دیدبان: با گسترش و نفوذ فعالیت گروه تروریستی داعش یا همان دولت اسلامی عراق و شام در برخی استان های عراق و تصرف نقاطی از این کشور، نگرانی ها و حساسیت هایی در جامعه جهانی ایجاد شده ست؛ بالتبع این نگرانی و حساسیت برای ایران که دولت عراق را یکی از متحدین و همسایه‌ی خود به حساب می آورد دو چندان است. قرابت و اشتراکات معنوی ایران با دولت شیعی عراق بعد از سقوط صدام باعث افزایش عمق استراتژیک ایران در عراق شده است که گسترش و نفوذ بی ثباتی و ناامنی این کشور به ایران می تواند اثرات جبران ناپذیری را برای کشور داشته باشد.

از طرف دیگر آمریکا که همواره خود را یکی از بازیگران عرصه خاورمیانه قلمداد می کرد نیز سعی می کند از شرایط بوجود آمده در عراق نهایت استفاده را بکند و سناریوهای مطلوب خود در عراق را به اجرا در آورد؛ در این بین نقش آمریکا در شیوع و گسترش تروریست – و حتی به صورت خاص ناامنی های اخیر ایجاد شده توسط داعش- در عراق را نمی توان نادیده گرفت. از حمایت‌های مالی گرفته تا حمایت های نظامی، لجستیکی و سیاسی؛ هر چند که در ظاهر خود را مخالف تروریست و دشمن آن معرفی می‌کند.

درخواست چگونه مطرح شد؟

در حاشیه تحولات عراق خبرها و گمانه زنی هایی مبنی بر همکاری و مذاکره ایران با آمریکا در این مورد، در رسانه‌ها منتشر شد. باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا در خصوص نقش ایران برای حل بحران کنونی عراق گفت: «در صورتی که تهران بتواند نقش سازنده‌ای برای حل این بحران بازی کند، ما از آن حمایت می کنیم. در صورتی که مواضع ایران همچون موضع آمریکا درقبال بحران عراق بی طرفانه وبا درنظر گرفتن منافع همه گروه های عراقی باشد، کاخ سفید از آن حمایت خواهد کرد. اما اگر قرار باشد ایران صرفا با حمایت از شیعیان قصد حل این بحران را داشته باشد، نتیجه آن ممکن است به وخیم تر شدن بحران منجر شود.»[1]

روزنامه لس آنجلس تایمز در این زمینه نوشت: «برنز روز دوشنبه به مذکرات هسته ای در وین ملحق شد اما انتظار می رفت که در حاشیه این مذاکرات، رایزنی هایی در مورد بحران پدید آمده در عراق به دنبال اقدامات گروه افراطی داعش، انجام شود. به گزارش این روزنامه آمریکایی مقامات ایرانی و آمریکایی اواخر وقت دوشنبه در وین مساله عراق را مورد مذاکره قرار دادند و برای مذاکرات بیشتر در این زمینه نیز رغبت نشان دادند. یک مقام آمریکایی در این زمینه اعلام کرد که همکاری نظامی یا تصمیم گیری استراتژیک در مورد آینده عراق در جریان این مذاکرات مورد بحث قرار نگرفته است.»[2]

وال استریت ژورنال نیز با اشاره به مذاکرات شامگاه دوشنبه نوشت که این گفت و گوهای مستقیم بیشترین مذاکراتی بوده که بین تهران و واشینگتن در مورد عراق انجام شده است. به گزارش این روزنامه آمریکایی، واشنگتن برای تعامل با ایرانیان آمده است ولی این به معنی همکاری نظامی و یا تصمیم گیری استراتژیک نیست. پنتاگون نیز تاکید کرده است که مساله همکاری نظامی ایران و آمریکا در مورد عراق منتفی است.

عراقچی نیز در درباره اینکه آیا موضوع عراق در مذاکرات ایران و آمریکا مطرح شده است؟ با تایید مطرح شدن این موضوع میان طرفین گفت: «موضوع مذاکرات در خصوص مسایل هسته ای ایران است اما با توجه به عمق فجایع عراق باعث می شود که طرفین در این خصوص حساس شوند بخاطر همین در مذاکرات دو یا سه جانبه با طرف های مختلف بخصوص آمریکا به این موضوع اشاره و جنایت های اتفاق افتاده محکوم شد. بحث موضوع عراق در این مذاکرات با طرف آمریکایی چیز جدیدی نیست و هفته گذشته در دیدار دو جانبه در ژنو نیز به آن اشاره شده بود. اما این «اشاره شدن» معنایش مذاکره نیست. بین «مذاکره» و «گفت و گوهای حاشیه ای» باید تفاوت قائل شویم.»[3]

به هر ترتیب این اخبار و مواضع نشان دهنده این است که برخی به دنبال وارد کردن موضوع عراق به مذاکرات ایران و آمریکا و همکاری مشترک بین این دو بازیگر در حل و فصل بحران عراق هستند.

دیدبان معتقد است که در طول تاریخ جمهوری اسلامی، ایران از مذاکره با واشنگتن در مورد کشور ثانی خاطره خوشی ندارد[4] و در دو مورد عراق و افغانستان با وجود همکاری ایران با آمریکا در حل معضلاتش در این دو کشور، با واکنش مناسبی از جانب آمریکا مواجه نشد و بعد از استفاده آمریکا از ظرفیت ایران برای حل بحران، ادبیات و نوع مواجهه آمریکا با ایران به حالت تهدید آمیز و همراه توهین بازگشت.

برای همین لازم است نکاتی در مورد اهداف کسانی که خواهان مذاکره و همکاری ایران و آمریکا در موضوع عراق هستند گفته شود.

اهداف آمریکا از مذاکره با ایران

تطهیر حمایت های سابق خود از تروریست

واضح و مشخص است که یکی از حامیان گروه تروریستی داعش، آمریکا و برخی از متحدینش در غرب است. آمریکا برای اسقاط دولت بشار اسد از ابزارهای سیاسی و تحریم های اقتصادی گرفته تا حمایت مالی و نظامی از گروههای تروریستی استفاده کرد که در رسیدن به اهداف خود ناموفق بود. با این وجود این روزها که دامنه‌ی فعالیت این گروه تروریستی  به عراق کشیده شده است آمریکا صحبت از همکاری با ایران برای مقابله با اقدامات تروریستی این گروهک می کند. در حالی که ایران همیشه در صف اول مقابله با تروریست بوده و به نظر می رسد آمریکا قصد دارد تا با مطرح کردن همکاری با ایران در این موضوع  به تطهیر حمایت‌های سابق خود از این گروه ها بپردازد و افکار عمومی جهانی را از توجه به ریشه‌های اصلی بحران در منطقه- که دخالت های آمریکاست -  منحرف سازد.

استفاده ابزاری از ایران

مسئله دیگر ناتوانی آمریکا در مدیریت صحنه عراق است که منافع آمریکا ایجاب می‌کند از ظرفیت های ایران برای حل بحران استفاده کند. با وجود اینکه بستر شکل گیری و رشد این گروههای تروریستی توسط آمریکا فراهم شده است اما مدیریت این گروهها برای آمریکا به یک بحران تبدیل شده است؛ همانطوری که طالبان و القاعده مشکلاتی را برای آمریکا بوجود آوردند.

 اما مسئله اینجاست که استفاده آمریکا از ظرفیت ایران در راستای سناریو و اهداف تعیین شده‌ای است که نقش ایران به عنوان یک ابزار، تکمیل کننده پازل آمریکا خواهد بود و بعد از حل بحران، ایران بدون دریافت هیچ مابه ازایی  شاهد تکرار رفتار‌های خصمانه آمریکا خواهد بود.

گره زدن مذاکرات عراق به مسئله هسته ای

هدف و منفعت دیگری که آمریکا از مذاکره و همکاری با ایران در عراق به دست می آورد گره زدن و وارد کردن این موضوع به مذاکرات هسته ای است؛ مسئله ای که شاید خیلی برای ایران خوشایند نباشد و بارها در مواضع مسئولین کشورمان به آن اشاره شده است و مذاکره کنندگان را از ورود مسائل غیر هسته ای به مذاکرات منع کرده اند.

در داخل کشور چه کسانی به دنبال مذاکره با آمریکا هستند؟

اما در داخل کشور نیز برخی جریانات و رسانه ها با استقبال از این موضوع با ذوق زدگی خاصی از همکاری ایران آمریکا صحبت به میان آوردند که دلایل ذوق زدگی و استقبال این جریان از مذاکرات میان ایران و آمریکا در این موضوع را در چند مورد می توان بیان کرد:

هموار کردن راه تعامل با آمریکا

برخی جریانات در کشور از ابتدای شروع منازعات بین ایران و آمریکا با انتقاد به ادامه روند و بدون توجه به ریشه ها و دلایل اصلی منازعه میان ایران آمریکا – که دلیل اصلی آن، اقدامات و رفتارهای خصمانه امریکا است – به دنبال برطرف کردن موانع رابطه ایران با آمریکا هستند. این جریان از هر فرصتی برای ایجاد ارتباط بین این دو کشور استفاده می کند که در موضوع بحران عراق نیز بدون توجه به منافع ملی و محاسبه هزینه-فایده این مذاکرات، تنها اهداف خود که تبدیل این ارتباطات به سطوح بالاتر و رفع تمامی منازعات است دنبال می کنند و با این پیش فرض از هرگونه مذاکره ای استقبال می کنند.

اعتماد به آمریکا

دلیل دیگری که باعث استقبال برخی از جریانها از مذاکره با آمریکا در حل بحران می شود، اعتماد بیش از حد آنها به آمریکا و راه حل های این کشور است. در دیدگاه این طیف می‌توان به واسطه اعتماد به آمریکا و همکاری با طرح ها و برنامه های این کشور به یک بازی برد- برد دست یافت و منافع مردم و کشور را تأمین کرد. با توجه به اینکه تجربه مذاکره با آمریکا در مسئله کشور ثالث چندین بار برای ما اتفاق افتاده است مرور سرانجام این موارد می تواند درس های تاریخی فراوانی برای ایران داشته باشد.

تلاش برای همکاری با آمریکا در افغانستان

مطرح شدن همکاری ایران با آمریکا در موضوع بحران افغانستان ، به دوران تسلط طالبان بر برخی مناطق افغانستان بر می گردد. همزمان با حاکمیت اصلاح طلبان بر دولت، آمریکا سعی داشت از طریق نشان دادن منافع و تهدیدات مشترک افغانستان برای ایران و آمریکا – در عین وجود تعارض بین این دو کشور- از ظرفیت ایران به نفع خودش استفاده کند. این موضوع از طریق شکل دهی به همگرایی ایران و طالبان صورت می گرفت و لازمه آن به رسمیت شناختن طالبان توسط ایران بود که ترجمان همکاری میان ایران و آمریکا را میتوان در کنفرانس بن مشاهده کرد.

جمع بندی

در مجموع دیدبان معتقد است که طرح همکاری و تعامل ایران با آمریکا در حل بحران عراق، تلاشی است از جانب آمریکا تا با تطهیر تقش خود در همکاری و حمایت از تروریست از ظرفیت ایران برای حل بحران استفاده کرده و خود را در کنار ایران به عنوان یکی از دولت های مخالف تروریست و ناامنی در منطقه نشان دهد. البته تمایلات بسیاری از سوی دولت عراق برای همکاری با امریکا برای حل این بحران وجود دارد. اما میتوان گفت که دولت و مردم عراق می توانند این تهدید را تبدیل به یک فرصت کرده و با بازسازی ارتش و مبارزه مردمی با