در معادلات جنگ داشت و همین مسئله آمریکا را تحریض به این کرد که جبهه جدیدی را علیه ایران بگشاید. آمریکا نوعی تهدید را برای ورود مستقیم به جنگ در صحنه عمل ارائه کرده بود.

از طرف دیگر آمریکایی ها به شدت نیازمند به منابع انرژی خلیج فارس بودند و همین مسئله، اهمیت همنوایی و اطمینان بخشی به دول عربی خلیج فارس و تأمین کامل امنیت آن را می رساند. چنانچه این نیازمندی نیز مورد توجه این کشورها قرار گرفته بود و از همین نقطه حساسیت آمریکا برای کشاندن پای این جنایتکار به صحنه نزاع بهره بردند. یک سال قبل از حمله آمریکایی ها به پرواز 655، ریچارد مورفی(Richard W. Murphy)، دستیار ویژه وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک و بارزترین سخنگوی دولت ریگان در زمینه سیاست های نظامی آمریکا در خلیج فارس، در مدرکی که به کنگره ارائه کرده بود اعلام داشت: «دسترسی به نفت خلیج فارس برای رفاه اقتصادی غرب ضروری است. برای جریان آزاد نفت از تنگه هرمز، حمایت فردی یا گروهی از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس لازم است.»[8]

آیا ایران به لحاظ سیاسی به دنبال پیگیری این جنایت از مجامع بین المللی بود؟ نتیجه آن چه بود؟

عمیق ترین واکنش شورای امنیت، یک تأسف عمیق از این اتفاق بود که در بند اول قطعنامه 616 خود به آن اشاره کرد! شورای امنیت پس از استماع سخنان دکتر ولایتی و جرج بوش درجلسه شماره ٣٨٣١ خود در تاریخ ٣٠ ژوئیه ١٩٨٨ طرح قطعنامه ای پیشنهادی را تصویب کرد. در این جلسه ولایتی از فراموش نشدن این جنایت در بین افکار عمومی ایران و جهان گفت. وی تعهد ایران را پیش از توجه به علل و نتایج این کشتار، ناظر به خطراتی که اقداماتی از این دست برای انسانیت و قوانین بین المللی دارد دانست. جرج بوش نیز اقدام آمریکا را حق قانونی(legal right) ایالات متحده در کمک به حصول اطمینان از جریان یافتن آزادانه نفت و حفظ مسیر تجارت دریایی بیان کرد! او بیان کرد که حضور ناوگان دریایی ما با استقبال کشورهای صلح دوست مواجه شده است و این حضور تهدیدی برای هیچ کشوری نیست.[9]

 بندهای قطعنامه به شرح ذیل است:

١- تأسف عمیق خود را از ساقط ساختن هواپیمای غیرنظامی ایران به وسیله موشکی که از یک ناو جنگی آمریکا شلیک شده و تسلیت عمیق خود را به خاطر از دست رفتن غم انگیز جان انسان های بی گناه ابراز می دارد.

٢- همدردی صمیمانه خود را به خانواده های قربانیان سانحه غم انگیز و دولت ها و کشورهای آنان اعلام می دارد.

٣- از تصمیم سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری در پاسخ به درخواست جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ایجاد گروه تحقیق برای بررسی تمام حقایق موجود همچنین از اعلام ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تصمیم شان برای همکاری با بررسی سازمان هواپیمایی کشوری استقبال می کند.

٤- از تمامی اعضای کنوانسیون ١٩٤٤ شیکاگو، درخواست می کند که در همه شرایط، مقررات و رویه های سلامت هوانوردی کشوری به ویژه ضمائم آن کنوانسیون به منظور جلوگیری از چنین پیش آمدهایی را دقیقاً مراعات نمایند.

٥- لزوم اجرای فوری و کامل قطعنامه 598، شورا را به عنوان تنها مبنای حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار، منازعه میان ایران و عراق ابراز و پشتیبانی خود را از دبیر کل برای اجرای این قطعنامه اعلام و خود را ملتزم به همکاری با دبیر کل برای تسریع در اجرای طرح اجرایی او می نماید.[10]

اما در نهایت، هیچ وقت ایالات متحده مسئولیت این جنایت را نپذیرفت و هیچ وقت از مردم ایران عذرخواهی نکرد و تنها در 22 فوریه سال 1996 دیوان بین المللی دادگستری، آمریکا را به پرداخت 61 میلیون دلار غرامت به خانواده های ایرانیان کشته شده در این فاجعه وادار کرد. این دیوان در تاریخ 6 نوامبر 2003 نیز نتیجه گرفت که اقدامات نیروی دریایی ایالات متحده در خلیج فارس در آن زمان غیرقانونی بوده است.

نتیجه گیری

 ایران در مسیر موفقیت و پیشرفتش با تیرهای متعدد از طرف نیروهای آمریکایی مواجه شده و خواهد شد. در این مسیر هیچ اتکایی به جامعه بین الملل برای اثرگذاری مثبت و حق طلبانه وجود نداشته و فرایند توزیع قدرت بین المللی به گونه ای تدارک شده است که امکان هرگونه  حقیقت خواهی را مختل می سازد؛ هر چند نباید از تلاش های ممکن در این زمینه غفلت کرد.

دیدبان معتقد است ایران اگر بخواهد پیشرفت کند، باید منتظر حقد و غضب های جدید، وینسنس های جدید، کاپیتان ویلیام راجرز های خبیث تر، قربانیان جدید و سکوت های مرگبار دیگر دولت ها و محاکم صاحب قدرت باشد. ایران اسلامی هر چه بر توان خود در ایستادگی در مقابل طواغیت بیفزاید، تهدیدها و گردن کشی های دشمنان نیز کاهش می یابد و این سرنوشت محتوم منازعات حق و باطل است تا پیروزی نهایی حق طلبان.