دیدبان
به بهانه فرارسیدن ایام الله نیمه خرداد

پیامدهای سیاسی نهضت 15 خرداد

پیامدهای سیاسی نهضت 15 خرداد

دیدبان:

مقدمه

خوانش اصیل اسلام ناب محمدی که مدت ها مهجور مانده بود بار دیگر با تعالیم و روشنگری های روحانیت اصیل شیعی مطرح گشت؛ رهبری این نهضت توانست خاصیت رهبری خود را بیابد و انقلاب اسلامی از پراکندگی و تشتت در مسیر و فقدان راهبر نجات یافت و حضرت روح الله به عنوان امام این قیام به قسط، بیش از پیش مطرح شدند. سازماندهی و تشکیلات لازم برای برپایی یک نهضت همه جانبه با حضور همه اصناف و اقشار از مردم غیور ایران شکل گرفت و نهایتا این پیچ تاریخی جنبش تاریخی حقیقت خواهی با موفقیت و همنوایی مردم ایران طی شد. پیامدهای سیاسی فراوانی را می توان از ارمغان های نهضت 15 خرداد دانست که اجمالا در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود:[1]

آشکار شدن ماهیت شاه

قیام 15 خرداد سرشت شاه را به نمایش گذاشت. او با تجاوز به مقام امامت و حریم مرجعیت و ولایت و به خاک و خون کشیدن مردم بی گناهی که جز دفاع از مرجع تقلید خود جرمی نداشتند، ماهیت خود را به درستی آشکار ساخت و قساوت و رذالت و شرارت خود را به نمایش گذاشت.

محمد رضا پهلوی در حال دادن اسناد زمین های کشاورزی به روستائیان در انقلاب سفید

شکست دکترین کِنِدی و انقلاب سفید شاه

امریکا برای پیشگیری از شورش مردمی علیه شاه و به راه افتادن جنگ های چریکی از سوی توده های ناراضی و محروم جامعه، شاه را بر آن داشت که در راه خرسندی و رضایتمندی اقشار محروم جامعه مانند کشاورزان و کارگران به رفرمی فریبنده دست بزند و دگرگونی در زندگی ناداران و تهیدستان پدید آورد. امریکا به این امید بود که شاه با یک سلسله برنامه های به ظاهر اصلاحی بتواند کارگران و کشاورزان و دیگر اقشار محروم جامعه را به سوی خود کشد و از پشتیبانی آنان برخوردار باشد. لیکن امام با نهضت اسلامی و روشنگری ها و افشاگری های پیگیر خود توانست این نقشه و نیرنگ امریکا را نقش بر آب کند. در روز 15 خرداد 42 آن کشاورزان و کارگرانی که به گمان امریکا باید پشت سر شاه بایستند و از او حمایت کنند، رویاروی او ایستادند، فریاد مرگ بر شاه سردادند و حماسه ها آفریدند.

پایان یافتن مبارزات درون نظامی و شکل گیری اپوزیسیون علیه نظام

گروه های سیاسی وفادار به رژیم شاه که سالیان سال به دنبال سیاست های مسالمت آمیز و مبارزه در چارچوب قانون اساسی نظام مشروطه بودند مجبور به ترک شعار «شاه باشد سلطنت کند و نه حکومت» شدند و شمارش معکوس برای سقوط شاه شروع شد.

شروع جدی همراهی حوزه و دانشگاه

استکبار جهانی به دست رضاخان و مهره های قلم به مزد او توانست میان حوزه و دانشگاه جدایی پدید آورد و آنان را نسبت به یکدیگر بدبین سازد، چنان که میان دیگر اقشار جامعه نیز با عناوین روشنفکر و واپسگرا، شهری و روستایی، دارا و ندار و... ناهنجاری و ناهماهنگی پدید آورد. در پی آغاز نهضت اسلامی و روشنگری های امام، جو مسموم از فضای حوزه و دانشگاه تا جایی کنار رفت که زمینه برای اتحاد میان حوزه و دانشگاه فراهم شد. نخستین تظاهرات حمایت از امام از سوی دانشجویان بود که با شعار "آیت الله خمینی پیروز است" در روز 12 اردیبهشت ماه 1342 به خیابان ها آمدند و به دنبال آن در روز 14 خرداد 42 نیز دانشجویان دانشگاه تهران به صف روحانیون، بازاریان، کارگران و دیگر اقشار جامعه که از جنوب تهران حرکت کرده بودند پیوستند و با شعار «خمینی بت شکن ملت طرفدارتو، بمیرد بمیرد دشمن خونخوار تو» با یکدیگر هم صدا و هم پیمان شدند.

ورود اسلام در نظریه های جنبش های اجتماعی و سیاسی

طرح نهضت اسلامی و ورود عملی به آن عملاً دین و اندیشه دینى را که صدها سال از حیطه حیات اجتماعى بشر خارج کرده بودند، وارد حیات جمعى بشر کرد. تفکر دین افیونی، متزلل و قداست انقلابی گری چپ ها نیز منتفی شد. به تعبیر حضرت امام شک نباید کرد که انقلاب اسلامى ایران از همه انقلابها جداست، هم در پیدایش و هم در کیفیت مبارزه و هم در انگیزه انقلاب و قیام.[2]

ایجاد تردید در حکومت های وابسته به مدل های حزبی

مدل حزبی نظام دموکراتیک مدرن، رتبه ی اعلا حکومتی را در دنیای مدرن داراست. همه اراده های انسانی در سلول های حزبی محبوس می شوند و در واقع قدرت ملإ هر قوم از مسیر احزاب دنبال می شود. نهضت 15 خرداد، شروع تبلور قدرت مردمی بود و نشانی از مردمسالاری دینی را برافراشت. امام می فرمود: «نمی توانیم درک کنیم که در ظرف یک سال کمتر، دویست تا گروه در یک مملکت پیدا شد و دویست تا حزب اظهار وجود کردند. این یعنى چه؟ این چه بوده؟ چیست این طور میشود؟ دویست تا گروه در اینجا پیدا بشود. هر چه گروه ها هم زیادتر بشود اختلافات زیادتر میشود. اصل حزب بازى را به نظر من، که در صدر مشروطیت حزب را در ایران درست کردند، حزب بازى را براى همین درست کردند که نگذارند این ملت با هم آشتى کند. براى اینکه حزب را می دیدند که اینجا بناى اینها این است که وقتى این حزب شد حزب عدالت و آن حزب شد حزب دموکرات که در صدر مشروطه بوده اینها با هم دشمن اند. این براى آن می زند، این براى او می زند.»[3]

ایجاد تردید در حقانیت سلطه و اراده اکثریت

در اندیشه سیاسی مدرن مد و عادت هر عصر که منشأ حقانیت، حقیقت و حق است، همان خواست اکثریت نصف به علاوه یک است. در چنین تفکرى حکم حقیقى و واقعى نیز تجلى در اراده فهم اکثریت نصف به علاوه یک دارد. همین که این نصف تحقق یافت و اراده آنها به حکمى تعلق گرفت، آن اراده به منزله حق تلقى می شود.

اما شکل حکومت مدنظر امام به گونه ای دیگر است و همانطور که در نظرات مختلف خود مطرح ساخته اند نه اسیر تمایلات استبدادی یک شخص است و نه پیرو تمنیات انسان ها که هر از گاهی سر از یک ممشا به در آورد، بلکه این نظامی وابسته و متعهد به آموزه های خالق و مالک عالم است که از مجرای دین و به واسطه مجری آن در جامعه تکوین می یابد.

ایجاد تردید در نظریه تضاد دین و دولت

15 خرداد طلیعه ای پرفروغ بر پایان بخشیدن به نظرات تضاد دین و دولت است. این نهضت و مناسبات قدرتی که امام خمینی(ره) به راه انداخته بود ثابت می کرد می توان دولت و دین را همراه هم داشت و کارآمد و مؤثر بود. چنانچه می فرمودند: «حکومت در نظر مجتهد واقعى فلسفه عملى تمام فقه در تمامى زوایاى زندگى بشریت است. حکومت نشان دهنده جنبه عملى فقه در برخورد با تمامى معضلات اجتماعى و سیاسى و نظامى و فرهنگى است. فقه، تئورى واقعى و کامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است.»[4]

امام خمینی مکررا به آنانی که شعار جدایی دین از سیاست را می دهند می تازد و معتقد است: «شعار سیاست از دین جداست از تبلیغات استعماری است که می خواهند ملت های مسلمان را از دخالت در سرنوشت خویش باز دارند».[5]

نتیجه گیری

دیدبان معتقد است که رجوع مکرر به ایام الله، همانطور که قرآن کریم وعده می دهد تقوای قلوب را به دنبال دارد چرا که به مشاهده دست قدرت و علم الهی در این ایام، ما را به مطلق بودن حاکمیت خداوند می رساند و به قلب های نامطمئن ما یقین می دهد که تنها مالک این هستی و مناسباتش، خداست و حضور هرگونه کدخدای جهانی! و نزدیک شدن به او برای کسب قدرت و عزت جز سرابی موهوم نیست. 15 خرداد ثابت کرد که اگر تکیه مردم بر خدا و راهشان به سوی خدا و سعیشان برای خدا باشد می توانند هر طاغوتی را هرچند در اوج توان باشد از اریکه قدرتش به زیر بکشند.


[1]. مقاله 15 خرداد؛ نقطه عطف بیداری اسلامی و گذار از جنبش های غربی به جنبش های اسلامی در نشریه 15 خرداد، بهار 91

قیام 15 خرداد؛ ویژگی ها و دستاوردها در نشریه 15 خرداد، بهار 92    

[2]. صحیفه امام، جلد 22، ص 176

[3]. صحیفه امام، ج 12، ص 25

[4]. صحیفه امام، ج 21، ص 289

[5]. صحیفه امام، ج 5، ص 188

 

مرتبط‌ها

بیشترین سقوط ارزش سهام وال استریت در یک روز

دولت آمریکا به کشتن شهروندان ایرانی افتخار می‌کند

مقابله با کرونا از منظر حکمرانی (1)

آمریکا برای آزادی مزدور اسرائیلی، دست به تهدید و ارعاب زد

افشای نام‌های جدید از شاهزادگان بازداشت‌شده

استیصال رسانه‌ای ائتلاف در یمن